هر کودکی که با دیگران مخالفت می کند، الزاماً کودک لجبازی نیست. تشخیص لجبازی در کودکان اهمیت زیادی دارد چرا که گاهی کودک در حال تمرین شکل دادن یک "خود" مجزا از "دیگران" می باشد، که این رفتار جزء اصلی فرایند رشد طبیعی استقلال بعد از 3 سالگی است اما این ویژگی رشدی شباهت زیادی به رفتارهای لجبازانه کودک دارد. برای لجبازی کودک، والدین می بایست قبل از هر اقدامی، اول رفتار کودک را درک کنند. کودکانی با روحیه استقلال طلبانه می توانند بسیار باهوش و خلاق باشند. آنها سوالات زیادی را مطرح می کنند، که ممکن است به عنوان عصیان قلمداد شود؛ آنها نظرخودشان را دارند و "عمل كننده" هستند. از طرف دیگر، بچه های لجباز اصرار زیادی به قانون شکنی دارند و آماده شنیدن سخنان دیگران نیستند. در این مقاله با ما باشید تا تفاوت کودک لجباز را از کودکان مستقل و خلاق تشخیص دهید.
برای دریافت مشاوره کودک می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
ویژگی ها و علائم کودکان لجباز
چند ویژگی مهم کودکان لجباز :
تعداد زیادی از کودکان لجباز اختلال بیش فعالی دارند که بخشی از آن به شکل لجبازی و مخالفت با دیگران خود را نشان می دهد. آنها نیاز شدیدی به تصدیق و شنیدن دارند و مهارت گوش دادن به دیگران در آنها ضعیف است. آنها در عین شبیه بودن به بچه های خلاق و مستقل تفاوت بسیار مهمی با آنها دارند کودکان لجباز عدم سازگاری داشته و در تطبیق خود با موقعیت های جدید مشکل دارند. کودکان لجباز در حین بازی بیشتر مواقع کودکان دیگر را عصبانی می کنند. این در حالی است که حتی کودکان بسیار سازگار و منعطف را هم کلافه می کنند.آنها دارای ویژگی های رهبری قوی هستند و به اصطلاح "رئیس ماب" هستند. کودکان لجباز دوست دارند کارها را با سرعت خود انجام دهند و تحمل معطل شدن از طرف دیگران را ندارند و در واقع افرادی کم صبرند. در صورتی که کودک شما ویژگی های بالا را دارد برای بررسی بیشتر حتما با یک مشاور کودک صحبت کنید. اگر لجبازی کودک تائید شود باید به سرعت، درمان را شروع کنید چرا که لجبازی ویژگی مهم اختلال ناسازگاری است و اگر برای حل آن به مشاور کودک مراجعه نکنید ممکن است این کودکان در سن بلوغ به دردسر زیادی بیافتند.
علل لجبازی کودکان
دلایل عمده رفتار لجبازی در کودکان به دو دسته مهم تقسیم می شوند: عوامل ژنتیکی و عوامل تربیتی
عوامل ژنتیکی
- اختلال بیش فعالی: همانطور که در بالا توضیح داده شد، بچه های بیش فعال در مقابل قانون، سرکش اند و چون اکثرا بیان قوی دارند دیگران را راضی می کنند که برای آنها استثناء قائل شده و با جمع همراهی نکنند.
- اختلال کم توجهی: آمارها نشان می دهد تعداد زیادی از بچه هایی که اختلال بیش فعالی دارند؛ اختلال کم توجهی نیز دارند. بچه های کم توجه نمی توانند با ریزه کاری های مورد نیاز در موقعیت های مختلف، همراهی کنند مثلاً زمان نقاشی کشیدن نمی توانند از خط بیرون نزنند یا موقع تذکر شنیدن نمی توانند به چند تذکر یا محدودیت پشت سرهم عمل کنند.
- اختلال سلوک: بچه هایی که به انجام کارها به شیوه "نادیده گرفتن اذیت شدن دیگران" معروف هستند، نقص در درک همسالان و بزرگسالان دارند. در این شیوه چیزی که پر رنگ است در نظر نگرفتن حق و حقوق دیگران است و اصرار بر مهم بودن خود بر دیگران است.
بیشتر بخوانیم: بیش فعالی کودکان
عوامل تربیتی
- کمال گرایی والدین: والدینی که نمی توانند با انجام کارها به شیوه ای غیر از روش خود موافقت کنند و مدام با بایدها و نبایدها کودک خود را مجبور به انجام کارها به شیوه خود می کنند، رفتار لجبازی را در کودک خود تقویت می کنند.
- سوء ارتباط: مشاجرات شدید در خانه بین فرزند و والدین باعث ارتباط نادرست بین آنها می شود. کاملاً واضح است که والدین به کارهای زیادی مشغول هستند و هر وقت در خانه با مسئله ای روبرو می شوند، خصوصاً در مورد فرزندان، دچار تنش شده و می خواهند با عجله و بدون هیچ توضیحی رفتار مورد نظر تغییر داده شده یا حذف شود. این رفتار به مرور منجر به تقلید رفتار والدین از سوی کودک می شود. کودکان باور دارند که در مورد حرف‌هایشان حق دارند. بنابراین با والدین خود مشاجره کرده و برای رسیدن به خواسته خود سرسختی نشان می دهند.
- عدم بلوغ: بچه ها قدرت قضاوت درست و غلط ضعیفی در مورد رفتارها دارند. آنها به سادگی رفتار دیگران را تقلید می کنند. در مراحل اولیه، آنها به یک روش پایبند هستند و سعی می کنند همه کارها را به یک شیوه یکسان انجام دهند تا زمانی که قدرت قضاوت در آنها قوی شده و به درست و غلط رفتارها پی می‌برند. تا 7 سال سطح ارزیابی کارها برای کودکان بسیار ضعیف است و این منجر به رفتار سرسختانه و یا لجبازانه می‌شود و تا زمان پیوستن آنها به مهد کودک یا مدرسه ادامه می یابد.
- آرزوی آزادی: کودکان دوست ندارند دیگران فعالیت‌هایشان را کنترل کنند و همیشه می خواهند در هر کاری که انجام می دهند آزادی عمل داشته باشند. اگر والدین محدودیت های زیادی برای کودکان بگذارند و سعی کنند آنها را متوقف کنند، احساس ناراحتی کرده و سعی می کنند با مخالفت ورزی آن را تکرار کنند.
- مقایسه با بچه های دیگر: مقایسه نامناسب یا غیرضروری در بین کودکان باعث احساس ناامیدی در آنها می شود و ممکن است از همسالانی که با آنها مقایسه شده‌اند عصبانی شوند. در چنین مواردی، کودکان در هرجنبه ای که مقایسه شده اند، لجبازی می کنند.
- کنجکاوی: همه چیز در این دنیا برای کودکان زیر 7 سال جدید است و آنها همیشه کنجکاو هستند که بدانند در اطراف آنها چه اتفاقی می‌افتد. کودکان سعی می کنند در مورد چیزهای مختلف دانش کسب کنند. به همین دلیل به آنها دانشمندان کوچک می گویند. زمانی که در این دوره والدین با قوانین سختگیرانه جلوی کنجکاوی آنها را بگیرند رفتار کنجکاوی به لجبازی تبدیل می شود.
- الگو: گذشته از همه دلایل ذکر شده، والدین نیز یکی از دلایل اصلی رفتار لجبازی کودکان هستند. کودکان رفتارها و شیوه های ارتباطی والدین خود را مشاهده می کنند، الگوی غذا خوردن و خواب آنها را یاد می گیرند، هنگام رسیدگی به مشکلات روزمره در خانه به نحوه صحبت آنها گوش می دهند و همان را تقلید می کنند. بنابراین، اگر شخصی در خانه برای تحقق خواسته های خود رفتاری مستبدانه داشته باشد، فرزندان همین رفتار را تقلید می کنند.
بهترین برخورد با کودک لجباز
ممکن است کودک نوپای سرسختی داشته باشید که هر وقت سعی می کنید به او غذا دهید، لب های خود را محکم به هم می چسباند یا ممکن است یک کودک شش ساله داشته باشید که اصرار دارد هر روز یک لباس تکراری را بپوشد و در مقابل هر دستورالعملی پا می کوبد و سرپیچی می کند. در اینجا چند نکته موثر آورده ایم که شما می توانید هنگام لجبازی کودک از آن استفاده کنید:
- گوش دادن به صحبت کودک: ارتباط یک خیابان دو طرفه است. اگر می خواهید فرزندتان به حرف های شما گوش دهد، باید اول به حرف های او گوش دهید. کودکان لجباز ممکن است عقاید قوی داشته و تمایل به بحث و گفتگو داشته باشند. اگر کودکان احساس کنند که از گوش شنوا خبری نیست، ممکن است سرکشی کنند. بیشتر اوقات، وقتی کودک شما اصرار دارد کاری را انجام دهد یا انجام ندهد، گوش دادن به او و گفتگوی آزاد درباره آنچه او را آزار می دهد، می تواند در رسیدن به یک توافق کمک کننده باشد. به عنوان مثال، اگر کودک شما برای خاتمه دادن به غذا خشمگین است، پس به کودک خود را به زور غذا ندهید. در عوض، از او بپرسید که چرا نمی خواهد غذا بخورد و به اوگوش دهید. این رفتار خیلی اوقات می تواند به دلیل بازیگوش بودن یا نگرانی از عقب افتادن در بازی باشد و شما با بر طرف کردن نگرانی کودکتان می توانید رفتار او را تغییر دهید. اگر می خواهید کودک پنج ساله لجبازتان، حرف های شما را بشنود، سعی کنید با آرامش به او نزدیک شوید و عملاً آنچه می خواهید را به او نشان دهید.
- عدم استفاده از اجبار در رفتار با کودک: وقتی کودکان را مجبور به انجام کاری می کنید، تمایل به طغیان پیدا می کنند. در نتیجه هر کاری را که نمی بایست بکنند، انجام می دهند. در زیر چند نمونه از آن را آورده ایم: مثلاً اگر والدین اصرار به غذا خوردن بکنند، کودکان به اصطلاح "دشمن غذا می شوند!" همچنین مجبور کردن کودک شش ساله ای که اصرار دارد قبل از خواب تلویزیون تماشا کند، به خوابیدن، کمکی نخواهد کرد. در عوض، با آنها بنشینید و به آنچه تماشا می‌کنند علاقه نشان دهید. وقتی انعطاف پذیری شما را می بینند از موضع خود برمی گردند. کودکانی که با والدین یا مراقبانشان ارتباط برقرار می کنند، همکاری بیشتری نشان می‌دهند. امروز اولین قدم ارتباط با فرزند خود را بردارید، او را در آغوش بگیرید.
- دادن حق انتخاب به کودک: کودکان لجباز برای رفتارهایی که انجام می دهند استدلال های خودشان را دارند و دوست ندارند، مدام به آنها گفته شود چه کاری انجام دهند. برای مثال وقتی به کودک چهار ساله لجباز خود بگویید که باید تا ساعت 9 شب در رختخواب باشد، قاعدتاْ تنها چیزی که از او خواهید شنید، یک صدای بلند "نه" است. به کودک پنج ساله قاطع خود بگویید تا زمانی که اسباب بازی هایش را جمع نکند نمی تواند کارتون نگاه کند، چیزی که کاملاْ قابل پیش بینی است این است که کودک شما هرگز این کار را انجام نمی دهد. بهترین کار برای این مواقع به جای دادن دستورالعمل، گزینه دادن به آن هاست. به جای این‌که به آنها بگویید به رختخواب برو، از او بپرسید که می خواهد کدام داستان را قبل از خواب را بخوانید آ یا ب؟ فرزند شما می تواند به سرکشی ادامه دهد و بگوید: "من به رختخواب نمی روم!". وقتی این اتفاق می افتد، خونسرد باشید و به او بگویید که "خوب، این یکی توی گزینه ها نیست". می توانید همان کار را به دفعات لازم و تا حد ممکن با آرامش تکرار کنید. کودک شما احتمالاً وقتی قاطع بودن شما و حق انتخابش را ببیند، تسلیم می شود. باید این به نکته توجه کرد که گزینه های زیاد هم خوب نیستند. به عنوان مثال، درخواست از کودک خود برای انتخاب یک لباس از کمد لباسش می تواند او را گیج کند. با رساندن گزینه های موجود به دو یا سه لباس و درخواست از کودک برای انتخاب گزینه ها، می توانید از این مشکل جلوگیری کنید.
- حفظ خونسردی: با فریاد زدن بر سر کودک نافرمانی که جیغ می کشد، کودک را به یک مسابقه فریاد زدن، دعوت می کنید. کودک شما ممکن است رفتارتان را به عنوان دعوت به درگیری لفظی بداند. این کار اوضاع را بدتر می کند. این شما هستید که باید به عنوان یک بزرگسال، مکالمه را به یک نتیجه عملی هدایت کنید. به کودک خود کمک کنید تا نیاز به انجام کار یا رفتاری خاص را درک کند. برای حفظ آرامش خود در برخورد با لجبازی ها و ناسازگاری های کودکتان هر آنچه لازم است را انجام دهید، مدیتیشن ، ورزش یا گوش دادن به موسیقی؛ در خانه موسیقی آرامش بخش، پخش کنید تا فرزندانتان نیز بتواند گوش دهد. هر چند وقت یکبار، موسیقی مورد علاقه فرزند خود را پخش کنید. به این ترتیب توجه او را به خود جلب کنید.
- احترام گذاشتن به کودک: در اینجا چند روش وجود دارد که می توانید احترام را در روابط خود مدلسازی کنید: به دنبال همکاری باشید تا بعد از گذاشتن قوانین، کودک را در پایبندی به آن ها تشویق کنید. برای همه فرزندان خود قوانین متناسب با سن و شرایطشان بگذارید تا بتواند تفاوت های فردی را و احترام به فردیت افراد را یاد بگیرد. وقتی فرزندتان از چیزی ناراحت است با او همدردی کنید، هرگز احساسات یا عقاید او را کوچک یا بی اهمیت نشان ندهید.
- تمرین رفتار با کودک لجباز: کودک لجباز یا با اراده قوی نسبت به نحوه برخوردتان با او بسیار حساس است. بنابراین مراقب لحن، زبان بدن و واژگانی که استفاده می‌کنید باشید. وقتی کودکان از رفتار شما ناراحت می شوند، آنچه را که می دانند برای محافظت از خود انجام می دهند. مثلاً عصیان می کنند، قشقرق به پا می کنند و پرخاشگری نشان می دهند. تغییر نحوه برخورد شما با کودک لجباز می تواند نحوه واکنش او به شما را تغییر دهد. به جای این‌که به او بگویید چه کاری انجام دهد، با او در انجام کارش شریک شوید. به جای جمله "من می خواهم تو انجام دهی" از عباراتی مانند "بیا با هم این کار را انجام دهیم " و یا "چطوره این کار رو با هم امتحان کنیم" استفاده کنید. از فعالیت‌های سرگرم کننده استفاده کنید تا فرزندان خود را وادار به انجام کاری کنید. مثلاً اگر می خواهید کودک لجبازتان اسباب بازی هایش را جمع کند، خودتان شروع به انجام آن کنید و از او بخواهید "یاور ویژه" شما باشد.
- مذاکره با کودک: گاهی اوقات لازم است با فرزندان خود مذاکره کنید. برای کودکان بهتر است که وقتی به خواسته های خود دست پیدا نمی کنند، به آنچه در ذهن خود می گذرد عمل کنند. اگر می خواهید آنها به حرف‌های شما گوش دهند، باید بدانید چه چیزی هایی کودکان را از انجام کارهایی که از آنها می خواهید، باز می دارد. با پرسیدن چند سوال مانند "چه چیزی داره تو رو آزار میده؟" شروع کنید. "مشکلی هست؟" یا "آیا چیزی می خواهی؟" تا آنها را وادار کنید درباره موضوع صحبت کنند. این جملات به کودکان می گوید که شما به خواسته های آنها احترام می گذارید و مایلید احساسات آن ها را در نظر بگیرید. مذاکره لزوماً به این معنی نیست که شما همیشه در برابر خواسته های آنها تسلیم شوید بلکه می بایست با او همدلی کرده و علت کاری که از او می خواهید را برایش توضیح دهید. به عنوان مثال، ممکن است کودک شما در یک ساعت مشخص حاضر به خوابیدن نباشد. به جای اصرار، یک ساعت خواب را که هر دو با آن موافق هستید، را در نظر بگیرید.
- ایجاد یک محیط الگو برداری در خانه: کودکان از طریق مشاهده و تجربه یاد می گیرند. اگر آنها ببینند که والدینشان دائماً با هم مشاجره می کنند، یاد می گیرند که رابطه یعنی مشاجره! اختلافات زناشویی بین والدین می تواند منجر به ایجاد یک محیط استرس زا در خانه شود و در روحیه و رفتار فرزندان تأثیر بگذارد. طبق مطالعات انجام شده در خانواده های پر تنش، اختلافات زناشویی ممکن است منجر به کناره گیری اجتماعی و پرخاشگری کودکان شود.
- درک دیدگاه کودک: برای درک بهتر رفتار کودک لجباز خود، سعی کنید از منظر او به وضعیت نگاه کنید. خود را به جای فرزند خود بگذارید و سعی کنید تصور کنید که کودک برای گذراندن چنین رفتاری باید چه چیزی را پشت سر بگذارد. هرچه کودک خود را بیشتر بشناسید، بهتر می توانید با رفتارهای لجبازانه او کنار بیایید. با کودک لجباز حتی وقتی تسلیم خواسته های او نشده اید، همدلی کنید. می توانید ناامیدی و عصبانیت او را درک کنید و در حالی که قاطع هستید؛ از او حمایت کنید. به عنوان مثال، اگر کودک شما تمایلی به انجام تکالیف خود ندارد، اگر کارهای زیادی برای انجام کار وجود دارد یا اگر کودک شما قادر به تمرکز نیست، می توانید با تقسیم تکالیف به کارهای کوچکتر که در مدت زمان کوتاهی انجام می شود، به او کمک کنید. می توانید بین کارها وقفه های کوتاه، چند دقیقه ای بگذارید.
- تقویت رفتار مثبت خود: مواقعی پیش می آید که شما نمی دانید در مورد خشم و رفتار پرخاشگرانه کودکتان چه باید بکنید. اما اگر بدون فکر عکس العمل نشان دهید، ممکن است نگرشی منفی نسبت به مسئله ایجاد کرده و حتی ناخواسته رفتار منفی او را تقویت کنید. به عنوان مثال، ممکن است کودک شما به هر درخواست شما بگوید "نه!" به این توجه کنید که آیا به هرچیزی که می گوید شما نیز نه می گویید؟ آیا کودکتان از شما زیاد "نه" می شنود؟ اگر جوابتان بله است، پس از خودتان شروع کنید. هرچه کودک شما بیشتر پاسخ مثبت بشنود، به احتمال زیاد به او کمک می شود تا پاسخ مثبت بیشتری به شما بدهد و به دنبال آن حس بهتری بینتان رد و بدل شود.
مشکلات والدین در برخورد با کودک لجباز
در اینجا موارد متداولی وجود دارد که والدین ممکن است هنگام برخورد با یک کودک لجباز با آن روبرو شوند:
- چگونه می توان به یک کودک لجباز آموزش داد؟
آموزش دشوار است. اما وقتی با یک کودک لجباز سر و کار دارید، می تواند این موضوع به یک ناکامی بزرگ تبدیل شود. شما می توانید کودک لجباز و پرخاشگر زیر 7 سال خود را با این موارد آموزش دهید: یکی از راه های تغییر دادن پاسخ های منفی کودک لجباز شما، بازی "بله" است. یک استراتژی هوشمندانه که توسط سوزان استیفلمان، درمانگر کودک توصیه شده است. هنگام انجام این بازی، کودک شما باید به همه چیز "نه" بگوید. سوالاتی مانند "شما بستنی را دوست دارید، نه؟" "آیا شما عاشق بازی با اسباب بازی های خود هستید؟ نه" "آیا می خواهید دایناسورت فردا در وان شنا کنه؟ نه" به احتمال زیاد کودک شما خیلی در مقابل در خواست های شما تمایل به "بله" گفتن پیدا می کند و به این ترتیب محدودیت از پاسخ مثبت باعث می شود توجه اش به "بله"جلب شده و کم کم در صحبت کردن از آن استفاده کند. سرگرم کردن او: برای مثال اگر کودک از دستشویی رفتن امتناع ورزید با او قطار بازی کنید و بگویید ایستگاه دستشویی همه مسافرها پیاده می شوند چون دیگه توی مسیر ایستگاه دستشویی نداریم. به یاد داشته باشید که یادگیری استفاده از توالت برای کودک لجباز ممکن است بیشتر از کودک مطیع سخت باشد. شما باید صبور باشید و به جای این‌که او را برای دستشویی رفتن به طور مستقیم تشویق کنید، با کمک به فرزندتان در رسیدن به هدف، با او همکاری کنید.
- چگونه به کودک لجباز غذا بدهیم؟
کودکان و والدین هر دو در مورد غذا معمولاً بسیار کلافه هستند. همانطور که در مقاله بی اشتهایی کودکان آمده است، شما همیشه نمی توانید به او هر چیزی را بخورانید. بهترین راه برای اطمینان از این‌که فرزندتان آنچه را که برایش خوب است، می خورد، این است که، فرصت شام خوردن را مشخص کنید و در زمان های دیگر حاضر به دادن دسرهای بعد از شام نشوید. از روش های خلاقانه برای ارائه غذا به کودک کوچک خود استفاده کنید. آنها را سر میز شام درگیر کنید (از کودک خود بخواهید میز را آماده کند). قبل از رد کردن غذا، او را تشویق کنید که غذا را امتحان کند (فقط یک لقمه)، به او قسمت‌های کوچکی از هر غذایی را پیشنهاد دهید و اجازه دهید برای بیشتر خوردن آن را تقاضا کند.
- چگونه کودک لجباز را تنبیه کنیم؟
کودکان به قوانین و نظم نیاز دارند. فرزند شما باید بداند که رفتارش پیامد خوب یا بد دارد. اطمینان حاصل کنید که او کاملاً از عواقب قانون شکنی آگاه است و اگر اعتراض کرد که نمی دانسته دفعه اول را در مورد رفتار بدش، حتماً چشم پوشی کنید. پیامدها باید فوری باشند، به ویژه هنگامی که با کودکان سر و کار دارید تا آنها بتوانند اقدامات خود را به نتیجه وصل کنند. وقت استراحت، زمان بازی یا زمان تلویزیون دیدن و اختصاص دادن کارهای کوچک اذت بخش می تواند چند مورد مناسب برای استفاده در روش محرومیت باشد. به یاد داشته باشید که هدف این نیست که کودک را تنبیه کنید بلکه هدف این است که او بین انجام کارهایش و رفتارهای شما بتواند رابطه معنا داری پیدا کند.
مشاوره و درمان لجبازی در کودکان در افراکلینیک
تعدادی از والدین مراجعه کننده به افرا کلینیک به هدف درمان کودک لجباز خود مراجعه می کنند اما بعد از بررسی متخصصین کودک به درمانگر بزرگسال برای درمان فردی یا زوجی ارجاع داده می شوند. چرا که کودکان بسیار متاثر از شخصیت والدینشان هستند. به جز تعداد کمی از کودکان که مشکلات رفتاری آنها پایه ژنتیکی دارد، مثل اختلال بیش فعالی، کم توجهی یا اختلال ناسازگاری، اکثر مشکلات رفتاری کودکان ریشه در مشکلات رفتاری والدین دارد. به همین دلیل بعد از یک یا دو جلسه بررسی رابطه والد و کودک متخصصین تشخیص می دهند که کودک نیاز به درمان فردی دارد و یا والدین نیز بهتر است همزمان با کودک توسط روانشناس بزرگسال یا روان درمانگر مشاوره یا درمان دریافت کنند.
برای دریافت مشاوره کودک می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
