همه انسان‌ها در مراحلی از زندگی در شرایطی قرار گرفته‌اند، که نیاز به خودشناسی و خودکاوی داشته‌اند. عموماً در این دوران دوست داشتیم که خودمان را بهتر بشناسیم و یا به نوعی ریشه مشکلات شخصی و یا علت اختلاف‌های بین فردی را پیدا کنیم. خودآگاهی مبحثی است، که در علم روانشناسی به آن توجه ویژه‌ای شده است. درواقع نوعی اساس و پایه سایر مهارت‌های مهم در زندگی است. با ما همراه باشید تا جنبه‌های مختلف خودآگاهی را بهتر بشناسید.
برای دریافت مشاوره فردی تلفنی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
مهارت خودآگاهی چیست؟
خودآگاهی به منزله یک میکروسکوپی است که ما با بررسی رفتار، افکار و هیجانات خود سعی می‌کنیم تا بفهمیم از چه زاویه‌ای دنیا را نگاه می‌کنیم. گاهی وقت‌ها زاویه نگاه ما به دنیا از جنس بدبینی است و به طور کلی دنیا و آدم‌ها برای ما ترسناک هستند. گاهی از زاویه ترس و اضطراب به همه چیز نگاه می‌کنیم و همیشه در تردید و ترس هستیم. برای این که اهمیت خودآگاهی را در زندگی خود درک کنیم، باید اول بدانیم شناخت خود چه فایده هایی دارد.
انواع خودآگاهی در انسان
- خود واقعی: خودی که به ما می‌گوید چه خصوصیات رفتاری، فکری و احساسی در موقعیت‌های واقعی نشان می‌دهیم.
- خود ایده آل: خودی که ما دوست داریم یک روزی بشویم.
- خود اجتماعی: خودی که ما به دیگران نشان می‌دهیم.
- خود کاذب: خودی که نیستیم ولی به دیگران می‌گوییم، هستیم.
اهمیت خودآگاهی در زندگی
خیلی اوقات ما اداره امور خود را روی "خلبان خودکار" می‌گذاریم و به ندرت می‌دانیم که چرا موفق شدیم یا شکست خورده‌ایم و یا این که چرا رفتار ما اینگونه است. در واقع ذهن ما به قدری درگیر گفتگوهای درونی است که تنها در زمان وقوع اتفاق‌هایی که انتظار نداریم، توجه به خودمان جلب می‌شود. اکثرا در مواقع دردسر حالت تدافعی به خود می‌گیریم و مسبب آن را بیرونی می‌بینیم و سعی می‌کنیم بهانه بیاوریم و دیگری را مقصر بدانیم چرا که نمی‌خواهیم بخشی از دردسر بوجود آمده، باشیم . اگر بتوانیم خودمان را در طی چنین موقعیت‌هایی مشاهده کنیم، کم کم میتوانیم با شناخت خود، موثر بودن خود را در کنترل امور، بهتر درک کنیم و خود واقعی، خود آیده آل و خود اجتماعی خود را به هم نزدیک کرده و به آرامش و سلامت روان بیشتر برسیم.
بیشتر بخوانید : عزت نفس چیست و نشانه های عزت نفس بالا
فواید تقویت مهارت خودآگاهی
1- فرد خودآگاه، می‌تواند فرصت‌های متناسب با خود را شناسایی کند و بهترین بهره را از موقعیت‌های پیرامونی خود ببرد.
2- فرد خودآگاه، در چالش‌های زندگیش رفتارهای متناسب‌تری با خود واقعی‌اش انجام می‌دهد.
3- یکی از روانشناسان بزرگ به نام کارن هورنایی اعتقاد دارد هر چه افراد بین خود واقعی و خود ایده آل شان فاصله کمتری باشد، اضطراب کمتری را در زندگی تجربه می‌کنند و در کل آرامش بیشتری دارند.
بیشتر بخوانید: راه های افزایش خوش‌بینی در زندگی چیست؟
روش های افزایش خود آگاهی
خودآگاهی نیازمند خودآزمایی است این که بتوانیم بدون قضاوت، خود را ارزیابی کنیم که البته کار آسانی نیز نمی‌باشد. بیشتر اوقات به خاطر یک سری ویژگی‌هایمان مدام در حال سرزنش کردن خود هستیم و یا به خاطر موفقیت‌هایمان خود را می‌ستاییم. در حالی که ما مجموعه‌ای از خوبی‌ها و بدی‌ها هستیم اما به شکل عجیبی از آن نا آگاهیم. برای این که بتوانیم خودآگاهی درستی از خود داشته باشیم اول نیاز داریم تا نقص های خود را به خود ببخشیم و در زمان‌هایی که واقعاً لایق تحسین هستیم خود را مورد تشویق قرار دهیم. باید به این نکته مهم توجه کنیم شناخت خصوصیات خوب و بد خود نیازمند آرامش ذهن، زمان، توجه و تمرکز است. البته باید بدانیم باور ارزشمند دانستن شناخت خود، در اولویت مواردی است که می تواند ما را در مسیر خودشناسی، با انگیزه و جستجوگر نگه دارد. در مورد بستری که باعث بالا رفتن خودآگاهی می شود صحبت کردیم اکنون می خواهیم تکنیک هایی که روش های عملی بالا رفتن خودآگاهی می‌شود، را برایتان بازگو کنیم.
11 تمرین برای مهارت خود آگاهی
- راه رفتن در فضای آرام می‌تواند برای ساختن خودآگاهی مفید باشد، آرام قدم زدن باعث می‌شود، سرعت افکار اتوماتیک کمتر شود و ما بتوانیم بهتر حالات و افکار خود را مشاهده کنیم.
- تمرین ذهن آگاهی می‌تواند آگاهی ما نسبت به وضعیت درونی خود را افزایش دهد. به ویژه تنفس‌های شکمی و تصویرسازی همزمان ما را در شناخت بیشتر خود، کمک می کند.
- شنونده خوبی بودن با خارج کردن ما از تمرکز بر خود می‌تواند فرصت تمرین خوب شنیدن را برای ما ایجاد کند تا ما بتوانیم بخش‌هایی از وجودمان، که نسبت به پذیرش آن‌ها مقاوم هستیم را هم بهتر بشنویم و کمتر در مورد آن مقاومت کنیم.
- تمرین تداعی آزاد: خیلی اوقات حرف‌ها یا رفتارهایی از ما سر می‌زند که بیشتر از بقیه، خودمان را متعجب می کند و نمی‌دانیم این حرف‌ها از کدام بخش از وجودمان نشات می‌گیرد، روزی چند دقیقه ذهن خود را رها کردن و بدون قضاوت و سانسور هر آنچه از ذهن می‌گذرد را مشاهده کردن، به ما کمک میکند تا درک بهتری از لایه‌های زیرین وجودمان پیدا کنیم.
- خودآگاهی با عزت نفس در ارتباط است، عزت نفس مثل راداری عمل می کند که ما را در پیش بردن مسیر متناسب با درونیات ما راهنمایی میکند.
- بازخورد گرفتن از دیگران می تواند ما را در شناخت خود اجتماعی که به دیگران نشان می دهیم، کمک کند.
- یادداشت برداری روزانه به ما کمک میکند الگوی خلقی خود را پیدا کنیم و با خود واقعی مان بیشتر آشنا شویم.
- هدف گذاری‌ها ما را در نزدیک کردن خود واقعی به خود ایده آل کمک میکند.
- کشیدن جدول نقاط قوت و ضعف به ما کمک میکند تا تصویر کامل‌تری از خود داشته باشیم و خود را صرفاً از یک زاویه نبینیم.
- برای شناخت خود میتوانیم از یک مشاور نیز که در این زمینه تخصص دارد کمک بگیریم.
- پیدا کردن مکانیزم‌های دفاعی خود برای کاهش خود کاذب و نزدیک شدن به خود واقعی نیز کمک کننده است.
خودآگاهی از نگاه روانشناسی
از دیدگاه روانشناسی برای این‌که بتوانیم به مهارت خودآگاهی دست پیدا کنیم، ابتدا باید با ساختار روان آشنا شویم. همان طور که بدن ما بر اساس یک سری قواعد تنظیم شده است و از اصول زیستی خاص خود پیروی میکند، روان انسان‌ها نیز فرمول ویژه خود را دارد. پس اگر بتوانیم آن را بشناسیم می‌توان گفت به مهارت خودآگاهی دست پیدا کرده‌ایم. اما این سازوکار روانی با سازوکار جسمی کمی متفاوت است. سازوکارهای جسمی معمولاً به شکل ژنتیکی است. این ساز و کار از قبل تعیین شده هستند و تقریباً در همه انسان‌ها به یک شکل عمل می‌کنند. مثلاً همه ما مجهز به یک سری بازتاب‌های غریزی هستیم که از ما در برابر خطر مراقبت میکند. مثل وقتی که دست ما به یک جسم داغ برخورد میکند و سریع دست خود را عقب می‌کشیم. این سازوکار روانی در انسان ها چگونه شکل می گیرد؟ برای شناسایی این سازوکار که در نهایت به خودآگاهی منجر می‌شود ابتدا باید با چند مفهوم آشنا شویم.
بیشتر بخوانید: حرف زدن در جمع ؛ چگونگی کسب مهارت صحبت کردن در جمع
نیازهای بنیادین: همه انسان‌ها پنج دسته نیاز بنیادی دارند. این نیازها به طور طبیعی و فطری در هر فرهنگ و هر نژادی در همه وجود دارد. این نیازها عبارت‌اند از:
- نیاز به محبت و پذیرش غیر مشروط، امنیت و ثبات
- نیاز به خودانگیختگی و تفریح
- نیاز به محدویت و پذیرش ناکامی
- نیاز به استقلال و احساس کفایت
- نیاز به آزادی در بیان نیازها و هیجان‌های سالم
علاوه بر این نیازها، هر فردی که متولد می‌شود به طور ذاتی با یک سری ویژگی های سرشتی متولد می‌شود. مثلاٌ بعضی نوزادان به سرو صدا خیلی حساس هستند یا بر عکس بعضی دیگر در محیط‌های شلوغ خیلی خوب با افراد تعامل می‌کنند. بعضی از کودکان ذاتاً به دنبال هیجان هستند و مدام به دنبال تجربه‌های خطرناک می‌باشند. نحوه‌ای که والدین به ۵ دسته نیاز بنیادین ما پاسخ می‌دهند در کنار ویژگی‌های سرشتی که در هر فرد وجود دارد و تجاربی که در طول دوران کودکی از تعامل با آدم‌ها کسب کرده‌ایم منجر به شکل‌گیری مفهومی در ذهن ما می‌شود، که روان شناسان به آن طرح واره می‌گویند. مثلاٌ فرض کنید نوزادی به دنیا می‌آید. این نوزاد خلق‌و‌خوی دشواری دارد و به شدت گریه میکند و خیلی سخت آرام می‌شود. در کنار این خلق‌و‌خو این کودک یک سری نیاز بنیادین دارد که باید به درستی پاسخ داده شود. حال اگر والدین تحت تاثیر خلق وخوی دشوار کودک، وی را طرد کنند و نیاز کودک به محبت و پذیرش به درستی پاسخ داده نشود، مفهوم دوست داشتنی نبودن در ذهن این فرد شکل می‌گیرد. طرح واره به منزله یک عینکی است که ما به چشم می‌زنیم و دنیا را از پشت آن می‌بینیم. گاهی وقت‌ها این عینک از نوع بدبینی است و به طور کلی دنیا و آدم‌ها برای ما ترسناک هستند. گاهی عینک ترس و اضطراب می‌زنیم و همیشه در تردید و ترس هستیم. در واقع طرح واره به منزله یک مخزن است. مخزنی که انواع هیجان‌ها و رفتارهای ما از این مخزن منشا می‌گیرد.
مکانیسم دفاعی
همان‌طور که سیستم ایمنی در مواجهه با یک سری میکروب و ویروس واکنش نشان می‌دهد. سیستم روانی هم در مواقع خطر و زمان‌هایی که هیجان‌های شدیدی را تجربه می‌کنیم واکنش نشان می‌دهد. این واکنش‌ها در واقع همان مکانیسم‌های دفاعی هستند که در موقعیت‌های مختلف از آن استفاده می کنیم. در قسمت قبل از کودکی مثال زدیم که تحت تاثیر تجارب گوناگون مفهوم دوست داشتنی نبودن در سیستم روان وی شکل گرفته است. این مفهوم دوست داشتنی نبودن در ساختار روانی فرد تثبیت می‌شود و همیشه در موقعیت‌های مختلف تکرار می‌شود. در روابط بین فردی، خانوادگی و سایر روابط، از آن جایی که این مفهوم برای فرد دردناک است برای کاهش این درد روانی باید از یک مکانیسم استفاده کند. مکانیسم‌های دفاعی به طور کلی در سه دسته قرار می‌گیرند: اجتناب، حمله متقابل و تسلیم
فرض کنید فردی تحت تاثیر تجاربی که کسب کرده، شخص نگران و مضطربی است. این نگرانی و اضطراب برای فرد خوشایند نیست و سیستم روان فرد به نوعی باید آن را مدیریت کند. اگر از مکانیسم اجتناب استفاده کند. همیشه از موقعیت‌های اضطراب‌زا فرار میکند و هیچ وقت خود را در وضعیت‌های چالش آفرین قرار نمی‌دهد. اگر از مکانیسم تسلیم استفاده کند همیشه نگران و مضطرب است و کاملاً منفعل خواهد بود. اگر از مکانیسم حمله متقابل استفاده کند همیشه خود را در موقعیت‌های چالش آفرین قرار می‌دهد. نحوه استفاده از این مکانیسم‌ها متفاوت خواهد بود و افراد معمولاً از هر سه نوع بسته به شرایط استفاده می‌کنند.
مکانیسم های دفاعی مفید هستند یا مضر؟
همه انسان‌ها در شرایط مختلف از یکی از این سه مکانیسم استفاده می‌کنند، اشکال آن چیست؟ بله درست است. همه ما به ناچار باید از یکی از این مکانیسم ها استفاده کنیم. ولی وقتی مشکل ایجاد می‌شود که استفاده از این مکانیسم‌ها به نوعی حالت افراطی و ناسازگارانه پیدا کند و باعث کاهش عملکرد فرد در موقعیت‌های مختلف تحصیلی، خانوادگی، شغلی و غیره شود. مثلاً فردی که همواره احساس خطر دارد اگر همیشه از مکانیسم اجتناب استفاده کند هیچ‌گاه نمی تواند ظرفیت‌های خود را نشان بدهد و تحت تاثیر اضطراب‌هایی که تجربه میکند همیشه عملکرد پایینی خواهد داشت. وقتی یک طرح واره در ساختار روان انسان شکل می‌گیرد همه رفتارهای بعدی در تمام موقعیت‌ها تحت تاثیر آن خواهد بود. با کمی بررسی در این زمینه، شناسایی طرح واره و به دنبال آن شناسایی افکار، هیجان‌ها و احساسات ناشی از آن می‌توان به درک دقیقی از خویشتن ما را برساند.
جمع بندی
خودآگاهی در حقیقت یکی از فرآیندهایی است که برای کسب آن نیازمند کمک و همراهی فرد مطمئن و آگاه و متخصصی هستیم. این شخص می‌تواند هم در مراحل شناخت خود و هم در مرحله بر طرف کردن عیب‌ها و تمرین‌های کسب خودآگاهی به ما کمک کند. مشاورین مجموعه افراکلینیک افراد متخصصی در این زمینه هستند که آمادگی همراهی با شما در تمامی این مراحل را دارند.
برای دریافت مشاوره فردی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
