کمرویی در کودکان یکی از رفتارهایی است که در صورت عدم توجه و بررسی دقیق آن ممکن است، آسیب‌های جدی به آینده کودک وارد کند. کمرویی احساس خجالت ناشی از افراد ناآشنا به ویژه در موقعیت‌های جدید است. کمرویی توانایی کودک را در انجام یا گفتن آنچه می‌خواهد، محدود می‌کند. همچنین مانع از ایجاد ارتباط با همکلاسی‌ها یا همسن و سالانش می‌شود. کمرویی اغلب با اعتماد به نفس پایین ارتباط دارد. همچنین ممکن است یکی از علائم اختلال اضطراب اجتماعی و یا اختلالات دیگر روانشناختی باشد. کمرویی هر چه در سنین پایین‌تر درمان شود، کمتر در شکل گیری شخصیت کودک مشکل ایجاد می‌کند. بنابراین توصیه می‌شود این مقاله را با دقت بخوانید و در صورت مشخص شدن مشکل کمرویی در فرزندتان حتما با یک متخصص کودک صحبت کنید.
برای دریافت مشاوره کودک با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
عواملی که سبب کم رویی کودکان می‌شوند
احساس ناخوشایند کمرویی در سنین مختلف، ناشی از علل متفاوتی است. در کودکان زیر 7 سال احساس ناراحتی ناشی از حس شرم نادرست انجام دادن کارهایشان است. در کودکان 7 تا 12 سال احساس خجالت از باورهایی که از ظاهر خود دارند مثلا کوتاه بودن قد و یا چاق بودن و در اواخر دبستان بیشتر احساس خجالت در برخورد با دیگران ناشی از پیش بینی موقعیت‌های طردکننده و یا تنها ماندن در جمع است.
کمرویی با نوع خجالتی بودن هم می‌تواند متفاوت باشد. بسیاری از کودکان ممکن است احساس خفیف خجالت در مواجه با غربیه‌ها یا مکان‌های جدید داشته باشند، که به راحتی برطرف می‌شود؛ اما کودکان کمرو، احساس خجالت همراه با اضطراب در مواجه با افراد غریبه دارند و گاهی این ترس به حدی زیاد است که می‌تواند باعث منزوی شدن کودک شود. باید به این نکته توجه داشت که لزوما کناره گیری از فعالیت‌های اجتماعی، از کمرویی نیست بلکه گاهی ناشی از اضطراب و افسردگی است.
قضاوت در مورد خجالتی بودن بسیار وابسته به فرهنگ است. برخی از فرهنگ‌ها خجالتی بودن را منفی می‌دانند. برای مثال فرهنگ‌های آمریکایی به دلیل اهمیت ویژه‌ای که به استقلال کودک می‌دهند، کمرویی در کودک را منفی ارزیابی می‌کنند و در بعضی فرهنگ‌های آسیایی، خجالتی بودن را نشانه احترام و مودب بودن می‌دانند. به همین علت ممکن است درمان کودک تا سال‌ها به تعویق بیافتد و آسیب‌های جبران ناپذیری به شخصیت کودک وارد کند.
بیشتر بخوانید: لالی انتخابی
رفتارهایی که سبب کم رویی در کودکان می‌شود
حدود 15 درصد از نوزادان با گرایش به کمرویی متولد می‌شوند. تحقیقات نشان داده است اگرچه عامل ژنتیک تاثیرگذار است، اما تمایل به کمرویی بسیار تحت تأثیر سبک ارتباط با مادر یا مراقب اصلی است.
- اولین نشانه‌های تلاش کودک برای شناخت خود به عنوان موجودی جدا از مادر، در 4 ماهگی است؛ در صورتی که مادر مضطرب باشد او مانع این فاصله بسیار اندک حتی به اندازه یک رو بر گرداندن کودکش می‌شود. این واکنش مادر باعث احساس عدم خوداتکایی اولیه کودک به خودش می‌شود؛ به همین منوال با بزرگ‌تر شدن می‌خواهد این جدایی را بیشتر تجربه کند و با توجه به اضطراب یا عدم تمایل مادر به جدا شدن کودک، کودک رفتارهای چسبنده به مادر نشان داده و به مرور اعتماد به نفس خود را در مواجهه با تجربه‌های جدید از دست خواهد داد.
- مادری که تمایل زیادی به سریع‌تر مستقل شدن کودکش دارد، این میل مادر باعث می‌شود به مرحله بسیار حساس 6 ماهگی تا 3 سالگی کودک ضربه جبران ناپذیری وارد شود. در این دوره حساس کودک علاقه زیادی به جدا شدن از مادر دارد؛ اما در این مسیر بسیار حساس و آسیب پذیر، اگر کودک با تکالیف سنگین مواجه شود و یا در دور شدن از مادر احساس ناامنی کند برای مثال مادر بخواهد کودک زمان زیادی با خودش بازی کند، ممکن است بعد از سه سالگی علاقه خود را به کنجکاوی و ارتباط با چیزها و افراد جدید، از دست بدهد. در مواجه با چنین موقعیت‌هایی، احساس شرم و اضطراب زیادی را تجربه خواهد کرد.
- کودکانی که در یک محیط کم تعامل و به دور از تجربه‌های جدید بزرگ می‌شوند، ممکن است مهارت‌های ارتباطیشان ضعیف بماند و در برخورد با غریبه‌ها و شرایط جدید احساس خجالت کنند. به همین دلیل بعد از 3 سالگی، کودکان نیاز به فضاهایی مثل مهد کودک برای ارتباط بیشتر با محیط دارند.
- کودکان به ویژه بعد از 3 سالگی نسبت به عکس العمل دیگران در مقابل کارهایشان، بسیار حساس هستند؛ بنابراین اگر در این برهه زمانی مورد مسخره و یا سرزنش قرار بگیرند، در مراجل بعدی رشدشان زمان انجام کارها یا رفتارهای از قبل پیش بینی نشده و جدید، دچار تردید نسبت به توانایی‌های خود می‌شوند.
- والدین کمالگرایی که تحمل دیدن رفتار اشتباه کودک خود را ندارند و مرتباً در حال اصلاح و تذکر دادن به او هستند؛ در کودک خود احساس شرم و بی‌اعتمادی نسبت به خودش را ایجاد می‌کنند.
بیشتر بخوانید: اضطراب جدایی
آثار و نشانه‌های کم رویی در کودکان
آنچه قبل از هر چیز می‌بایست به عنوان یک نکته بسیار مهم روانشناختی در مورد کودکان به یاد داشته باشیم، نیاز کودکان از بدو تولد به تجربه "تنها بودن با خود" در بخش کوتاهی از روز است. بعد از سه سالگی داشتن یک کمد یا حتی یک جعبه برای قرار دادن وسایل بازی و گفتن عبارت "این مال تو هست" اهمیت زیادی در فهم کودک از" خود مجزا از دیگران" دارد؛ بنابراین کودکانی که با خوشحالی تنها بازی می‌کنند، کودکانی با سلامت روان بالاتر هستند؛ اما در صورتی که کودکان تنها بتوانند با خود بازی کنند و در موقعیت‌هایی که همسالانشان هستند، رفتارهای منفعلانه نشان دهند و پشت بزرگترهایشان پنهان شوند، جای بررسی بیشتر توسط یک متخصص را دارند.
اگر کمرویی کودک به حدی باشد که بدون والدینش حاضر به بازی کردن با کودکان دیگر نباشد و یا در موقعیت‌های جدید، حتی پس از مدتی حضور والدین با محیط نتواند ارتباط بگیرد، در این شرایط نیاز به مراجعه به روانشناس کودک است. کودکانی که در موقعیت‌های تحصیل خود ضعیف عمل می‌کنند، باید از نظر کمرویی ارزیابی شوند. به طور کلی کودکانی که رفتارهای زیر را در محیط‌های آموزشی نشان می‌دهند می‌بایست توسط متخصص ارزیابی شوند:
- کسانی که در مدرسه دائم در معرض رفتارهای قلدرانه قرار می‌گیرند و طعمه زورگیری کودکان دیگر می‌شوند، در معرض کمرویی قرار دارند.
- کودکانی که وارد گفتگوهای کلاسی نمی‌شوند و در فعالیت‌ها شرکت نمی‌کنند.
- کودکانی که به سختی حرف می‌زنند و تماس چشمی ندارند.
- کودکانی که نسبت به پیشنهادهای ارتباطی مقاومت دارند و همه آنها رد می‌کنند.
- کودکانی که در خانه و به صورت فردی عملکرد خوبی دارند، اما به محض قرار گرفتن در جمع نمی‌توانند کار خودشان را انجام دهند.
- کودکانی که مدام از حق خودشان می‌گذرند.
- کودکانی که به همکلاسی‌هایشان باج می‌دهند.
- کودکانی که بی‌میل به نظر می‌رسند.
- کودکانی که دائم نیاز به تایید دیگران دارند و به تنهایی کاری را انجام نمی‌دهند.
- کودکانی که دائماً مورد تمسخر قرار می‌گیرند ممکن است رفتاری پرخاشگرانه به عنوان غرامت در برابر کمرویی بیش از حدشان باشد.
بیشتر بخوانید: دروغگویی کودکان
روش‌های درمان کم رویی کودکان
- برای درمان کودکان کمروی زیر 7 سال، بازی درمانی بهترین روش درمانی است. این روش می‌تواند به کودکان کمک کند تا بیشتر بتوانند در موقعیت‌های ناآشنا به خود تکیه کرده و با دیگران ارتباط بگیرند. کودک در حین بازی با درمانگر احساس تردید در اعتماد کردن به خود را بازگو می‌کند. سیر بازی درمانی به شیوه‌ای است که کودک کم کم دوباره به آنچه در گذشته ترس از مواجه با آن را داشته، غلبه کند.
- برای کودکان دبستانی بازی درمانی گروهی اهمیت زیادی در کاهش رفتارهای کمرویی دارد. آموزش مهارت‌های اجتماعی، راه‌هایی برای درک بهتر خجالتی بودن، نحوه برخورد با احساس خجالت و خنثی کردن تفکر غیرمنطقی کودکان، از شاخص‌های مهم بازی درمانی گروهی است.
- تکنیک‌های آرامش سازی مانند آموزش تنفس عمیق به کودکان کمک می‌کند تا با اضطرابی که زمینه ساز کمرویی است، مقابله کنند.
- در مواردی نیز، دارو می‌تواند باعث کم شدن اضطراب و رشد مهارت ارتباطی در کودکان شود؛ اگر چه والدین مقاومت زیادی در برابر دارو درمانی دارند؛ اما می‌بایست به این نکته مهم توجه داشت که آسیبی که عوارض دارو برای کودک دارد به مراتب کمتر از آسیب شخصیتی است که کودک به دلیل کمرویی می‌بیند.
روش‌های پیشگیری از کم رویی کودکان
- والدین باید در ابتدا میزان رفتارهای اجتماعی خود را با دقت بررسی کنند. در صورتی که روابط اجتماعی پایینی دارند و یا افراد خجالتی هستند، اول با مشاور برای برطرف شدن رفتارهای کمرویی خود اقدام کنند.
- والدین نباید کودک را تحت فشار قرار دهند. بهتر است کودک مجبور به انجام کاری در زمینه ارتباط با دیگران به اجبار نشود. والدین نباید فکر کنند می‌توانند او را جوری بسازند که دوست دارند، بلکه باید او را همانطور که هست با همه نکات مثبت و منفی اش بپذیرند و به کودک نیز این احساس را منتقل کنند که او ارزشمند و دوست داشتنی است.
- رفتار استقلال طلبی از گفتن نه به والدین و پذیرفته شدن نه از سمت والدین شکل می‌گیرد. بنابراین اجازه دهید کودکانتان به شما نه بگویند تا خودباوری در آنها شکل بگیرد و مدام خود را زیرمجموعه شما ندانند.
- از کارهای کودک ایراد نگیرید، مدام تذکر ندهید، به جای او کارهایش را انجام ندهید تا بی‌نقص به نظر بیاید. به او نشان دهید ما در بعضی کارها خوب و در بعضی دیگر ضعیف هستیم.
- تمرین عملی ایجاد کنید. در محیط‌های گوناگون از جمله در مهد، پارک، خانه‌های کودک و کلاس‌های مختلف تعامل‌هایی را برای او ایجاد کنید.
- در کلاس‌های گروهی او را شرکت دهید و سعی کنید استعدادهای بالقوه او را کشف کنید.
برخورد صحیح با کم رویی کودک
- زمانی که برای رفتن به جایی رفتار کمرویی او را پیش بینی می‌کنید از او بخواهید تا با هم آن محیط را توصیف کنید و رفتارهایی که قرار است آنجا نشان دهید را بازی کنند.
- در صورتی که کودک شما رفتار کمرویی را نشان داد، او را نصیحت یا سرزنش نکنید. بلکه به او کمک کنید تا بفهمد چه احساسی دارد و اگر می‌تواند احساسش را نقاشی کند تا مقداری از فشار استرسی که دارد، تخلیه شود.
- خاطراتی از کمرویی خود در موقعیت‌های مختلف برایش تعریف کنید. هرگز نگویید من نمی‌فهمم کمرویی یعنی چه! به او فرصت خطا کردن بدهید.
- به او کمک کنید راه حل‌هایی برای این شرایط پیدا کند. شما می‌بایست اجازه دهید تا کودک به شیوه‌های خلاقانه با کمرویی خود برخورد کند؛ برای مثال ممکن است او بخواهد یک نقاب کاغذی به صورتش بزند تا بتواند به احساس خجالت خود غلبه کند و با این کار به خود فرصت بیشتری برای کنار آمدن با حس خجالت داشته باشد.
- به نمایش و تئاتر بروید تا او مفهوم نقش بازی کردن را درک کند، سپس در خانه نقش کودک بااعتمادبه‌نفس و خجالتی را با او بازی کنید.
- در صورت تمایل فرزندان، مسئولیت‌هایی در زمینه رساندن پیغام و یا انجام کاری برای فردی غیر از خانواده را بدهید و یا در خارج از منزل به او اجازه انتخاب و حتی حساب کردن هزینه کالاها و کمک کردن به دیگران را بدهید.در نهایت با او صمیمانه در مورد موقعیت‌های دشواری که خودتان تجربه کرده و حس‌هایی که داشته‌اید گفتگو کنید.
برای دریافت مشاوره کودک به صورت حضوری، تلفنی و آنلاین با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
