شاید شما نیز در یک رابطه‌ی یک طرفه گیر کرده‌اید یا از نیاز بیش از حد همسر خود به تعریف و تمجید و ستایش از او در حضور دیگران خسته شده‌اید. شاید همکار متوقعی دارید که افکار و ایده های شما را به نام خودش مطرح کرده و خواهان کمک شما هم می‌باشد. شاید دوستی دارید که همیشه خواهان توجه و مراقبت افراطی از طرف شماست و یا شاید والدینی دارید که تصور می‌کنید هرگز نیازهای اساسی و اولیه‌ی لازم برای رشد شما را فراهم نمی‌کنند، در تمامی این موارد، مطمئن باشید که مطالعه مقاله اختلال شخصیت خود شیفته کمک فراوانی برای رهایی از این شرایط به شما خواهد کرد.
برای دریافت مشاوره انفرادی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
اختلال شخصیت خودشیفته یا نارسیسیم چیست؟
با وجود تلاش‌های فراوان والدین و مربیان و تأکید فرهنگمان بر نیاز انسان‌ها به یکدیگر و توجه به احساسات دیگران، امروزه شاهد رشد انسان‌های خود محور و خودشیفته زیادی هستیم. افراد خودمحور بدون داشتن هیچ محدودیتی، تنها به فکر خود و رفع نیازهای خود بوده و برای دیگران ارزشی قائل نیستند. افراد خودشیفته به خاص بودن و برتر بودن خود نسبت به سایرین باور دارند و خود را شایسته‌ی رفتار و برخورد متمایز دیگران با خود می‌دانند. افراد خودخواه و خودپسند، قوانین اجتماعی را به راحتی زیر پا گذاشته و دیگران را بی‌فکر و احمق می‌پندارند. این افراد خودشیفته با تذکر، اصلاح نشده و رفتار خود را نیز تغییر نمی‌دهند و شما را متقاعد می‌سازند که دیگران لیاقت درک آن‌ها و استعداد‌هایشان را ندارند. زندگی و ارتباط مداوم با افراد خودشیفته بسیار مشکل است. عدم توجه و مراقبت محدود آن‌ها از شما و نسبت دادن ویژگی‌های مثبت شما به خودشان، شما را سرخورده و نا امید کرده و حتی منجر به کم شدن اعتماد به نفس در شما می‌شوند. این افراد با هدر دادن انرژی و توان شما، بنیان خانواده را فرو ریخته، روابط دوستانه را از بین برده و در محیط کار مشکلات فراوانی به وجود می‌آورند.
انواع اختلال شخصیت خودشیفته
افراد خودشیفته به چند دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
- خودشیفته بی وجدان: این افراد خالی از وجدان بوده و ملاحظات اخلاقی، پایبندی به اصول و معیار مشخصی برای درست و غلط ندارند. رفاه دیگران را در نظر نداشته و با فریب دیگران فقط به فکر رسیدن به خواسته‌های خود هستند. افراد خودشیفته‌ی بی وجدان خونسرد، بی تفاوت، متکبر و فخر فروش هستند. قانون شکنی این افراد باعث گرفتاری‌های قضایی و حقوقی برایشان شده و معمولاْ در زندان‌ها یا مراکز ترک اعتیاد به سر می‌برند.
- خودشیفته عاشق پیشه: این افراد تمایل به دلبری و اغواگری داشته و درگیر روابط آسیب زا می‌شوند. افتخار ایشان، داشتن رابطه‌ی جنسی با چندین نفر می‌باشد. این خودشیفته های عاشق به راحتی قلب معشوق خود را می‌شکنند و برای فریب دادن شریک جنسی خود با دروغ و حیله از او در جهت میل جنسی خود سواستفاده کرده و احساس ارزشمندی می‌کنند.
- خودشیفته جبران گر: این افراد نیاز شدیدی به جبران کردن آسیب‌ها و حقارت‌های زمان گذشته یا آسیب‌های هیجانی دوران کودکی خود دارند. این خودشیفته های جبران گر به دنبال برتری طلبی و کسب عزت نفس، از طریق پیشرفت‌های خیالی خود هستند. بسیار حساس و مراقب واکنش‌های دیگران بوده و به دنبال فردی هستند که به حرف‌هایشان گوش دهد.
- خودشیفته نخبه: این افراد نیز مانند خودشیفته های جبرانی بوده و اغلب با تصویر ذهنی خود درگیری ذهنی دارند. این خودشیفته های نخبه با نقابی دروغین خود را بزرگ و مهم جلوه داده و دیگران را متقاعد می‌کنند که افرادی با استعداد و خاص هستند. خود را قدرتمند دانسته و با دستاوردهای خیالی‌شان خود را حق به جانب می‌دانند. برای اثبات برتری خود، وارد روابط رقابت آمیز با دیگران شده و برای برنده شدن دست به هر کاری می‌زنند. هدف این خودشیفته های نخبه کسب وجهه و اعتبار بوده و دیگران تنها وسایل رسیدن آن‌ها به هدف‌هایشان هستند.
- خودشیفته نازپرورده: این افراد مانند خودشیفته های نخبه به موفقیت‌های کاری و تحصیلی، اصل و نسب، و ثروت خود می‌نازند و افتخار می‌کنند. اهل تواضع و فروتنی نبوده و خود را کاملاً افرادی خاص و حق به جانب می‌دانند. خودشیفته های نازپرورده قدرت همدلی کمی داشته و برای افراد طبقات اجتماعی پایین‌تر از خودشان ارزشی قائل نیستند.
- خودشیفته با سواد: هویت این افراد کاملاً وابسته به کاری است که آن را با صلاحیت انجام می‌دهند. افراد خودشیفته باسواد نیاز به قدرت نمایی و خاص بودن دارند و دیگران را به راحتی مورد ناسزا و تهمت قرار می‌دهند.
- خودشیفته دانا: این افراد از دوران کودکی توسط والدین و اطرافیانشان به عنوان افرادی باهوش، با استعداد و دانا فرض شده‌اند. این موفقیت‌های متعدد در کودکی باعث ایجاد حس برتری و خاص بودن این افراد می‌شود. خودشیفته های دانا در بزرگسالی ممکن است دچار فقر و تنگدستی شده یا به مصرف مواد مخدر و الکل روی بیاورند و ضربه‌های روانی زیادی بخورند.
- خودشیفته پنهان: شناسایی این گروه از خودشیفته ها مشکل است. این افراد در ظاهر عادی و دوست داشتنی بوده ولی سرشار از غرور، توقع، حق به جانبی و قدرت طلبی هستند. خودشیفته های پنهان جهت خودنمایی و خود بزرگ بینی مشاغل یاری رسان را انتخاب می‌کنند. هدف این افراد کمک به دیگران و انسان دوستی نبوده و تنها به ارضای نیازهای بیمارگونه‌ی درونی خود می‌اندیشند تا بتوانند خود را انسانی شریف، درستکار و مهربان جلوه دهند.
- خودشیفته همه چیزدان: مانند خودشیفته های باسواد ولی فاقد تحصیلات عالیه هستند. این افراد در همه‌ی امور و مسائل اظهار نظر کرده و می‌خواهند با اطلاعات دقیق خود دیگران را هدایت کنند. هدف افراد خودشیفته‌ی همه چیزدان تلاش فراوان برای تغییر ذهنیت شماست. بهتر است از درگیری فکری با این افراد بپرهیزید و اجازه دهید به بیان حرفهای بی ارزش خود ادامه داده و در نهایت دست از سر شما بردارند.
- خودشیفته معتاد: این افراد دچار خودشیفتگی فراوان بوده و به دیگران علاقه‌ای ندارند. افراد خودشیفته‌ی معتاد با ترک اعتیاد خود می‌توانند با دیگران روابط دوستانه‌ای ایجاد کرده و آن‌ها را واقعا دوست بدارند.
بیشتر بخوانید: اختلال سادیسم چیست و چه علائمی دارد؟ علت اختلال سادیسم
علائم افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته
افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته دارای ویژگی‌ها و اخلاق‌های خاصی هستند که به چند مورد از این ویژگی‌ها اشاره می‌کنیم:
- داشتن احساس خاص و بی نظیر بودن
- داشتن انتظار رفتار خاص از دیگران با خود
- خود بزرگ بین، متکبر و خودخواه
- مغرور و توجه طلب و خواهان تعریف و تمجید دیگران
- خیال پرداز
- بی اعتماد به دیگران و خواهان استثمار آن‌ها
- داشتن ظرفیت محدود برای عشق ورزی و عدم همدلی با دیگران
داستان زندگی یک شخص خود شیفته
کاوه ۲۹ ساله با مدرک دانشگاهی MBA از یک دانشگاه معتبر که در کارش فردی بسیار موفق و ثروتمند است، دائماً از مدرک و معدل و ماشین و امکانات خود حرف می‌زند. او برای ازدواجش تصور می‌کند کسی پیدا نمی‌شود که او را کامل درک کند بنابراین او مشکل را از دخترها می‌بیند، اگرچه کاوه در زمینه‌ی کار موفق است، ولی آدم محبوبی برای اطرافیانش نیست. او در محیط کار تصور می‌کند که دیگران باید کار او را انجام دهند و خود را عقل کل می‌داند. او تا جایی که می‌تواند قوانین محیط کارش را لعن و مزمت می‌کند چرا که همه آن‌ها مطلوب و دلچسب او نیستند. از نظر دیگران او یک فرد متقلب حرفهای است که برای ارتقاء شغل و رسیدن به منافع خود دست به هر کاری زده و از دیگران سوء استفاده می‌کند. اگرچه در ظاهر کاوه فرد موفقی است اما در روابط نزدیک و ارتباطات اجتماعی طولانی مدتش معلوم می‌شود که او نمونه‌ی بارز فردی با صفات خودشیفته می‌باشد.
ویژگی های افراد با اختلال شخصیت خودشیفته
از خصوصیات برجسته‌ی افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته می‌توان به عدم درک و همدلی با دیگران، نیاز به تحسین و تمجید شدن و رفتارهای متکبرانه و بزرگ منشانه با افراد اشاره کرد. مبالغه سازی در مورد اعمال خود، ریاکاری، حسادت به دیگران، فرافکنی مشکلات اخلاقی خود به دیگران و حتی توانایی دیگران را متعلق به خود دانستن از ویژگی‌های بارز آن‌ها است، افراد دارای این اختلال حوصله‌ی دیگران را نداشته و به نیازها و درک دیگران توجه ندارند.
طبق تشخیص انجمن روان پزشکی آمریکا فردی که حداقل ۵ مورد از نشانه‌های زیر را داشته باشد، جزء افراد مبتلا به اختلال شخصیت خود شیفته محسوب می شود:
- احساس مهم و خاص بودن، خود بزرگ بینی و اغراق در مورد توانایی‌ها و پیشرفت‌های خود
- خیال پردازی در مورد قدرت، شهرت، موفقیت، هوش و زیبایی خود
- اعتقاد به این که افراد معمولی قدر او را نمی‌دانند و درکش نمی‌کنند
- نیاز افراطی به تعریف و تمجید دیگران دارد
- احساس استحقاق و حق به جانبی دارد
- به خاطر منفعت شخصی و رسیدن به اهداف خود به استثمار دیگران می‌پردازد
- توانایی درک دیگران و همدلی با آن‌ها را ندارد
- نسبت به دیگران حسادت داشته و آن‌ها را هم نسبت به خود حسود می‌داند
- رفتارها و نگرش‌های پر از غرور و تکبر و افاده دارد
شیوع اختلال شخصیت خودشیفته در بزرگسالان از ۲ تا ۱۶ درصد بوده و ۵۰ تا ۷۵ درصد از اختلالات شخصیت افراد مربوط به این اختلال می‌باشد.
تشخیص اختلال شخصیت خودشیفته
روانشناسان برای تشخیص اختلال شخصیت خودشیفته بررسی‌های متعددی انجام می‌دهند. آن‌ها پس از معاینه و انجام تست‌های مخصوص به تشخیص نهایی این اختلال می‌رسند و از آن جایی که این بیماری ممکن است علائم مشابه و مشترکی با اختلال شخصیت ضد اجتماعی، شخصیت مرزی و نمایشی و داشته باشد؛ لذا تشخیص آن توسط افراد عادی ممکن نیست و ممکن است با اختلال دیگری اشتباه گرفته شود.
از مشکلاتی که در روند تشخیص بیماری اختلال شخصیت خودشیفته وجود دارد می توان به این موضوع اشاره کرد که چون معمولاً ریشه این اختلال به دوران کودکی فرد بر‌می‌گردد؛ لذا خود فرد از ابتلا به این اختلال آگاهی ندارد و نیز به علت خودشیفتگی فرد، از قبول و پذیرش بیماری امتناع می‌ورزد. بنابراین نقش اطرافیان فرد در تشخیص و درمان این اختلال شخصیتی بسیار مهم می‌باشد.
دلایل بروز اختلال شخصیت خودشیفته
- عوامل ژنتیک، بیولوژیک، انتقال دهنده‌های عصبی و تنظیم نبودن مواد شیمیایی مغز
- عوامل زیست محیطی
- عوامل اجتماعی و سبک فرزند پروری: عدم رشد کامل در مراحل طبیعی رشد به دلیل عدم آگاهی والدین در ارتباط با تربیت فرزند از جمله حمایت افراطی و شیوه نادرست اعتماد به نفس دادن به کودک از دلایل ایجاد این اختلال است. والدین سهل گیر و نازپرورده خصوصا مادران ایثارگر و پدران دلسوز که با توجه بیش از اندازه به فرزند او را مرکز عالم قرار می‌دهند. همچنین والدین سختگیر، بی توجه، سرزنش کننده و عصبی مزاج فرزندانی بی اعتماد و نا امید از عشق و حمایت خود پرورش داده و این کودکان دچار نوعی خویشتن دوستی بیمار گونه و در بزرگسالی دچار اختلال شخصیت خودشیفته می شوند.
نکته بسیار مهم در اختلال خودشیفته:
افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته در ظاهر بسیار بزرگ منش و اغواگر بوده ولی از درون بسیار شکاک، بی حوصله، حسود و ناتوان از عشق ورزی هستند. بنابراین ممکن است بخواهند برای جبران افراطی احساس حقارت خود دست به خرید اجناس لوکس و قیمتی و مجلل زده یا در شغلشان موفقیت زیادی کسب کنند.
بیشتر بخوانید: سواد عاطفی چیست و چگونه آن را تقویت کنیم؟
پیامدها و عواقب اختلال شخصیت خودشیفته
- افراد خودشیفته بر طرز فکر، احساسات و رفتار شما تاثیر می‌گذارند. شخصیت شما در رابطه با این افراد کاملاْ متفاوت بوده و شما خود واقعیتان نیستید. این افراد تمام ذهن شما را درگیر کرده و شما احساس سحر شدگی می‌کنید. این افراد در تمامی گفتگوها و حتی رویاهای شما نیز حضور دارند و شما خود را مسئول برآورده کردن تمامی نیازهای او می‌دانید. (حتی والدین این افراد تصور دارند تا دوران سالمندی هم موظف هستند نیازهای فرزند خود را برآورده کنند و مسئول شکست ها و کاستی‌های زندگی او هستند.)
- افراد خودشیفته بسیار استثمارگر بوده و با سودجویی از شما و اطرافیانشان به راحتی قوانین و خط قرمزهای شما را نیز زیر پا می‌گذارند.
- افراد خودشیفته با خود و دیگران رفتارهای دوپاره سازی انجام می‌دهند. دوپاره سازی یکی از مکانیسم های دفاعی شایع است که اکثر افراد در مواقع خطر از آن استفاده می کنند ولی افراد خودشیفته در استفاده از آن افراط می‌کنند. این افراد دنیا را به صورت سیاه و سفید دیده و تفکر متعادل یا خاکستری ندارند. نوسانات خلقی و رفتاری فراوان داشته و مثبت کامل و لحظه‌ای بعد منفی کامل هستند.
- افراد خودشیفته ظاهری مغرور و پر ابهت دارند ولی در برابر شکست و انتقاد دیگران بسیار حساس و آسیب پذیر هستند. این افراد در ابتدای زندگی خود مانند همه‌ی انسان ها دارای نیازها، احساسات و ادراکات خاص خود و خویشتن واقعی خود می‌باشند. زمانی که افراد مهم زندگی کودک و خصوصاً والدینش او را کامل نمی‌پذیرند و دوست ندارند و طرد می‌کنند، مشکل آغاز می‌شود. در این حالت خویشتن واقعی کودک به خویشتن تحقیر شده تبدیل می‌شود. کودک از خودش متنفر شده و وارد مرحله‌ی بی ارزش سازی خودش می‌شود و خود را فردی ضعیف، احمق، ترسو، بی استعداد و مقصر می‌بیند. فرد خودشیفته در بزرگسالی به دفاع از این زخم عمیق پرداخته و با پنهان کردن خویشتن تحقیر شده و نمایی دروغین از خود یک خویشتن ایده ال می‌سازد. این جبران مجدد برای انسانی فوق العاده بودن، باعث دور شدن از خود واقعیشان شده و دیگر خودشان هم نمی‌دانند که چه کسی هستند و از زندگی چه چیزی می خواهند.
درمان اختلال شخصیت خودشیفته
درمان در افراد خود شیفته به میزان زیادی به شدت و درجه بیماری بستگی دارد. اگر فرد رگه‌هایی از خود شیفتگی داشته باشد احتمالاً روان درمانی می‌تواند اثر گذار باشد. اما افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته درمان را تحقیر کرده و اصلاً حاضر به درمان خود نیستند. این افراد اغلب به دلایل دیگری مانند افسردگی، اضطراب و اعتیاد مراجعه کرده و بیشتر توسط خانواده و نزدیکان خود معرفی می‌شوند. این اختلال داروی مشخصی ندارد. روان درمانی این افراد توسط یک روانشناس مجرب و کار آزموده انجام می شود. درمان با تمرکز بر ویژگی‌های شخصیتی فرد مبتلا آغاز شده و روند آن کند و آهسته می‌باشد. تغییرات ایجاد شده از درمان پایدار و همیشگی هستند. گروه درمانی نیز برای تمرین همدلی در این افراد مفید است.
نتیجه
هر کدام از ما درجاتی از خودشیفتگی را داریم. این ویژگی ها زمانی دردسر ساز می‌شوند که از کنترل ما خارج شده و باعث آسیب زدن به اطرافیانمان شود. بنابراین بهتر است ویژگی‌های خودشیفتگی را بشناسیم تا هم در مورد خود به یک خودآگاهی بهتری برسیم و هم در رابطه با افراد خود شیفته بتوانیم رفتار مناسبی از خود نشان دهیم. از آنجایی که آگاهی ما از شخصیت واقعی افراد خودشیفته که با آن‌ها در تعامل و رابطه هستیم افزایش یافته است، لازم است واکنش‌های خود را تغییر داده و با این افراد تعامل بهتر و رفتارهای اثرگذارتری داشته باشیم. البته باید همواره به این نکته توجه داشته باشیم که ویژگی خودشیفتگی با اختلال شخصیت خود شیفته تفاوت زیادی دارد. زمانی که افراد به دلیل ویژگی خودشیفتگی دچار ناسازگاری شدید و عدم مهارت انطباق پذیری با محیط اطراف خود شده و باعث آزار و آسیب به دیگران شوند، می‌توان تشخیص اختلال را روی آن‌ها گذاشت، از افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته انتظار تغییر کمتری می‌توانیم داشته باشیم. در نتیجه ابتدا به کشف و شناسایی واکنش‌های خود در مقابل این افراد پرداخته و سپس با تغییر الگوهای رفتاری و فکری خود یا امتحان کردن روش‌ها و الگوهای فکری و رفتاری جدید به اصلاح رابطه‌ی خود و مراقبت در برابر آسیب‌های این افراد می‌پردازیم. برای آگاهی بیشتر از انواع اختلالات شخصیت می‌توانید در سایت کلینیک افرا ما را دنبال کنید و یا از کارشناسان متخصص ما در این زمینه کمک بگیرید.
برای دریافت مشاوره انفرادی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
