بخش زیادی از زندگی همه انسان‌ها اختصاص به روابط و تعامل با سایر افراد دارد. شاید این تعاملات و قرار گرفتن در روابط متعدد در نگاه اول ساده و امری بدیهی به نظر برسد. ولی بهتر است بدانیم همان‌طور که برای وارد شدن به هر کاری سعی می‌کنیم اطلاعات به دست بیاوریم و ماهر شویم روابط اجتماعی نیز مستثنی از این مسئله نیستند. قرار گرفتن در اجتماع و بودن با افراد مختلف نیز مهارت‌های خاص خودش را می‌طلبد.
یکی از مهم‌ترین مهارت‌های ارتباط موثر که لازم است هر فردی خود را به آن مجهز کند داشتن سواد عاطفی است. سواد عاطفی دو مولفه بسیار مهم دارد. شناخت و نام‌گذاری احساسات، و ابراز موثر و صحیح هیجان‌هایی که تجربه می‌کنیم
سواد عاطفی چیست؟
سواد عاطفی دقیقا مهارتی است که به شما کمک می‌کند تا یاد بگیرید در مورد احساسات خود به طور موثر صحبت کنید و آن‌ها را شکل صحیح به دیگران منتقل کنید.
بیشتر بخوانید: سردرگمی در زندگی چیست و چگونه از آن خلاص شویم؟
چرا سواد عاطفی اهمیت دارد؟
همان‌طور که قبلا اشاره شد سواد عاطفی دو مولفه بسیار مهم دارد. شناسایی و درک هیجان و ابراز موثر آن‌ها. شاید این سوال برایتان پیش بیاید که شناختن احساساتی که تجربه می‌کنیم چگونه می‌تواند به ما کمک کند؟ و یا ابراز این هیجانات چه تاثیری در روابط بین‌فردی دارد؟ با افراکلینیک همراه باشید تا اهمیت سواد عاطفی را بیشتر بررسی کنیم.
متمایز کردن احساسات
همه هیجاناتی که تجربه می‌کنیم گذرا هستند و بالاخره زمانی تمام می‌شوند. اما این تمام شدن همیشه به سادگی اتفاق نمی‌افتد و گاهی پروسه پیچیده‌ای را طی می‌کند. این پیچیدگی به دلیل مکانیسمی به نام فراشناخت اتفاق می‌افتد. فراشناخت یعنی ما درباره احساسات و افکار خود می‌اندیشیم و نسبت به آن‌ها واکنش نشان می‌‌دهیم.
برای درک بهتر این موضوع یک گلوله برفی را در نظر بگیرید. گلوله برفی به محض شکل‌گیری به صورت برف سفید، دست‌نخورده و نرم است. این گلوله برفی یک برف خالص، شکل یخ‌زده آب بدون هیچ ماده اضافی است. واکنش‌های هیجانی اولیه ما خیلی شبیه همین گلوله سفید دست نخورده و خالص برفی است. آشکار کردن یک تجربه هیجانی مشابه گلوله برفی است که به طرف پایین‌تر در حرکت است. اغلب اوقات، این گلوله برفی همچنان که به طرف پایین تپه می‌رود کثیفی، برگ و ترکه‌ها را با خودش جمع می‌کند. در پایین تپه، دیگر این گلوله برفی سفید و خالص نیست، بلکه پوشیده از یخ، آلوده و محکم شده است. ممکن است جنبه‌هایی از برف اصلی، نرم و خالص وجود داشته باشد؛ اما در در حال حاضر به صورت یک مانع محکم و پوشیده از یخ درآمده است که هویت اصلی گلوله برفی را با تردید همراه می‌کند.
هیجانات ما هم همین‌طور هستند. بسیاری از هیجاناتی که داریم واکنش ما به هیجان‌های اولیه هستند. مثلا شاید احساس گناه داشته باشیم؛ اما این احساس گناه فقط یک هیجان ثانویه بوده و ناشی از این است که مثلا از دست والدین یا فرزند خود عصبانی شده‌ایم. سواد عاطفی به ما کمک می‌کند تا بتوانیم احساسات اصیل خود را شناسایی کنیم و تعریف دقیق‌تری از مشکلات و حال بد خود داشته باشیم. این متمایز کردن احساسات کمک می‌کند تا بدانید برای داشتن حال خوب دقیقا باید دنبال چه چیزی بگردید.
احساس رضایت از روابط
احتمالا مشکل‌ترین بخش یک تعامل، ابراز کردن احساس‌ها است. برخی افراد نمی‌خواهند احساسات شما را بشنوند. وقتی احساسات به میان می‌آیند احساس خستگی و اضطراب می‌کنند. برخی افراد به صورت گزینشی به احساسات شما گوش می‌دهند. آن‌ها به افسردگی پس از طلاقتان گوش می‌دهند، ولی نمی‌توانند به ترس‌تان از مرگ گوش دهند. وقتی به دیگران امکان می‌دهید که بدانند چه چیزی شما را عصبانی می‌کند، می‌ترساند و شما را خوشحال می‌کند دو اتفاق رخ می‌دهد:
آن‌ها همدلی و درک بسیار بیشتری با شما می‌توانند داشته باشند و می‌توانند رفتار خود را طوری اصلاح کنند که نیازهای شما برآورده شوند.
راه‌های تقویت سواد عاطفی چیست؟
خوشبختانه بسیاری از مهارت‌های ارتباطی از جمله داشتن سواد عاطفی یادگرفتنی است. بنابراین مهم نیست که شما از ابتدا چه قدر توانایی تمایز هیجانات و ابراز آن‌ها را داشته‌اید. مهم این است که اگر بخواهید می‌توانید از همین الان این مهارت مهم و کلیدی را در خود پرورش دهید و مشاوران افراکلینیک می‌توانند در این مسیر شما را همراهی کنند.
آگاهی خود را افزایش دهید
اولین قدم برای تقویت سواد عاطفی بالا بردن آگاهی است. بسیاری از مواقع چون به اندازه کافی در مورد موضوعی نمی‌دانیم، نمی‌توانیم رفتار مناسبی داشته باشیم. افزایش آگاهی به شما کمک می‌کند تا خودتان را ارزیابی کنید و نقاط ضعف و قوت خود را در حوزه سواد عاطفی مورد بررسی قرار دهید. همچنین مهارت‌هایی را برای تغییر رفتار و امتحان الگوهای جدید در اختیارتان می‌گذارد.
برای خود انگیزه ایجاد کنید
برای یادگیری یک مهارت جدید تنها نیاز به اطلاعات نداریم. بلکه باید انگیزه تغییر نیز داشته باشیم. کمی زندگی خود را بررسی کنید و ببینید تقویت سواد عاطفی مستقیما در زندگی شما چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟ عدم بهبود این مهارت چه آسیب‌هایی به زندگی شما وارد می‌کند و یا در گذشته چه معایبی داشته است؟ تهیه این فهرست و یک محاسبه سرانگشتی از مزایا و معایب تقویت سواد عاطفی می‌تواند محرک خوبی برای شروع باشد.
موانع را کنار بزنید
برای تقویت سواد عاطفی همواره به آگاهی و توانایی نیاز داریم. آگاهی به راحتی به دست می‌آید و با یک جست‌وجوی ساده در منابع می‌توانیم به مطالب زیادی دسترسی پیدا کنیم؛ اما گاهی به رغم داشتن آگاهی توانایی تغییر رفتار را نداریم. یکی از دلایل عدم توانایی مربوط به باورهایی است که داریم، مثلا یکی از موانع در مسیر تقویت عاطفی مردان داشتن این باور است که صحبت کردن در مورد احساسات و نیازها برای مردان خوب نیست و یک مرد نباید ابراز احساسات کند یا در مورد هیجاناتش صحبت کند. اگر چنین باورهایی دارید بهتر است ابتدا با کمک یک روانشناس روی آن کار کنید و بعد به دنبال تقویت سواد عاطفی خود باشید. همچنین گاهی افراد درگیر اختلالات رواشناختی همچون افسردگی، اضطراب و ... هستند در این مواقع این اختلالات موانعی در تقویت سواد عاطفی ایجاد می‌کنند و بهتر است ابتدا فرد درمان شود و بعد به دنبال تقویت سواد عاطفی خود باشد. چنانچه فکر می‌کنید در این زمینه دچار مشکل هستید می‌توانید از خدمات تخصصی افراکلینیک استفاده کنید.
به احساسات خود توجه کنید
برای شروع تقویت سواد عاطفی بهتر است که بی‌توجه از کنار احساسات خود رد نشوید. سعی کنید در طول هفته احساسات خود را زیر نظر بگیرید. لیستی از هیجاناتی که تجربه می‌کنید در بیاورید و در مورد علت آن‌ها فکر کنید. این احساسات چه تاثیرات جسمانی بر بدن شما داشتند؟ با چه فکری همراه بودن؟ معمولا در چه موقعیت‌هایی تکرار می‌شوند؟ این سوالات به شما کمک می‌کند تا هیجانات خود را به درستی تشخیص دهید و متمایز کنید.
از پیام‌های کامل برای انتقال احساسات خود استفاده کنید
پیام‌های کامل چهار نوع بیان را شامل می‌شوند: آنچه می‌بینید، آنچه به آن فکر می‌کنید، آنچه احساس می‌کنید و آنچه نیاز دارید. روابط صمیمانه بر اساس پیام‌های کامل ایجاد می‌شوند. نزدیک‌ترین دوستان و حتی همسر و خانواده شما نمی‌توانند درون واقعی شما را بدانند مگر اینکه تجربیات درونی خود با استفاده از مهارت سواد عاطفی با آن‌ها در میان بگذارید. در میان گذاشتن تجربیات درونی به این معنی است که چیزی را جا نگذارید. عصبانیت خود را نپوشانید و خواسته‌های خود را سرکوب نکنید.
بیشتر بخوانید: رشد و توسعه فردی : روش های رشد شخصی و رسیدن به موفقیت
تفاوت سواد عاطفی و هوش عاطفی چیست؟
هوش عاطفی یکی از مفاهیم به روز و اصطلاحا داغ علم روانشناسی هست. در نگاه اول این طور به نظر می‌آید که هوش عاطفی و سواد عاطفی مشابه و معادل یکدیگر هستند. در هر دو مهارت بر شناسایی احساسات و هیجانات و کنترل آن‌ها تاکید می‌شود. اما اگر بخواهیم نگاه دقیق‌تری داشته باشیم می‌توان این طور گفت که سواد عاطفی زیرمجوعه‌ای از هوش عاطفی است و تاکید زیادی بر شناسایی هیجانات و ابراز آن‌ها به طور موثر دارد. این مولفه بخشی از هوش عاطفی هست؛ اما هوش عاطفی دربرگیرنده مدیریت و کنترل هیجانات نیز هست و صرفا بر شناسایی آن‌ها متمرکز نیست. هوش عاطفی ابعاد گسترده‌تری دارد اما سواد عاطفی مقدمه و مهارت ابتدایی و لازم برای پرورش هوش عاطفی است.
