آموزش درمان پرخاشگری در کودکان

پرخاشگری چیست؟

گروهی از روانشناسان پرخاشگری را رفتاری می ­دانند که به دیگران آسیب می ­رساند یا بالقوه می ­تواند آسیب برساند. پرخاشگری ممکن است بدنی باشد (زدن – لگد زدن – گاز زدن) یا لفظی (فریاد زدن، رنجاندن) یا به صورت تجاوز به حقوق دیگران (چیزی را به زور گرفتن).
خشم حالت هیجانی شدید و برانگیختگی جسمی است که در هنگام روبرو شدن با محرک های نامناسب محیطی بوجود می آید و احساسی است که همه کودکان آن را تجربه می کنند و پرخاشگری بروز این هیجان به شکل رفتار می باشد و بیشتر در زمانی خود را نشان می دهد که بیان کلامی هیجان خشم به هر دلیلی وجود نداشته باشد.

پرخاشگری در کودکان

کودکانی که رفتار پرخاشگرانه دارند معمولا خود انگیخته، بی ‌قرار و زودرنج هستند. پژوهش ‌های جدید می ‌گویند که این مسئله با توانایی ‌های گفتاری و طبیعت ذاتی بچه‌ها در ارتباط است یعنی هرچقدر کودکان در شناخت و بیان احساساتشان ضعیف تر باشند احتمال اینکه استیصال خود را از ناتوانی در ابراز احساسات به صورت پرخاشگری نشان دهند، بیشتر است. پرخاشگریِ موردی در کودک طبیعی است اما اگر به کرات یا بر طبق یک الگوی مشخص اتفاق بیفتد خطرناک خواهد بود. پرخاشگری معمولا از ناتوانی کودک شما در کنار آمدن با خشم، عوامل بیولوژیکی، بدرفتاری والدین یا کمبود مهارت‌های ارتباطی ناشی می شود.

منشاء و ریشه پرخاشگری

• منشاء غریزی و فطری

طفل به همراه تولد خود این حالت را دارد و آماده پرخاشگری است که جلوه آن به صورت جنگ، دفاع، نزاع‌ های شخصی دیده می‌ شود در واقع بخشی از خشم، ذاتی و مورد نیاز برای بقاست.

• منشاء اجتماعی

گروهی از روانشناسان این حالت را ناشی از آموخته ‌های اجتماعی و مکتسبات آن می ‌دانند و می ‌گویند: نارضایتی فرد از محیط و اطرافیان و عقده‌هایی که از پدر و مادر، مدیر، معلم دارد، سبب پیدایش این حالت و عقده در فرد می ‌شود.

شاید بهترین نظر این باشد که بگوییم این حالت در افراد دارای ریشه و منشاء غریزی و اجتماعی است بدین معنی که اصل آن در افراد غریزی است. در همه افراد کم و بیش به صورت آشکار و نهان وجود دارد ولی به تدریج و بر اثر اکتساب، دامنه آن گسترده خواهد شد.

انواع پرخاشگری کودکان

دو نوع پرخاشگری در کودکان وجود دارد که از خشم و عصبانیت نشأت می گیرد. این رفتار را می ‌توان به دو گروه تقسیم‌بندی کرد:

پرخاشگری وسیله ای: پرخاشگری وسیله ای که در آن کودک کمی برنامه ریزی بیشتری داشته و سعی می کند آنچه دیگری دارد و او دوست دارد تا آن را داشته باشد، از او بگیرد. ابداً قصد حمله به دیگران یا اذیت کردن آن‌ها را ندارد. البته در این میان ممکن است لطمه ای نیز به کسی وارد شود.

پرخاشگری خصمانه: پرخاشگری خشمگینانه که در آن کودک سعی می کند به دیگری آسیب برساند؛ و هدف در آن صرفاً آزار رساندن است. مثلا کودکی کودک دیگر را می ­زند و یا زنگ ‌های تفریح، کودکان بعضاً به کتک ‌کاری می پردازند.

بیشتر پرخاشگری ­های بین کودکانِ کوچک از نوع «وسیله ­ای» است، اما با تغییرات رشدی و بزرگتر شدن کودکان و نزدیک‌تر شدن به سال های پیش از مدرسه نوع پرخاشگری آن‌ها تغییر می ­کند و غالباً خصمانه است.

پرخاشگری را باید از جرئت ورزی متمایز دانست. جرئت ورزی، دفاع از حقوق یا متعلقات (مانند ممانعت کودک از این که کسی به اسباب بازی‌اش دست بزند) یا بیان امیال و آرزوها را در بر می ­گیرد. مردم معمولاً شخص با جرئت را پرخاشگر می ­دانند، در صورتی که کسی که از حق خود دفاع می ­کند با جرئت است نه پرخاشگر.

بیشتر بخوانید : خشم چیست و راه های کنترل خشم

دلایلی که باعث عصبانیت کودکان می شود

گرفتن چیزهای دوست داشتنی کودک

گاهی والدین بدون توضیح لازم یک مرتبه چیز خوشایند کودک را از او می گیرند مثلا تلویزیون را یک مرتبه خاموش می کنند و یا وسیله بازی کودک را از او می گیرند بدون این که  کودک را آماده این موضوع کنند و این باعث می شود کودک نتواند به هیجان ناکامی غلبه کند  از خود خشم نشان می دهد

تنبیه کلامی یا بدنی کودک

زمانی که کودک به خاطر رفتارش مورد خشونت قرار می گیرد، یاد می گیرد تا اگر چیزی او را خشمگین کرد به همین شیوه عمل کند

تمسخر یا تحقیر شدن کودک

شرم یکی از هیجانات منفی است که تحملش گاهی سخت است و کودکان به دلیل رشد کمتر کلامی نمی توانند آن را بیان کنند و بیشتر به شیوه رفتاری این هیجان منفی یعنی پرخاشگری عکس العمل نشان می دهند

دستورات و تحکم زیاد به کودک

 از آنجایی که کودک نیاز به محیط منعطف برای باری کردن دارد در صورتی که مدام تذکر باید اینجوری بکنی و یا نباید اینجوری بکنی، گفته شود این محدودیت زیاد و قوانین سخت باعث بروز خشونت در کودک می شود

روش هایی برای درمان پرخاشگری کودکان

از شوخی کمک بگیرید

شوخی یک پادزهر خوب برای خشم است، به کودک خود کمک کنید تا حتی در موقعیت های سخت و دشوار بعد شوخی آن را هم ببیند مثلا به او بگوئید آیا می توانی چیز خنده داری راجع به این موضوع پیدا کنی؟

محدوده رفتار پرخاشگرانه را مشخص کنید

از آنجایی که کودک می بایست بداند خشم یک هیجان طبیعی است اما باید به شیوه درست آن را بروز داد پس با مشخص کردن محئوئه آن می توان هم طبیعی بودن آن و هم نحوی بروز آن را نشان داد، مثلا به کودک بگوئید، شکستن وسایل یا فریاد زدن و قشقرق به پا کردن ممنوع است اما صحبت راجع به موضوع، کشیدن نقاشی یا پاره کردن یا خط خطی برگه نقاشی، دور شدن از صحنه خشم و یا کمک گرفتن را  می توانی انجام دهی

نحوه سخن گفتن با خود را به کودک در هنگام خشم یاد دهید

کودک را متوجه این موضوع کنید گفتگوی دورنی روی شدت احساس خشم اثر دارد مثلا بگوئید این صحبت ها ما رو عصبانی تر می کند" او از قصد این کار رو با من کرده" یا "او می خواد منو مسخره بکنه" و صحبت هایی مثل "آرام باش بعدا در موردش باهاش حرف می زنی" یا "این ارزش نداره به خاطرش خودم را ناراحت کنم"

البته گاهی میزان خشم کودک به حدی است که این تکنیک ها نمی تواند باعث کنترل خشم کودک شود و کودک نیاز به کمک بالینی از یک متخصص را دارد و درمان های رایج برای پرخاشگری کودکان شامل موارد زیر است

قصه درمانی

با توجه به اهمیت آموزش بیان احساسات و آنچه باعث رنجش کودک در کنترل خشم می شود شیوه درمانی به نام روایت درمانی ابداع شده است که در آن از کودک خواسته می شود تا در مورد عروسک های اتاق درمان یا نقاشی که کشیده داستان بگوید تا از این طریق کودک بتواند خشم خود را به شیوه های مناسب تری ابراز کند و با مداخلات به موقع پرخاشگری کودک را درمان کند

بازی درمانی

بازی با کودک به ویژه در محیط درمان کمک زیادی به کودک می کند چرا که کودک به سرعن در این محیط غرق شده و آنچه او را رنج می دهد نمایان می شود و درمانگر به شیوه های مختلف از جمله شن بازی تلاش می کند کودک به خود ابرازی بپردازد تا بتواند احساس کنترل بیشتر بر مشکل خود داشته باشد، بازی هایی که کودک بتواند تخیل خود را در آن بروز دهد اثر درمانی دارد که یکی از موثر ترین آنها شن بازی است
شن بازی واژه ای است که دورا کاف آن را ابداع کرده است در واقع روشی است که از یک سینی یا جعبه شن که در آن عروسک ها و اسباب بازی های کوچک در آن قرار دارد در واقع شن بازی درمانی است غیر کلامی که در آن کودک با ساختن دنیای خود در سینی شن به بیان تعارضات، تمایلات و هیجاناتش می پردازدو در جریان خلق این صحنه توسط کودک درمانگر نقش مشاهده گر صامت را بازی می کند

آموزش آرمیدگی عضلانی

رها کردن بدن از تنش و فشار کمک شایانی به کنترل خشم و رفتارهای  پرخاشگرانه می کند، درمانگر با آموزش ریلکسیشن یا آرمیدگی عضلانی به کودک کمک می کند تا در زمانهایی که خشمگین می شود با رها کردن تنش در بخش های مختلف بدن بتواند خود را آرام کند

قرارداد رفتاری

از 3 سالگی کودکان توانایی این را دارند تا با آن ها حل مسئله کرد به همین دلیل زمانی که درمانگر در مورد راه های کنترل خشم با کودک صحبت می کند در انتها می خواهد تا با هم قراردادی ببندد که در صورت کنترل خشم چه امتیازات و در صورت انجام ندادن آن چه محرومیت هایی را تجربه کند.

اگر بر این اعتقاد باشیم که کاهش تمایل کودک به پرخاشگری هدفی ارزشمند است، این کار را چگونه باید انجام دهیم؟

پاداش دادن به نمونه های دیگر رفتار

امکان دیگری که مورد تحقیق قرار گرفته، نادیده گرفتن کودک هنگام نشان دادن رفتار پرخاشگرانه و پاداش دادن به او برای رفتار غیرپرخاشگرانه است. این روش تا اندازه ای مبتنی بر این فرض است که کودکان خردسال اغلب برای جلب توجه، به رفتار پرخاشگرانه مبادرت می ورزند. برای آن ها تنبیه شدن، بر نادیده انگاشته شدن رجحان دارد. ممکن است رفتار پرخاشگرانه در واقع پاداش تلقی شود: «بچه ها، من هر بار که برادرم را اذیت کنم، مورد توجه مادرم قرار می گیرم. فکر می کنم باز هم برادرام را بزنم.»

در یک مهد کودک به مربیان مهد کودک یاد داده شد تا همه رفتارهای پرخاشگرانه کودکان را نادیده بگیرند. در عین حال، از آن ها خواسته شد توجه زیادی به بچه ها نشان دهند و به ویژه به اعمال مغایر پرخاشگری آنان، مثل بازی دوستانه، شریک کردن دیگران در اسباب بازی ها و همکاری با دیگران، توجه خاص مبذول دارند. پس از چند هفته، کاهش قابل ملاحظه ای در رفتار پرخاشگرانه آن ها به وجود آمد.

تنبیه کردن یا تنبیه نکردن؟

هر گاه این سوال در جمعی مطرح می شود، معمولا از خود می پرسیم «چرا؟ چرا تنبیه می کنیم؟» در زیر تعدادی از پاسخ های والدین را که این سوال از آنان شده است، می بینید.

«اگر بچه ها رو تنبیه نکنیم، تلاش می کنند آدمو بکشند و بعد از مجازات فرار کنند.»

«گاهی اوقات چنان ناکام می شوم که نمی دونم چه کار باید بکنم.»

«اگر بچه را تنبیه نکنم از کجا بداند که کار بدی کرده است و دیگر نباید آن کار را بکند؟»

چند سوال کلیدی

• در چنین مواقعی که کودکان شما را نادیده می انگارند یا به مبارزه می طلبند، آیا نباید تنبیه شوند، آیا رفتار بد کودک نباید پی آمدی داشته باشد؟

کودک باید پی آمد رفتار خود را تجربه کند ولی نه با تنبیه

• اگر کودک به نافرمانی خود ادامه دهد، در آن صورت باز هم درست نیست تنبیه اش کنیم؟

در جواب به این پرسش باید گفت که موضوع بر سر این است که تنبیه کارساز نیست زیرا موجب حواس پرتی می شود سبب می گردد به جای این که از انجام کاری که کرده پشیمان شود و درباره اصلاح عمل خود بیندیشد، گرفتار انتقام های خیالی شود به بیانی دیگر با تنبیه کودک، عملا او را از روند درونی بسیار مهم مواجهه با اعمال بدش محروم می کنیم.

• اگر تنبیه مناسب نیست در عوض چه باید بکنیم؟

مادر و کودک می توانند به طور تمرینی وانمود کنند  برای خرید رفته اند. مواقعی که آنان نقش ایفا می کنند، مادر می تواند نکته های رفتار خوب در فروشگاه را تذکر دهد. آنان می توانند کتابی مصوّر بنویسند و نامش را بگذارند «محمد به فروشگاه می رود». کتاب می تواند شامل مسئولیت های محمد به عنوان عضو تیم خرید باشد – کسی که در راندن چرخ دستی کمک می کند، جنس ها را باز می کند و یا بسته بندی می کند.

پدر و پسر می توانند سیستمی مانند سیستم کارت کتابخانه وضع کنند که به موجب آن هر ابزاری بازبینی شود و قبل از اینکه ابزاری به امانت داده شود، ابزار قبلی بازگردانده شده باشد. پدر می تواند به عنوان هدیه جشن تولد، یک دست ابزار ویژه مبتدی ها بخرد و یا خود پسر با پس اندازش یک دست از همین وسایل خریداری کند.

توجه کنید همه این پیشنهادات تاکید بر پیشگیری دارند. چه خوب بود اگر ما می توانستیم با پیش بینی مسایل بر آن ها پیشی جوییم. برای لحظاتی که ما نه توان پیش بینی داریم و نه نیرویی برایمان باقی مانده، چند جانشین برای تنبیه ارائه می شود که می تواند در این لحظات مورد استفاده قرار گیرد.

جانشین های تنبیه

• به روش هایی اشاره کنید که مفید باشد.

🙂 مادر: چه خوب می شد اگه سه تا لیموی درشت واسه ما جدا می کردی!

به جای

😡 مادر: وقتی پدر اومد خونه از اینا با خودش میاره.

• تقبیح شدید خود را بیان کنید (بدون حمله به شخصیت).

🙂 مادر: دوست ندارم جریان از این قرار باشد! دویدن بچه ها تو فروشگاه مشتری ها رو ناراحت می کنه.

به جای

😡 مادر: تو مثل حیوونای وحشی رفتار می کنی! امشب از تلویزیون خبری نیست.

• انتظارات خود را با شدت و جز به جز شرح دهید.

پدر: از اینکه اره‌ی نوی من زیر بارون وِل شده تا زنگ بزنه، خیلی عصبانیم!

پدر: انتظار من اینه وقتی ابزار منو قرض می گیرن، اونو فوری با همون وضعیت قبلی برگردونن.

• به کودک نشان دهید چگونه می تواند خطای خود را جبران کند.

پدر: حالا چیزی که این اره لازم داره کمی براده ی فولاد و مقدار زیادی زور بازوئه. پدر: و بعد از این که اول کار رو تموم کردی، باید یه لایه نازک روغن روش بمالی تا کار تو برای مدت ها تضمین بکنه.

پسر: همین کارو می کنم.

• به کودک فرصت بدهید.

🙂 مادر: محمد، دویدن ممنوع! این فرصتو داری که یا راه بری و یا تو چرخ دستی بشینی. تصمیم خودتو بگیر

به جای

😡 مادر: اگر باز هم در حال دویدن ببینمت، ادبت می کنم.

• با موضوع برخورد فعال داشته باشید.

🙂 مادر: می بینم تصمیم گرفتی توی چرخ دستی بشینی!

به جای

😡 مادر: خودت اینو خواستی! (صدای گریه بچه)

• بگذارید کودک پی آمد رفتار خود را تجربه کند.

کودک: مامان کجا می خوای بری؟ مادر: واسه خرید می رم. کودک: من هم می خواهم بیام. مادر: امروز نه. کودک: چرا؟ مادر: تو به من بگو چرا؟ کودک: واسه این که تو فروشگاه اینور و انور دویدم؟ مادر: درست حدس زدی. کودک: منو ببخش. یه فرصت دیگه بهم بده! مادر: فرصت های دیگه ای هم پیش می آمد محمد امروز خودم تنهایی می رم.

مشاهده پیامد پرخاشگری

نافرجامی شده باشد، در واقع، او به طور نیابتی برای پرخاشگری خود تنبیه می شود و در نتیجه، پرخاشگری وی کاهش می یابد.

در یک مثال کودکانی که به تماشای فیلمی پرداختند که در آن شخص پرخاشگر تنبیه شد، رفتار پرخاشگرانه خیلی کمتری داشتند.

حضور الگوهای غیر پرخاشگر

یکی از عواملی که رفتارهای پرخاشگرانه را کاهش می دهد وجود رفتارهای غیرپرخاشگرانه در شرایط مشابه است. یک مانع مهم در مقابل رفتار پرخاشگرانه، وجود یک شاخص روشن برای نامناسب بودن این رفتار است. موثرترین حالت، حضور افراد دیگری در شرایط مشابه ای است که خویشتن دار و نسبتاً غیرپرخاشگر رفتار می کنند.

ایجاد همدلی نسبت به دیگران

این مورد را با مثالی توضیح می دهیم روانشناسی روشی برای آموزش همدلی به وجود آورد و با موفقیت، اثر آن را بر پرخاشگری آزمود. به طور خلاصه، وی به دانش آموزان دبستانی یاد داد که چگونه خود را به جای شخص دیگری قرار دهند. بچه ها آموزش دیدند تا هیجان های متفاوت مردم را تشخیص دهند، نقش افراد دیگر را در موقعیت های پر از هیجان بازی کنند و (به صورت گروهی) به کشف احساسات خود بپردازند. این فعالیت های مربوط به آموزش همدلی، به کاهش معنی داری در رفتار پرخاشگرانه انجامید.

همدلی سپر محافظ مهمی علیه اقدام به اَعمال پرخاشگرانه شدید است.

گفتگوی مناسب

موقع برخورد با فرزندتان باید آرام باشید. حتی اگر روز سختی داشته‌اید یا به هردلیلی ناراحت یا عصبانی هستید، سعی کنید موقع حرف زدن با فرزندتان درباره‌ی کاری که کرده‌ است آرامش خود را حفظ کنید. با او درباره‌ی نتیجه‌ی رفتارش صحبت کنید – مثلا اینکه اگر به این روش ادامه دهد بچه‌های دیگر ممکن است دیگر تمایلی به بازی کردن با او نداشته باشند.

قدردانی

استفاده از راهکارهای تأدیبی مثبت – مانند استفاده از سیستم انگیزش و پاداش- به کاهش پرخاشگری کودک کمک می‌کند. اگر کودکتان را با خود جایی بردید و او رفتار خوبی داشت او را تحسین کنید و به او نشان بدهید چقدر با رفتارش شما را خوشحال کرده است. این باعث می‌شود فرزندتان احساس خوبی پیدا کند و بیشتر این رفتار را تکرار کند.

چگونه با کودک پرخاشگر رفتار کنیم؟

• در مورد فرزند پرخاشگری که الگو پذیری عامل این گونه رفتار او بوده، باید روی الگوی او کار کرد و راه ­های دیگری جز پرخاشگری را به آن الگو آموخت.
• اگر پرخاشگری در اثر ناکامی به وجود آمده باشد، بایستی در مواقعی فرزندان ناکام را در رسیدن به اهداف مطلوب و دوست داشتنی کمک کنیم و در مواقعی دیگر که ما برآورده شدن نیاز کودک را صلاح نمی دانیم مثل خریدن اسباب بازی های جدید فراوان به او مهارت تحمل ناکامی را یاد دهیم.
• در مواردی که علت پرخاشگری اضطراب است، باید از نگرانی درونی و اضطراب فرزندان مطلع شویم، ورزش کردن برای این فرزندان بسیار موثر است و باعث تخلیه هیجانی می ­شود.
• در کشمکش ­های درونی بایستی فرزندان را از حالت دوگانگی خارج ساخت. مثلا کودکی که دوست دارد مساله دشوار ریاضی را حل کند و هم از این که به جای تلویزیون نگاه کردن ریاضی حل می کند ناراحت است. کمک به آن­ها در تصمیم گیری، باعث می ­شود که بیاموزند به حالت ­های دوگانه درونی خود پایان بخشند.
• در پاره ­ای از موارد، فرزندان افسرده پرخاشگری شدیدی از خود نشان می ­دهد. در این میان لازم است به این نکته پی ببریم که او چه چیز دوست داشتنی را از دست داده و چگونه می ­شود مورد از دست رفته را برای او جبران کنیم.
• در مورد پرخاشگری، شیطنت و مصرف دارو بایستی حتماً با پزشک متخصص ارتباط داشته باشیم تا فرزندان از نزدیک مورد معاینه قرار گیرند.
• دوستان نقش بسیار مهمی در زندگی فرزند شما دارند و بر رفتار او به شدت اثرگذار هستند. اگر فرزند شما شاهد این باشد که دوستش جواب پدر و مادرش را با تندی می‌دهد یا با خواهر و برادرهایش رفتار پرخاشگرانه دارد، مطمئنا به این رفتار به عنوان رفتاری قابل قبول فکر خواهد کرد. در چنین مواردی باید درباره‌ی اشتباه بودن رفتار دوستش با او صحبت کنید.
• هنگامی که فرزندتان قربانی خشونت در مدرسه شده است، بایستی با مسئولان صحبت کنیم و لازم است که ایشان طبق قانون و مقررات خاص با فرزندان خشونت گرا برخورد کنند؛ و نیز فرزندانی را که قربانی خشونت شده اند بر اساس رفتارهای خوبشان مورد تشویق و تأیید قرار دهند.
• چنان چه نوع پرخاشگری فرزند خصمانه است، بایستی او را از آزار و اذیت کردن دور کنیم تا مجبور نباشد برای تلافی و انتقام، افراد دیگر را اذیت کند؛ و اگر پرخاشگری از نوع وسیله ای است، بایستی راه ­های دیگری را جهت مطرح کردن فرزند برگزینیم تا او ناچار نباشد از روش خشونت برای جلب توجه استفاده کند.

توصیه ­هایی برای والدین در برخورد با خشونت ناشی از رسانه ­ها

والدین می ­توانند با استفاده از راه ­های پیشنهاد شده‌­ی زیر کودکان خود را از خشونت مفرط تلویزیونی محافظت کنند.

• به برنامه ­هایی که کودکان می ­بینند توجه کنید و بعضی از آن ­ها را همراه کودک خود ببینید. چنانچه کودک خود را به هنگام تماشای برنامه ­های خاص تلویزیونی همراهی کنید، می ­توانید سوال­ های او را بهتر برایش توضیح دهید و جلوی کج فهمی او را بگیرید.
• زمان تماشای برنامه ­های تلویزیونی را محدود کنید. توجه داشته باشید که تلویزیون را نباید در اتاق خواب بچه ­ها قرار دهید. به این ترتیب کودک با اثرات منفی برنامه ­های خشونت آمیز تلویزیونی، به خواب نمی ­رود؛ همچنین نظم ساعت خواب و بیداری او مختل نمی­ شود.

• به کودکان خود تذکر بدهید که اگر چه هنر پیشه حقیقتاً مجروح نشده یا به قتل نرسیده است، لکن این گونه خشونت ­ها در دنیای واقعی یا بسیار دردناک است یا منجر به مرگ می­ شود.
• هنگامی که برنامه­ های خشونت آمیز پخش می­ شود، کانال را عوض کنید یا تلویزیون را خاموش کنید. توضیح دهید که مشکل آن برنامه چیست و به گونه ­ای با منطق درخور فهم کودک، آسیب و ضرر موجود در آن برنامه را توضیح دهید تا میل کودک یا اصرار او برای تماشای این گونه برنامه ­ها کاهش یابد.
• در حضور بچه­ ها صحنه­ های خشونت آمیز را تأیید نکنید و بگویید که بدترین شیوه برای حل یک مشکل، روش خشونت آمیز است.
• تأثیر همسن و سالان و دوستان و همکلاسی­ ها باید به حداقل برسد. به این منظور با والدین بچه ­های دیگر تماس بگیرید و در مورد نوع برنامه­ های تلویزیون و مدت زمان مناسب برای تماشای تلویزیون توافق کنید.
• مدت تماشای تلویزیون توسط کودکان، جدا از محتوای آن باید کم شود چون کودکان را از پرداختن به فعالیت ­های مفید دیگر از قبیل مطالعه، بازی با دوستان و رشد و پرورش علائق خود باز می ­دارد.

رفتارهای والدین برای برخورد با کودک عصبانی

• محدودیت ­هایی برای کنترل پرخاشگری وضع کنید و آن­ ها را به اطلاع کودک برسانید.
• مدل­ های پرخاشگری را به حداقل برسانید. می توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

1. الف) ساعاتی را که کودک فیلم ­های خشونت آمیز تلویزیونی می­ بیند، محدود کنید.
2. ب) فیلم ها، تصاویر و روزنامه کودک را به دقت انتخاب کنید.
3. ج) الگوهایی را در اختیار کودک بگذارید که پرخاشگرانه نباشند.
4. ح) همراه کودک برنامه­ های تلویزیونی را ببینید و صحنه پرخاشگرانه آن را تفسیر کنید.

• همدلی را افزایش دهید. آگاهی کودک را نسبت به رنجی که بر اثر پرخاشگری او در افراد یا حیوانات به وجود می­آید، افزایش دهید.
• رفتارهایی را که مغایر با رفتار پرخاشگرانه است، تقویت کنید.
• نحوه ­ی ارتباط کودک را با افرادی که با او بازی می­ کنند، مورد بررسی قرار دهید.
• اگر قرار است کودک به دلیل رفتار خشونت آمیزش تنبیه شود، بهتر است در مورد آن توضیح داده شود مثلا امروز شما نمی تونی کارتون مورد علاقه ات را ببینی چون همونطور که صبح باهم توافق کرده بودیم اگر موقع حضور مهمان ها داد بزنی بعدازظهر کارتون مورد علاقه ات را نمی تونی ببینی.
• فرصت تخلیه هیجانات را برای کودک فراهم کنید.
• مباحث گروهی یا خانوادگی را که تأکید بر همکاری با دیگران دارد، به کار گیرید.
• همکاری، مسئولیت و پیگیری مسائل مورد علاقه را با دادن مسئولیت به کودکان تشویق کنید، تا کودک حس خوب بودن را بیشتر تجربه کند.
• برای مهارِ رفتار کودکان، فنون محروم سازی ممکن است تا حدودی مفید واقع شود. بنابراین رفتارهای پسندیده را به وضوح تشریح کنید و پاداش ­ها و کیفرهای آن ­ها را بیان نمایید.
• فعالیت ­های ساعتی او را در صورت امکان با شرکت کودکی دیگر طراحی کنید، تا کودک قوانین بازی های اشتراکی را یاد بگیرد و تمرین کند تا در زمان مواجهه با همسالان در مواقع ناکامی بتواند آن را تحمل کند.
• از تنبیهات بدنی پرهیز کنید.
• هرچه مشاجره، کشمکش و… کمتری در خانه رخ دهد، فرزندتان میل به آرامش بیشتری نشان خواهد داد.
• با او منطقی باشید و در برابر او به زور متوسل نشوید تا او به جبران رفتار شما با دیگران قلدری نکند.
• علت رفتار پرخاشگرانه وی را بیابید.
• ثبت وقایع روزانه، بازی درمانی، بازی ­های جالب، جمله سازی و گوش دادن فعال ممکن است به عنوان کمکی در جهت درک کودکان خشن به کار گرفته شود.
• به کودک بفهمانید که با هر رفتار خشونت آمیز، شما بیشتر آزرده می شوید.
• از کودک پرخاشگر بخواهید الگوی مطلوبی برای خود بیابد و فهرستی از رفتارهای الگو را در کوتاه مدت اجرا نماید.
• با کودک قرارداد رفتاری ببندید تا برای رفتارهای مطلوبش جایزه دریافت کند و نتیجه اعمال نامطلوبش را ببیند.

نتیجه گیری

به طور کلی خشونت و پرخاشگری بیشتر عامل بیرونی دارد و فقط در موارد خاص به علل درونی مربوط می‌ شود. والدین در درجه‌ اول، بایستی محرک های محیطی را که باعث تحریک خشم و ایجاد خشونت در فرزندشان می ­شود شناسایی و رفع کنند و در صورتی که پرخاشگری منبع درونی دارد برای رفع آن از مشاوره روانشناسان و متخصصانِ کودک کمک بگیرند.