یکی از علت‌های اصلی بدخلقی کودکان پایین بودن آستانه تحمل آنها در مواجه با ناکامی است؛ همچنین شیوه‌های تربیتی سختگریانه و یا سهلگیرانه والدین نقش پررنگی در بدخلقی کودکان دارند؛ ما در این مقاله به دلایل کج خلقی کودکان و روش های درمانی کودکان بدخلق می‌پردازیم.
برای دریافت مشاوره در زمینه مشاوره کودک می توانید با کلینیک روانشناسی افرا تماس حاصل نمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
علت بد خلقی کودکان چیست؟
نتایج تحقیقات انجام شده روی نوزادان نشان داده است، کودکان از نظر خلقی به سه دسته آسان، دشوار و کم جنب و جوش تقسیم می شود؛ کودکان بد خلق و پرخاشگر جزء کودکان دشوار هستند. این کودکان انعطاف پذیری کمی در مقابل ناکامی دارند و حساس و زود رنجند. این کودکان به دلیل آستانه پایین تحمل ناکامی باور دارند همه می‌خواهند آنها را اذیت کنند و به همین دلیل افکار بدبینانه و یا پرخاشگرانه با دیگران دارند.
آیا بدخلقی با پرخاشگری متفاوت است؟
تفاوت کودکان بدخلق با پرخاشگر به میزان تجربه خشم و توانایی آنها در ابراز خشم‌شان بستگی دارد. کودکی که خشم خود را کلامی می‌تواند نشان دهد بیشتر به صورت غر زدن و نق زدن آن را بروز می‌دهد، اما اگر این نق زدن زیاد از حد باشد به طوری که جز رفتارهای روزانه کودک با نزدیکانش گردد، تشخیص بد خلقی برای کودک داده می شود؛ اما کودکی که در بروز کلامیِ خشم خود، ناموفق بوده و آن را به شکل رفتار آسیب زدن به خود، دیگران یا اشیاء نشان می‌دهد، تشخیص پرخاشگری برای کودک داده می شود.
بنابراین والدین می بایست با توجه به شدت خشم و میزان برون ریزی های کلامی و عملی کودک، بدانند کودکشان در کدام دسته قرار می گیرد تا در صورت بروز مداوم آن با یک متخصص کودک مشورت کنند؛ چرا که رفتار پرخاشگرانه گاهی علامت آسیب های روانشناختی جدی تری از جمله بیش فعالی، اوتیسم، وسواس فکری عملی و سندرم تورت در کودکان است.
بیشتر بخوانید: پرخاشگری کودکان
آیا کج خلقی در کودکان طبیعی است؟
شدت رفتار پرخاشگری در ارزیابی‌های بالینی کج خلقی کودک اهمیت زیادی دارد. همه کودکان گاهی در مواجه با ناکامی، رفتارهای معترضانه نشان می دهند؛ اما وقتی کودک مرتباً رفتار پرخاشگرانه از خود نشان دهد به طوری که به خود، اطرافیان و یا اشیاء آسیب زده و خشم خود را نتواند کنترل کند، این رفتارها چیزی فراتر از یک رفتار طبیعی است و باید توسط یک متخصص بررسی دقیق شود.
با توجه به دسته بندی کودکان، بعضی کودکان در مقابل عوامل ناکام کننده تحریک پذیرترند و به سرعت آستانه تحملشان تمام شده و نیاز دارند عوامل محیطی از جمله حمایت والدین به آنها کمک کرده تا بتوانند بر خشم خود مسلط شوند؛ بنابراین لازم است والدین بدانند چه زمانی باید نسبت به بد خلقی کودکشان اقدام جدی مثل مراجعه به متخصص کودک را انجام دهند. در موارد زیر بهتر است والدین با متخصص کودک مشورت کنند:
- اگر خشم و طغیان کودک در محدودهِ سنی مدرسه باشد (حدود 7 یا 8 سالگی)
- اگر رفتارهای پرخاشگرانه او برای خودش یا دیگران خطر آفرین باشد.
- اگر بدرفتاری کودک در مدرسه باعث ایجاد دردسر جدی شود.
- اگر رفتارهای پرخاشگرانه و یا بد خلقی کودک باعث عدم توانایی کنار آمدن با بچه‌‌های دیگر شده و همسن و سالانش او را از گروه های بازی و مهمانی‌‌های تولد کنار بگذارند.
- اگر عصبانیت و سرپیچی او باعث درگیری‌‌های زیادی شده و زندگی خانوادگی را مختل کند.
- اگر کودک از اینکه نمی‌تواند عصبانیت یا بد خلقی خود را کنترل کند ناراحت است و احساس بدی نسبت به خودش دارد.
عصبانیت، بد خلقی و پرخاشگری در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بد خلقی و پرخاشگری کودک می بایست توسط مشاور، روانشناس، معلم یا مدیر مدرسه مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد. دریافت اطلاعات از والدین و معلمان، بررسی سوابق تحصیلی، پزشکی و رفتاری و انجام مصاحبه‌‌های فردی با کودک و والدین برای تشخیص اختلال بدخلقی توسط روانشناس کودک لازم است.
تشخیص های احتمالی که برای کودک بدخلق وجود دارد، شامل موارد زیر است:
- اختلال سرکشی زمانی است که الگوِ خلق عصبانی، تحریک پذیر، رفتار توجیهی، سرپیچی و یا کینه توزی به مدت شش ماه یا بیشتر در محیط گزارش شود. الگوی رفتاری مداومی که کودک حقوق دیگران را نقض کند. زورگویی و یا ناهنجار‌های رفتاری، مانند فرار از مدرسه یا فرار از خانه نیز باید وجود داشته باشد.
- اختلال پرخاشگری زمانی است که با طغیان‌‌های مکرر عصبانیت، خلق و خوی تحریک پذیر یا افسرده در بیشتر اوقات در کودک وجود داشته باشد.
بیشتر بخوانید: کم رویی کودکان
راه‌های جلوگیری از بدخلقی کودکان
در اینجا در مورد 10 روش جلوگیری از بدخلقی در کودکان صحبت می‌کنیم لطفا همراه ما باشید:
- خواب کافی
اطمینان حاصل کنید که فرزندتان خواب کافی دارد. خواب برای سلامت روانی کودکان بسیار مهم است. وقتی بزرگسالان خسته می شوند، بی حوصله یا کم انرژی می شوند، اما کودکان زیر 6 سال بیشتر کم خوابی را به شکل مخالف ورزی زیاد و یا افراط در انجام رفتاری مثل چسبیدن به دیگران نشان می دهند. نیاز خواب بچه‌‌ها بر اساس سن آنها قابل پیش بینی است و کم بودن آن از یک حد نرمال حتما باید پیگیری شود چرا که گاهی اوقات از کمبود ویتامین و یا اضطراب است.
- تغدیه مناسب
یکی از راه های تشخیص کودکان بدخلق، عدم همراهی با غذای سفره بعد از 3 سالگی است؛ بنابراین اگر کودک تنها یک یا چند غذای محدود را می خورد، سعی کنید با مشورت گرفتن از سلامت روان کودکتان مطمئن شوید. تغدیه ناکافی اکثرا به صورت کلافگی و بد خلقی در کودک بروز می‌کند.
- شناخت احساسات
به کودک کمک کنید تا احساساتش را نامگذاری کند. به او کمک کنید این عادت را داشته باشد که بگویند چه چیزی را احساس می‌کند و چرا - به عنوان مثال، "من عصبانیم چون وقتی که دوستام بازی می‌کنند، مجبورم اتاقم را تمیز کنم." استفاده از کلمات، کودک را از انجام کار‌های روزمره دور نمی‌کند، بلکه گفتگو می‌تواند شرایط را آرام کند تا او به جای رفتار پرخاشگرانه بتواند درباره خشمش صحبت کند.
- پذیرش کودک در زمان ابراز خشم
کودک خود را زمانی که برون ریزی کلامی دارد، بپذیرید برای مثال زمانی که می گوید"اینقدر عصبانی هستم که دوست دارم در را محکم بکوبم" نگاه مثبت داشته باشید. در این مواقع می توانید بگویید"خیلی خوبه که به جای اینکه در رو بکوبی، تا من بفهمم چقدر عصبانی هستی در مورد آن با من صحبت کردی".
- فعالیت بدنی
تلاش کنید تا کودکتان فعالیت بدنی مناسبی داشته باشد. بازی می‌تواند برای کودکانی که پر تحرکند کمک کننده باشد ولی همین فعالیت زیاد برای کودکان عادی باعث بد خلقی می‌شود.
- بازی های گروهی
بازی و ورزش های گروهی می‌تواند به خصوص برای کودکانی که در ارتباط برقرار کردن ضعیف هستند، بسیار مفید باشد.
- آموزش کنترل هیجانات به کودک
کودکان به نحوی بر خورد با هیجاناتشان را از روی رفتارهای شما کپی می‌کنند؛ بنابراین در مرحله اول وقتی هیجانی را تجربه می‌کنید، اسم آن را به کودکتان بگویید. برای مثال به او بگویید "وای ترسیدم وقتی این صدا را شنیدم" یا "چقدر من الان احساس گرسنگی یا خستگی می‌کنم"، در مرحله بعد نوع برخوردتان با احساسی که دارید می‌تواند به کودک کمک کند تا او هم در بر خورد با احساساتش بر خورد مناسبی داشته باشد؛ مثلا "من از اینکه امروز خونه رو تمیز کردم و الان اینقدر بهم ریخته، عصبانی هستم چون فکر می‌کنم زحماتم هدر رفته است" ( در صورتی که می‌خواهید در این زمینه بیشتر بدانید می‌توانید به کتاب " به بچه ها گفتن از بچه شنیدن " مراجعه کنید)
- انعطاف پذیر باشید
سعی کنید انعطاف‌پذیر باشید. فرزندپروری می‌تواند یک تجربه خسته کننده باشد، اما سعی کنید خیلی سختگیر نباشید. شنیدن مجموعه "نه، نه، نه،..." برای کودک می‌تواند مأیوس کننده باشد. البته، گاهی اوقات، "نه" تنها جوابی است که باید داده شود؛ برای مثال"نه، شما نمی‌توانید بدون کلاه ایمنی دوچرخه سواری کنید!"؛ اما جایی دیگر، ممکن است شما بتوانید اجازه دهید تا کودکتان برنده باشد؛ به عنوان مثال، اگر کودکتان می‌خواهد کمی بیشتر کارتون نگاه کند، دادن فرصت 15 دقیقه بیشتر از قرار قبلی، این انعطاف شما می تواند فرصتی برای تجربه برنده شدن برای کودکتان باشد.
- هشدار دادن در موقعیت‌‌های پرخاشگرانه
سعی کنید موقعیت‌‌های "در معرض خشم" را شناسایی کنید و پیشاپیش به کودکتان هشدار دهید. به عنوان مثال، اگر کودک شما در توقف انجام کار لذت بخش مشکل دارد، زودتر از موعد هشدار دهید؛ برای مثال اگر به توافق رسیده‌اید که نیم ساعت دیگر، تلویزیون خاموش شود، شما می توانید با کرونومتر 15 دقیقه مانده به اتمام وقت را تنظیم کنید تا به کودک هشدار تمام شدن تماشای تلویزیون داده شود تا او بتواند برای جدا شدن از کار لذت بخش آماده شود.
- کمک گرفتن از روانشناس کودک
اگرچه لجبازی، بد خلقی، پرخاشگری بخشی از رفتارهای طبیعی مراحل رشدی است، اما باید به این مسئله توجه داشت در صورتی که شدت این رفتارها زیاد باشد، باعث آسیب به تصویری که کودک از خود، روابط با همسالان و بزرگترهایش دارد، می شود؛ بنابراین برای اصلاح رفتارهای کج خلقی، پرخاشگری و مطمئن شدن از مسیر رشد طبیعی کودک حتما با مشاورین کودک کلینیک افرا مشورت کنید تا سالهای طلای رشد و ترمیم شخصیت کودکتان را از دست ندهید.
در مواجهه با کودک بد خلق چگونه برخورد کنیم؟
تنظیم عواطف و مدیریت رفتار دو مهارتی است که به کودک می تواند کمک کند تا بد خلقیش را کنترل کند، اما شما به عنوان والدین در آموزش این دو مهارت چه کمکی می‌توانید به کودکتان بکنید:
- اگر کودکتان وقتی قشقرق یا بد خلقی می کند، متوقف کردنش سخت است؛ جملات روشن و حمایتی به او بگویید.
برای مثال بگویید "من می‌دانم که ناراحت هستی، اما اینجوری من متوجه ناراحتی تو نمی شوم، لطفا بهم بگو چه چیزی ناراحتت کرده" جملات این چنینی می تواند به کودکتان کمک کند تا در این شرایط حمایت و توجه شما را درک کند.
- اگر همچنان به داد و فریاد زدن ادامه داد با او درگیر نشوید، زیرا او در این شرایط نمی داند به جز جیغ زدن و فریاد کشیدن چه کار دیگری می تواند انجام دهد، سعی کنید با مستقیم نگاه کردن به او آرامشتان را به او انتقال دهید.
به محض آرام شدن فرزندتان، از او بپرسید که چه چیزی او را ناراحت کرده است؟ ممکن است بگویید: "به من بگو چه مشکلی داری و از چی عصبانی هستی" این به کودک کمک می‌کند تا احساساتش را به زبان بیاورد و بفهمد شما می خواهید به او کمک کنید. اگر کودک شما در دفعات اول چیزی برای گفتن نداشته باشد. شاید نیاز است قبل از اینکه برای گفتگو آماده شود به او کمک کنید با کشیدن احساساتش روی کاغذ آن را تصویر کند و بعد کلمات مناسب حالش را پیدا کند.
- اگر کودک به بد خلقی خود ادامه داد به او بگویید در صورت ادامه دادن به رفتارش چه اتفاقی می‌افتد؛ به عنوان مثال، "اگر نمی خواهی من کمکت کنم، می تونی به اتاقت بری و زمانی که آروم شدی بیایی با هم حرف بزنیم"
- اگر بعد از یاد دادن روش های بیان احساساتش همچنان به پرخاشگری ادامه داد، شما باید به او یاد دهید كه می‌تواند با رفتار آرام توجه شما را جلب كنند، بنابراین به او بگویید هر زمان آرام شدی می‌توانیم با هم صحبت کنیم.
- گوش دهید و پاسخ دهید.
وقتی کودک شما احساساتش را به زبان می‌آورد، شما باید گوش دهید و سعی کنید او را درک کنید. اگر کودکتان تلاش می‌کند تا احساساتش را بگویید شما می توانید به او کمک کنید: "به نظر می رسه از اینکه علی اسباب بازیت رو شکست از دستش خیلی عصبانی شدی "، "حتما احساس ناامیدی کردی وقتی دوستت خواست بره خونشون" یا " وقتی رکسانا هلت داد خیلی خجالت کشیدی؟".
- مهارت حل تعارض به او یاد دهید
اگر نمی داند شرایطی دو حس متفاوت دارد چه کار کند برای مثال هم می خواهد با دوستش بازی کند و هم از او ناراحت است به او کمک کنید برای رفتار آزاردهنده دوستش راه حلهایی را با هم بنویسید و بهترین آن را انتخاب کند تا در برخورد بعدی آن را انجام دهد.
- کودک را درک کنید اما رفتار نامناسب او را تایید نکنید
بسیاری از اوقات، گوش دادن و درک کردن کودکِ آشفته، همه چیزیست که او برای آرامش نیاز دارد. در هنگام تأیید احساساتش، به صراحت بگویید که احساساتش را می فهمید اما این نمی تواند بهانه ای برای رفتار بد باشد. به کودکتان تاکید کنید که احساس عصبانیت اشکالی ندارد، اما رفتار پرخاشگرانه مثل داد زدن یا ضربه زدن کار درستی نیست. "من می‌دانم که تو عصبانی هستی، اما ضربه زدن کار درستی نیست." سپس برخی موارد را به فرزندتان بگویید تا بجای رفتار پرخاشگرانه امتحان کندبرای مثال به صورتش آب بزند یا تنفس شکمی انجام دهد.
- قوانین اساسی مشخص ایجاد کنید
قوانینی را مشخص کنید، به آنها پایبند باشید و به طور منظم درباره قوانین خانه صحبت کنید، تا کودک بداند که شما از او چه انتظاری دارید. بدون اینکه از تهدیدها، اتهامات یا تحریم ها استفاده کنید، درمورد اینکه چه چیزی قابل قبول است و چه چیزی قابل قبول نیست، به شکل ارائه توضیحات ساده آن را بیان کنید برای مثال می‌توانید بگویید: هیچ جیغی مجاز نیست، در خانه ما هیچ کوبشی نیست، هیچ توهینی وجود ندارد، به وسایل خانه نباید آسیب زد و قوانینی که با هم می‌گذاریم را در موقع عصبانیت نباید بشکنیم.
روش های درمان بد اخلاقی و بد خلقی کودکان:
رفتار درمانی شناختی (CBT) یک رویکرد سه جانبه است که به کودک کمک می‌کند تا راهکارهای جدید و موثرتری را برای تنظیم احساسات، افکار و رفتارهای پرخاشگرانه بدست آورد.
- شناخت هیجانات به کودکان کمک می کند تا بتوانند در هنگام تجربه این هیجانات، آنها را شناسایی و روش های مناسبی را برای ابراز آنها پیدا کند.
- تنظیم احساسات، به کودک اجازه می‌دهد تا راه حل‌‌های پیشگیری از رفتار پرخاشگرانه را جایگزین کند.
- یاد دادن روشهای جایگزین برای ابراز و رفع ناامیدی، به کودک کمک می‌کند تا پیامد‌های احتمالی هر انتخاب را بسنجد و بیشتر بتواند با محیط سازگاری انجام دهد.
- توسعه روشهای ارتباطی جدید، از طریق بازی ِنقش، به پیشگیری و حل موقعیت‌‌های تحریک کننده خشم کمک می‌کند.
- تکنیک‌‌های مدیریت والدین (PMT) با آموزش روشهای جایگزین رفتار غلط، به والدین کمک می‌کند تا رفتار مناسب را در مواجهه با پرخاشگری کودکشان نشان دهند برای مثال استفاده از روشهای تقویت مثبت در زمان انجام کودک درست به جای مجازات رفتارهای نامناسب از روشهای جایگزین است . PMT برای تعامل مثبت در خانواده‌‌ها روی تکنیک های پاداش دهنده تأکید دارد. "آموزش مهارتهای والدینی کمک می‌کند تا والدین و فرزندانشان از وقت گذاشتن با هم لذت ببرند. این می تواند بزرگترین انگیزهِ کودک برای کاهش بد خلقی و پرخاشگری او باشد.
خوشبختانه نتایج تحقیقات نشان داده کودکان بدخلق، مضطرب و افسرده با درمان‌های شناختی رفتاری و روشهای مدیریت والدین تا 65 درصد فراوانی و شدت رفتارهای نامناسب آنها اصلاح شده است.
برای دریافت مشاوره در زمینه مشاوره کودک می توانید با کلینیک روانشناسی افرا تماس حاصل نمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
