کشمکش‌ها و ناکامی‌های مختلف تعادل عاطفی کودک را برهم زده و باعث اضطراب و تشویش در کودک می‌شود. اضطراب‌ها و تنش‌ها از یک طرف و محافظت افراطی والدین از طرف دیگر تبعات مختلفی در پی خواهد داشت که یکی از آن‌ها اختلال در تکلم است و در برخی موارد وضعیتی پیش می‌آید که به آن موتیسم یا لالی انتخابی می‌گویند. درمانگران کودک باور دارند بیشتر روش‌های درمانی اختلال لالی انتخابی بر پایه رفتاردرمانی است و شامل تقویت مادی و اجتماعی، تکنیک‌های شکل‌دهی و روند پلکانی می‌باشد که در این مقاله به آن می‌پردازیم.
برای دریافت مشاوره کودک می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
لالی انتخابی، اختلالی است که در آن کودکی که توانایی سخن گفتن و فهم کلمات را دارد از صحبت کردن در برخی موقعیت‌ها ناتوان است. به این معنی که کودک با برخی از اشخاص حرف می‌زند ولی از صحبت کردن با سایر اشخاص حتی نزدیکان خودداری می‌کند و در مواردی نادر از همه خانواده دوری می‌کند و تنها با اشیا و اسباب بازی‌هایش حرف می‌زند. نکته‌ای که در تشخیص لالی انتخابی باید مدنظر قرار گیرد این است که در موقعیت‌هایی که کودک در آن صحبت می‌کند باید رفتار کلامی وی متناسب با سنش باشد. این نکته بسیار مهم است زیرا کودکی که الگوهای تکلمی وی فوق‌العاده پس‌رفته است نیز ممکن است به اشتباه به عنوان کودک مبتلا به لالی انتخابی تشخیص داده شود.
خصوصیت اصلی در لالی انتخابی امتناع دائم از صحبت کردن، تقریبا در تمام موقعیت‌های اجتماعی است. این کودکان توانایی فهم سخنان دیگران و توانایی سخن گفتن را دارند. پس این معیار برای این است که فقدان تکلم مربوط به اختلال بدنی یا ذهنی نیست. ویژگی‌های دیگری که همراه با این اختلال است عبارتند از شرمساری فوق العاده، کناره‌گیری و انزوای اجتماعی، وابستگی، امتناع از مدرسه رفتن، رفتار عصیان گرایانه و توانایی بارز برای ایجاد ارتباط غیرکلامی با دیگران مثل تکان‌دادن سر، به کار بردن دست و سر، ژست‌های بدنی و در بعضی موارد به صورت یکنواخت صدایی را تکرار کردن است.
لالی انتخابی یا موتیسم چیست؟
لالی انتخابی یک اختلال اضطرابی است. کودکان مبتلا سکوت را انتخاب نمی‌کنند. آن‌ها می‌خواهند صحبت کنند و سعی می‌کنند صحبت کنند، اما اضطراب آن‌ها را متوقف می‌کند؛ البته همه کودکان گاهی احساس اضطراب می‌کنند، اما كودكانی كه دچار لالی انتخابی هستند اضطراب طولانی‌تری دارند که مانع یادگیری و مشکل دوست یابی در کودکان بوده و در سایر جنبه‌های مهم زندگی اختلال ایجاد می‌کند. معمولاً این اختلال در کودکان در زمان شروع پیش‌دبستانی یا مدرسه اتفاق می‌افتد در حالی‌که این کودکان در خانه می‌توانند به راحتی با والدینشان صحبت کنند.
ویژگی‌های مشترک کودکان با لالی انتخابی
- اضطراب اجتماعی: زمانی که می‌بایست در جمع حرف بزنند علایم غیر کلامی اضطراب را نشان می‌دهند. مثل بی‌قراری یا اجتناب از تماس چشمی
- روان رنجوری: رفتارهای مقابله جویانه و منفی‌کاری، خجالتی، سلطه‌گر و فریب‌کار، مقابله‌جو و انزوای اجتماعی در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود.
- ارتباط اجتماعی ضعیف: خودشان را به فعالیت یا همکاری‌های غیرکلامی محدود می‌کنند. مثل گرفتن توپ در کلاس ورزش یا انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تحرک جسمی بیشتری دارد. میلی به فعال بودن در جمع ندارند و در جلسات علمی حضور ضعیفی دارند.
- تاخیر در تکلم: سابقه تاخیر در تکلم در اکثر این کودکان وجود دارد. نیازها، آرزوها و خواسته هایشان را بیشتر از طریق غیر کلامی بیان می‌کنند، مثلا با حرکات سر و دست، اشاره کردن
- خشکی شخصیت: انعطاف‌ناپذیر اما بسیار کمرواند. این ویژگی باعث می‌شود به نظر لجباز برسند.
- والدین فزون حمایت گر: این سبک ارتباط والدینی باعث تداوم و شدت علائم می‌شود.
- رفتارهای اجتنابی در جمع: اغلب رفتار منفی دیگری مثل امتناع از نشستن و بازی کردن زمانی که باید حرف بزند وجود دارد. سعی می‌کند از فعالیت‌هایی که نیاز به صحبت کردن دارند اجتناب کنند، مثل درخواست کردن از معلم برای رفتن به دستشویی
- ضربه روحی: به غیر از فاکتور شخصیتی و تکلمی یک عامل دیگر وجود ضربه جسمی و روانی است و تعدادی از کودکان این شرایط را به دنبال یک رویداد آسیب‌زا پیدا می کنند. بنابراین برخی از درمانگران کودک این پدیده را لالی ضربه‌ای می‌دانند نه لالی انتخابی.
علت سکوت انتخابی در کودکان
عواملی که باعث ایجاد لالی انتخابی می‌شود هنوز به طور کامل مشخص نیست اما موارد زیر توسط درمانگران کودک به عنوان دلایل لالی انتخابی در نظر گرفته شده است
- طبع مضطرب و یا خجالتی
علت اصلی که در حال حاضر برای آن مشخص شده این است که لالی انتخابی یک مهار روانشناختی است و رفتارهای اجتنابی برای رودررو نشدن با عوامل اضطرابی وجود دارد. تحقیقات نشان داده 90 درصد این کودکان میزان بالایی از اضطراب اجتماعی از خود نشان می‌دهند.
- تاریخچه خانوادگی کمرویی یا اضطراب
لالی انتخابی ریشه در خانواده‌ها دارد، سبک فرزندپروری به شیوه حمایت افراطی از کودک، در تداوم و شدت آن تاثیر دارد. همچنین سختگیری‌های والدین در تلفظ درست کلمات در سکوت پیشه کردن کودکان نقش مهمی دارد. گاهی کمرویی در کودکان، به همراه اضطراب در مواجه با افراد غریبه، به حدی زیاد است که می‌تواند باعث منزوی شدن کودک شود.
- مشکلات زبان و تکلم
در بسیاری از این کودکان سابقه شروع دیر رس تکلم دیده می‌شود که ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشد. یکی از عوامل زمینه ساز این اختلال مشکلات در تلفظ و یا لکنت زبان است که اغلب با صحبت کردن ارتباط دارد.
- فرهنگ جدید
لالی انتخابی بیشتر در جاهایی دیده می‌شود که زبان مادری والدین با زبان کودک متفاوت است یا زمانی است که کودک زبان تازه‌ای را آموخته است.
- وجود اختلال اضطرابی در خانواده
افسردگی، نیاز شدید وابستگی و اضطراب مادر اغلب در خانواده این کودکان دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید: کودکان درونگرا
علائم موتیسم انتخابی چیست؟
ممکن است برای اولین بار علائمی از موارد جسمی و رفتاری را مشاهده کنید، هنگامی که کودکان از 3-6 سالگی به مدرسه پیش‌دبستانی یا مدرسه می‌روند. ممکن است متوجه علائم جسمی یا رفتاری شوید، یا ممکن است کودک در مورد این علائم با شما صحبت کند.
علائم رفتاری
- کودک نمی‌تواند با افراد خارج از خانواده نزدیک خود، از جمله پدربزرگ و مادربزرگ، مراقب، معلم و همکلاسی صحبت کند یا با کلمات پاسخ دهد.
- نمی‌تواند با شما در جاهایی صحبت کند که دیگران صحبت کردن آن‌ها را می‌بینند یا می‌شنوند.
- وقتی فکر می‌کنند دیگران به آن‌ها نگاه می‌کنند یا با آن‌ها صحبت می‌کنند، دورشان را نگاه می‌کنند، صدای خود را پایین می‌آورند یا نجوا می‌کنند، کلمات کمتری استفاده می‌کنند یا وقتی با دیگران صحبت می‌کنند مدام چشمشان به شماست.
- به سختی می‌توانند با بچه‌های دیگر بازی کنند و دوست شوند.
- از انجام کارهایی که در آن‌ها مرکز توجه است خودداری می‌کنند، به عنوان مثال، گرفتن عکس از آن‌ها، دادن چیزی به معلم یا ورزش در مقابل مردم
- در دادن کمک و کمک گرفتن پیش‌قدم نمی‌شود و برایش سخت است، به عنوان مثال، به کسی که صدمه دیده است کمکی نمی‌کند یا اگر نیاز به توالت رفتن داشته باشد، نمی‌گوید.
- به نظر می‌رسد حواس‌پرت است یا به نظر می‌رسد در تفکر، توجه یا تمرکز مشکل دارد.
علائم جسمی
کودک این علائم جسمی را نشان می‌دهد:
- یخ زدگی
- بی قراری
- پر تنش
- لرزیدن و سرخ شدن
- تپش قلب
- تعریق زیاد دست
- معده درد
اگر کودکتان به اندازه کافی بزرگ شده است، ممکن است به شما بگوید که چه موقع یا چرا احساس اضطراب می‌کند. به عنوان مثال، کودک ممکن است وقتی که نمی‌داند چه باید بگوید یا نگران اشتباه کردن است، احساس اضطراب کند آن‌ها ممکن است فکر کنند صدای او خنده‌دار به نظر می‌رسد یا شبیه افرادی نیست که به او نگاه می‌کنند. اما اغلب کودکان نمی‌دانند چرا صحبت نمی‌کنند. معمولاً در کودکان مبتلا به لالی انتخابی، یک اختلال اضطرابی دیگر مانند اضطراب اجتماعی، اضطراب جدایی کودک یا اضطراب عمومی وجود دارد. برخی از کودکان مبتلا به موتیسم ممکن است دارای تاخیر زبان، اختلالات ارتباطی یا اوتیسم باشند.
بیشتر بخوانید: شکل‌گیری شخصیت کودک
روش‌های تشخیص اختلال لالی انتخابی
اگر کودک شما بیش از یک ماه در خارج از خانه صحبت نمی‌کند، او به کمک حرفه‌ای نیاز دارد. همچنین اگر لالی انتخابی فرزندتان باعث افت عملکرد در یادگیری او در مدرسه شده و تمایل او برای حضور داشتن و فعال بودن در کلاس درس کم شده و توانایی او در معاشرت و دوست شدن افت کرده است، کمک گرفتن از روانشناس، مهم است. برای تشخیص لالی انتخابی، روانشناس نحوه رفتار و ارتباط کودک در موقعیت‌های مختلف و همچنین علائم اضطراب او را بررسی می‌کند. کودک شما ممکن است یک سنجش شنوایی یا گفتاری داشته باشد تا بررسی شود که آیا فرزند شما تاخیر زبانی نیز دارد یا نه.
راهکار درمانی موتیسم
- رویکرد تدریجی یا پله‌پله‌ای و سایر روش‌های درمانی نردبانی، یک قسمت اساسی از درمان لالی انتخابی است. این رویکردها به کودک کمک می‌کند تا از راه‌های برقراری ارتباطی که برای او آسان‌تر است شروع کند، مانند سر تکان دادن هنگامی که از او پرسشی می‌شود، بعد پاسخ‌های کوتاه و ... سپس به تدریج فعالیت‌هایی که به گفتار نیاز دارند، افزایش می‌یابد و مهارت کودک در تکلم افزایش می‌یابد. رویکردهای نردبانی به جلسات تمرینی منظم در پیش دبستانی یا مدرسه احتیاج دارد. این بدان معنی است که شما باید برنامه درمانی او را با معلمش در میان بگذارید و برای اجرای این روش از کادر آموزشی مدرسه نیز کمک بگیرید.
- اگر کودک بزرگتر است، روانشناس کودک احتمالاً از رفتار درمانی شناختی استفاده می‌کند. درمان شناختی رفتاری می‌تواند به کودک کمک کند تا نگرانی‌هایش را شناسایی کرده و اعتماد به نفسش را در گفتگو بالا ببرد و مهارت‌های اجتماعی او را افزایش دهد.
- اگر کودک تاخیر زبانی یا مشکلات لکنت داشته باشد، برای ایجاد مهارت‌های زبانی گفتاردرمانی نیاز دارد.
- بعضی اوقات برای سرعت بخشیدن به روند درمانی کودکانی که به مدت طولانی دچار موتیسم یا لالی اتتخابی هستند از دارو نیز استفاده می‌شود.
سوالات متداول در مورد لالی انتخابی
- شیوع اختلال لالی انتخابی چه قدر است؟
انواع خفیف این اختلال شایع اما گذرا است در حالی که فرم شدید آن عیار شیوع 1 در 1000 دارد.
- آیا میزان ابتلای آن در دخترها و پسرها یکسان است؟
آمارها نشان داده این اختلال در دخترها کمی شایع‌تر از پسرهاست.
- آیا موقعیت‌های خاصی باعث این اختلال می‌شود؟
سن شروع اختلال زمانی است که والدین اولین‌بار هنگام ورود کودک به مهدکودک متوجه مشکل می‌شوند ولی از آنجایی که همه کودکان به مهدکودک نمی‌روند ممکن است این مشکل تا مدتی شناخته نشود، بیشتر در جاهایی دیده می‌شود که زبان مادری والدین با زبان کودک متفاوت است یا زمانی است که کودک زبان تازه ای را آموخته است.
- آیا این کودکان الگوی رفتاری خاصی دارند؟
دو الگوی شایع در لالی انتخابی وجود دارد:
- کودکانی که ناپخته و عوام‌فریب‌اند و لالی‌شان از طریق توجه والدین و معلمان تقویت شده‌اند.
- کودکانی که تنش و اضطراب دارند با امتناع از صحبت‌کردن از اضطرابی که با سخن گفتن ارتباط دارد اجتناب می‌کنند.
- چه زمانی تشخیص اختلال لالی انتخابی داده می‌شود؟
یک‌ماه بعد از مشاهده علایم رفتاری و جسمی و افت عملکرد تحصیلی و ارتباطی کودک و روند رو به افزایش علایم حتما می‌بایست به روانشناس کودک مراجعه کرد. البته در بین کودکانی که تازه مدرسه را شروع کرده‌اند لالی موقتی شایع است اما علایم رفتاری و جسمی به مرور حداکثر تا 6 ماه خود به خود کاملا از بین می‌رود.
- سن شروع این اختلال از چه زمانی است؟
سن شروع بین 3 تا 5 سالگی است و سن شروع قبل از 3 سالگی همراه با یک ضربه روانی است و اغلب سن شروع را قبل از 5 سالگی اعلام کرده اند و مشکل معمولا بعد از ورود به مدرسه است. این اختلال معمولا زیر 5 سالگی با یک ضربه جسمی و روانی شروع می‌شود و یک‌سوم بچه‌ها با درمان یا بدون درمان، دچار اختلالات دیگری مثل اضطراب و افسردگی می‌شوند ولی 50% از آنان طی 5 تا 10 سال بهبود می‌یابند.
- چه تیپ شخصیتی از کودکان بیشتر مبتلا به لالی انتخابی می‌شوند؟
کودکانی که منفی‌گرایی، انعطاف ناپذیری، کمرویی، رفتارهای مقابله‌ای، عدم تماس چشمی، وسواس و کناره‌گیری اجتماعی دارند بیشتر در معرض این اختلال هستند.
- آیا درمان قطعی وجود دارد و چه زمانی این اختلال نگران کننده است؟
درمان قطعی وجود ندارد اما در درمان لالی انتخابی از تکنیک‌های مختلف فردی، خانوادگی، استفاده از تکنیک‌های شناختی-رفتاری، بازی‌درمانی و تشویق به تکلم استفاده می‌شود که تاثیر زیادی در برطرف شدن این اختلال دارد و داروهای گروه SSRI نظیر فلوکستین در درمان لالی انتخابی موثر است. اگر تا سن 10 سالگی لالی انتخابی درمان نشود پیش آگهی بدی دارد.
از علائم دیگر، اضطراب اجتماعی، اضطراب جدایی، امتناع از مدرسه رفتن تاخیر در فراگیری زبان، اختلالات رفتاری نظیر حملات قشقرق و رفتارهای مقابله جویانه از دیگر ویژگی‌های این کودکان ذکر شده است. این کودکان علیرغم این که قادربه تکلم هستند در موقعیت‌های اجتماعی خاص مثل مدرسه به طور مستمر از سخن گفتن ناتوان بوده و این اختلال مانع پیشرفت‌های آموزشی یا شغلی یا ارتباط اجتماعی وی می‌شود.
باورهای غلط والدین در مورد لالی انتخابی کودکان
- من کار ناشایستی انجام داده‌ام که چنین کودکی دارم.
- در مورد کودکم اشتباهی انجام دادم که او نمی‌تواند با دیگران حرف بزند.
- بچه من در مدرسه شکست می‌خورد، چون نمی‌تواند با دیگران ارتباط بگیرد.
- کودک من نخواهد توانست دوستی پیدا کند و همیشه تنها می‌ماند.
- کودک من توسط همسالان مسخره خواهد شد او نمی‌تواند از حق خود دفاع کند.
- من هیچ کاری نمی‌توانم برای او انجام بدهم، این شرایط هیچ وقت بهتر نخواهد شد.
شما به عنوان والدین چه کمکی به روند درمان لالی انتخابی می‌توانید بکنید؟
به نظر می‌رسد مداخلات شناختی-رفتاری، تشویق به استفاده از مداخلات انفرادی، تشویق به استفاده از تکلم همچنین بازی‌درمانی و ترسیم نقاشی بسیار موثر است اما در این بین نمی‌توان نقش بسیار مهم والدین را نادیده گرفت، اگر کودک شما دچار لالی انتخابی است، برای ایجاد مهارت گفتاری و اعتماد به نفس به حمایت شما نیاز دارد. کارهایی که می‌توانید در این زمینه انجام دهید شامل موارد زیر است:
- گپ زدن و حرف زدن با دیگران را تأیید کنید. به کودک خود بگویید که وقتی از شما دور است می‌تواند با دیگران صمیمی شود و صحبت کند مشکلی بوجود نمی‌آید و لازم نیست برای صحبت نکردن به خودش فشار بیاورد می‌تواند هرزمان دوست دارد حرف بزند.
- وقتی با او تنها هستید، تلاش‌ها و موفقیت های او در صحبت کردن را تحسین کنید، مخصوصاً وقتی که آن‌ها به موفقیت‌های مختلفی رسیده‌اند.
- رفتارهای مثبت را در موقعیت‌های اجتماعی افزایش دهید. به عنوان مثال، به مردم لبخند بزنید، سلام و احوال‌پرسی کنید.
- با کودک خود در مورد مواقعی که احساس اضطراب می‌کنید و اینکه چگونه آن را با تنفس آرام، گفتگو مثبت با خود مدیریت کند، صحبت کنید. این به کودک کمک می‌کند تا درک کند می‌تواند بر اضطرابش غلبه کند و آن را کنترل کند.
- با کودک خود کتاب‌هایی بخوانید که در مورد مدیریت هیجاناتی همچون خشم، ترس یا شرم اطلاعات مفیدی در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. یا شخصیت‌هایی دارند که بر مشکلات گفتاری خود غلبه می‌کنند. این‌ها می‌توانند به کودک کمک کنند احساسات و مشکلات خود را درک کند و به او ایده‌هایی درباره چگونگی غلبه بر احساسات آزار دهنده بدهد.
- با دقت تمام تلاشش را برای صحبت کردن زیر نظر بگیرید، برای پیشرفت فرزندتان صبور باشید و سعی کنید هرگونه ناامیدی را از خود دور کنید. این به کودک کمک می‌کند اعتماد به نفس لازم برای صحبت را پیدا کند.
برای دریافت مشاوره کودک خود می توانید با مشاوران افراکلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
در مکالمات روزمره
-
به جای پاسخ دادن به جای فرزندتان، کودک خود را به استفاده از ارتباطات غیرکلامی تشویق کنید تا بتواند بخشی از مکالمات باشد. به عنوان مثال، اگر کسی از فرزند شما چند سوال بپرسد، می‌توانید بگویید، "سارا، تو پنج ساله هستی"، و دست خود را با پنج انگشت بالا نگهداری، کودک شما می‌تواند با تکان دادن یا گفتار پاسخ دهد.
-
به کودک خود فرصت دهید تا به سوالات پاسخ دهد. اگر پاسخ داد، به مکالمه ادامه دهید. اگر پاسخ نداد، سعی کنید دوباره سوال را به صورت یک سوال مثبت یا منفی یا یک انتخاب ساده بیان کنید. به این ترتیب کودک می‌تواند با یک اشاره یا با اشاره به یکی از گزینه‌ها پاسخ دهد.
-
به فرزندتان کمک کنید در مکان‌های خارج از خانه ارتباط برقرار کند و به او اطمینان دهید که انتظارات شما با آنچه که توانایی آن را دارد مطابقت می‌کند. به عنوان مثال، اگر کودکتان همچنان در استفاده از کلمات خارج از خانه مشکل دارد و در حال تلاش کردن است، در کافی‌شاپ اجازه دهید یک انتخاب را از روی منو داشته باشد.
-
به کودک خود فرصت دهید تا صدای خود را گرم کرده و به تدریج به فعالیت های دیگر بپیوندد. به عنوان مثال، هنگام تماشای بازی سایر کودکان، با کودک خود یا کودکان دیگر گپ بزنید تا کم‌کم به کودکان نزدیک شود و بتواند به آن‌ها بپیوندد.
-
اگر کسی از شما سوال کرد که چرا فرزندتان صحبت نمی‌کند، به او بگویید که کودک شما دارد روی این موضوع کار می‌کند. به عنوان مثال، ... سارا در خانه زیاد صحبت می‌کند، او دارد یاد می‌گیرد جاهای دیگر هم شجاع باشد و صحبت کند.
-
می‌توانید شبکه پشتیبانی برای فرزندتان ایجاد کنید برای این کار می‌توانید موارد زیر را انجام دهید:
- به معلمان، اقوام، دوستان خانوادگی در مورد شرایط کودکتان توضیح دهید. به آن‌ها اجازه دهید بهترین راه تعامل با فرزندتان را پیدا کنند.
- برای برنامه‌ریزی دوره‌های پیش دبستانی یا مدرسه کودک خود، با معلمانش صحبت کنید. به عنوان مثال، در آغاز یک سال تحصیلی جدید، از معلم کودک خود بخواهید که در کلاسی که کودکان آشنا با کودکتان قرار دارند، او را بگذارند و مدتی را به انجام یک بازی غیرکلامی با او اختصاص دهد.
- روزهای بازی را در خانه با دوستان فرزندتان برنامه‌ریزی کنید. فعالیت‌هایی را تنظیم کنید که به کودک شما کمک کند تا آرام شود، مانند حباب‌بازی، بازی با توپ. هرچه تعداد و ساعات بازی با دوستانش بیشتر باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که کودکتان ارتباط برقرار کند.
- با تمرین منظم در خانه، مدرسه و اجتماع، کودکان مبتلا به لالی انتخابی می‌توانند بر مشکلات گفتاری غلبه کنند؛ اما ممکن است این روند تدریجی باشد و تا چند سال طول بکشد، حتی وقتی کودک شروع به صحبت می‌کند، برای ایجاد اعتماد به نفس گفتاری به حمایت حرفه‌ای نیاز دارد و در صورت نیاز به داشتن اطلاعات بیشتر در زمینه تعامل با کودکتان، روانشناسان کودک افرا کلینیک می‌توانند به شما کمک کنند.
