آموزش دستشویی رفتن کودک و جدیدترین متدهای آموزشی

سن مناسب برای آموزش دستشویی رفتن به کودک

یکی از نگرانی‌های مهم والدین در سال‌های اول زندگی کودکشان آموزش دستشویی رفتن می‌باشد. والدین در این مرحله خیلی وقت‌ها دچار سردرگمی می‌شوند. چرا که توصیه‌های ضد و نقیض زیادی در این زمینه وجود دارد. بعضی‌ها توصیه می‌کنند دستشویی رفتن باید زودتر آموزش داده شود و گرنه ممکن است کودک یاد نگیرد. بعضی هم می‌گویند آموزش زودهنگام آن باعث می‌شود شخصیت کودک آسیب ببیند و زمینه بیماری‌هایی از جمله وسواس و اضطراب از همین دوران شروع می‌شود.  البته هر دوی این مطالب درست است. چرا که زمانی که کودک زمان مناسب آموزش دستشویی رفتن را بگذراند و به کودک بگویند در پوشک دفع را انجام دهد بعد از مدتی گیرنده‌های دفع، حساسیت خود را ازدست می‌دهند و آموزش سخت می‌شود. همچنین اگر والدین در آموزش دستشویی در زمانی که کودک آمادگی لازم را ندارد پافشاری یا خشونت به خرج دهند ممکن است از لحاظ شخصیتی کودک آسیب ببیند. یکی از نشانه های استقلال کودک، توالت رفتن به تنهایی بدون نیاز به حضور والدینش است که لازمه آن یک آموزش صحیح از سمت والدین می‌باشد. آموزش دستشویی رفتن كودكان (Toilet Training) یعنی كودك طرز صحیح استفاده از توالت را بیاموزد. همچنین نیاز به دستشویی رفتن را احساس كند، طرز صحیح دستشویی كردن، شستن و پاك كردن خودش و شستن دست‌ها و خشك كردن آن‌ها را بیاموزد.

برای دریافت مشاوره از روانشناس کودک آنلاین می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.

021-44273757 ، 021-44273767

كـودكان معمولا تا سن ۴ – ۵ سالگی در زمینه توالت رفتن نیاز به كمك دارند. اكثر كودكان كنترل عضلانی برای تنظیم خود را بین سن ۱۸ ماهگی و ۳ سالگی بدست می آورند. ولی كودكانی كه ناتوانی دارند نمی توانند تا سنین بالاتر این كنترل را بدست آوردند. البته علاوه بر سن كودك، آمادگی او نیز برای آموزش توالت رفتن مهم است. یکی از مشکلات کودک شش ساله، توالت رفتن در مدرسه است. این مشکل را از دو جهت می توان مورد بررسی قرار داد:

الف- کودک آموزش های پایه ای لازم برای توالت رفتن را ناقص دیده است.

ب- کودک آموزش های پایه ای لازم برای توالت رفتن را دیده است ولی برای توالت رفتن در مدرسه دچار مشکل شده است.

آموزش دستشویی رفتن کودک و علائم آمادگی کودک برای آن

علائم آمادگی کودک برای رفتن به توالت

برای اینکه آموزش را شروع کنیم، وجود ۴ علامت و یا بیشتر، از مجموعه علائم زیر کافی است:

• کودک بتواند بنشیند و حدودا ۵ دقیقه با خودش بازی کند.
• کودک بتواند به مدت ۲ ساعت ادرار یا مدفوع خود را نگه دارد.
• کودک بتواند آموزش های ساده را بفهمد و اجرا کند.
• با حرکت های خاص (غیر کلامی) یا استفاده از واژه های محدود، بتواند زمان دفع ادرار یا مدفوع خود را بیان کند.
• کودک بتواند خودش شلوارش را در آورد و بپوشد.
• کودک بتواند از رفتارهای سایرین تقلید کند.
• کنترل مثانه: کودک بتواند مثانه اش را تخلیه کند و چند ساعت خودش را خیس نکند.
• آمادگی جسمی: کودک بتواند اشیا را به راحتی بلند کند و بدون کمک راه برود.
• آمادگی تعلیمی: کودک بتواند دستورات یک یا دو مرحله ای را بفهمد و اجرا کند.

روش آموزش دستشویی رفتن به کودکان

کودک را متوجه تغییرات بدنش در هنگام دفع کنید

از آموزش مفهوم دفع شروع کنید زمانی که کودک گوشه ای کز کرده و در حال دفع است با او در مورد دفع و حالتی که تجربه می‌کند صحبت کنید تا او کم کم اسم پی پی را در موقع دفع بگوید سپس در مورد ادرار به او توضیح دهید.

مکان دستشویی رفتن را به او یاد دهید

بخش های مختلف خانه را به او نشان دهید مثلا به او بگویید اینجا اتاق خواب است می خوابیم، اینجا آشپزخانه است غذا درست می کنیم و اینجا دستشویی است و رفتار مخصوص در اینجا را به او توضیح می دهیم، بته باید به این نکته توجه داشته باشید کودک از چاه دستشویی می ترسد به همین دلیل بهتر است ابتدا صندلی توالت کودک را در حمام قرار دهید.

نسبت به اطلاع دادن کودک برای تعویض پوشک گوش به زنگ باشید

زمانی که کودک به شما اطلاع می دهد که پوشک خود را کثیف کرده است پشت گوش نیاندازید و سریع تعویض کنید تا کم کم تفاوت پوشک خشک از خیس را بفهمید. بعد از درک این موضوع می توانید به جای پوشک از شورت های آموزشی استفاده کنید.

نکته مهم
 گاهی با وجودی که کودک کنترل خوبی روی مثانه دارد اما به دلیل بازیگوشی دیر نیاز به دستشویی رفتن را اطلاع می دهد، در نتیجه ممکن است کمی شورت خود را خیس کند به همین دلیل بهتر است تا مدتی از شورت های آموزشی استفاده کنید تا مجبور به تعویض مکرر لباس های کودک نشوید.

برای نشستن روی صندلی کودک(لگن) زمان نا محدود به او ندهید

زمان نشستن برای دفع بیشتر از ادرار است اما نباید آن هم بیش از حد طول بکشد، کودک را بلند کرده و بسته به شرایط تغذیه ای او  بعد از مدتی دوباره او را روی صندلی بنشانید.

تمرکز کودک را روی رفتار دستشویی کردن جلب کنید.

زمانی که کودک روی صندلی کودک است کتاب ها یا داستان های  مربوط به رفتن به دستشویی برای او تعریف کنید

تشویق را بلا فاصله بعد از موفقیت در دستشویی کردن انجام دهید

در صورتی که دفع را انجام داد بالافاصله کودک را تشویق کنید مثلا به او برچسب بدهید تا به دیوار حمام بزند

به مراحل مسلط شدن در کنترل ادرار و مدفوع  توجه کنید

والدین باید بدانند کنترل دفع به تدریج اتفاق می افتد( کنترل مدفوع در شب، کنترل مدفوع در روز،کنترل ادرار در روز و کنترل ادرار در شب) و به همین دلیل باید آموزش دستشویی به تدریج اتفاق بیافتد

دوره بازگشت را در نظر بگیرید

کودکان بعد از یادگیری کنترل مثانه یک دوره بازگشت دارند یعنی بعد از مدتی که لباس خود را خیس نمی کنند دوباره انگار رفتار کنترل را از یاد می‌برند. این رفتار از نظر روانشناختی یک مرحله طبیعی است و اگر از این دوره شما اطلاع داشته باشید و با دیدن صحنه هایی که کودک خودش را نتوانسته کنترل کند عصبانی یا نا امید نشوید. کودک خیلی زود حتی گاهی کمتر 2 یا 3 روز دوباره کنترل ادرار و مدفوع خود را به دست می‌گیرد.

ایجاد آمادگی برای آموزش دستشویی رفتن کودکان

آموزش های خود را به شکل عملی به کودکتان نشان دهید. تا از این طریق کودک بتواند بین عمل دفع و واژه هایی که می شنود رابطه ای مناسب برقرار نماید. بگذارید کودکان تان روش های مناسب استفاده از دستشویی را در افراد مختلف (والدین، خواهر، برادرِ بزرگ تر و همبازی هایش) ببیند. کودکان با مشاهده و تقلید، همه چیز را به سرعت فرا می گیرند.

بیشتر بخوانید: کودک درون 

نکات مهم در آموزش دستشویی رفتن به کودک

پیروی از تدابیر زیر به کودک کمک می کند تا او بتواند پس از طی مراحل گذشته، به موفقیت دست یابد.

• هیچ عجله ای نباید در این کار صورت گیرد.
• تشویق درامر آموزش بسیار کمک می کند. استثنائا تشویق خوراکی سالم در این مورد اشکالی ندارد. اما یواش یواش آن را کم و سپس حذف می کنیم تا کودک شرطی نشود و ضمنا به وظایفش آگاه شود.
• تنبیه، عصبانی شدن، داد زدن، وسواس شدید آفت است و کار را خیلی سخت میکند.
• بیشتر کودکان به ویژه در مراحل اولیه آموزش نیاز به کمک دارند. لازم است به کودک یادآوری شود هنگام نیاز به دفع، رفتار خاصی از خود نشان دهد. مثلاً پا به پا شدن یا کشیدن لباس. در این صورت می توان فهمید که او ادرار یا مدفوع دارد.
• شکست در هر یک از مراحل آموزش، امری عادی است بخصوص هنگامی که کودک بیمار، خسته یا عصبانی است. به عبارت دیگر کودک دو سه روز یا شاید یک هفته اول را به خوبی همکاری کند ولی دوباره برگردد. در چنین مواقعی بهترست به او فرصت بدهیم و دو هفته استراحت را در نظر بگیریم.
• برخی کودکان از مدفوع یا ادرارکردن میترسند! برای او به زبان خودش توضیح دهید که این کار بدن، برای سلامتی مهم است.
• مبادا از ترس ادرار کردن در جای نامناسب، به او کم آبی دهید زیرا کودک بیمار خواهد شد. هربار که غذا یا مایعات می دهید، کودک را دستشویی ببرید.
• هر وقت خودمان به دستشویی می رویم به او بگوییم که داریم می رویم دستشویی و سایر مراحل مثل دست شستن و خشک کردن را هم هنگامی که در حین انجام آن هستیم را توضیح دهیم.

دلایل مقاومت کودکان برای دستشویی رفتن در خانه و مدرسه

زمان مقاومت کودک مهم است اگر ابتدا کودک برای دستشویی رفتن مشتاق است اما بعد از مدتی نمی خواهد برود با کودکی که برای یادگیری رفتار دستشویی رفتن مقاومت می کند، متفاوت است. کودکان گاهی در برابر یادگیری این رفتار و گاهی در برابر تخلیه ادرار یا مدفوع مقاومت می کنند. در مورد اول باید به این موضوع توجه کرد که زمان یادگیری مهم است. اگر در زمانی است که شما تازه منزل را جا به جا کرده اید و یا تغییر نسبتا بزرگی در ساختار خانواده اتفاق افتاده مثلاْ اگر مادر یا پدر زمان بیشتری سر کار هستند، اجازه دهید زمان بگذرد و بعد از این که آن تغییر در زندگی شما عادی تر شد مثلاْ حدود یک ماه بعد دوباره آموزش را شروع کنید. اما در مورد تخلیه  مقاومت می کند دلایل زیر شایع ترین آن می باشد.

جذاب بودن محیط بیرون

وقتی کودک در حال بازی هست از دنیای بیرونی و حتی تغییرات بدنی خود غافل می شود به همین دلیل گاهی والدین از بیرون به کودک هشدار می دهند که الان وقت دستشویی رفتن است اما او انکار می کند حتی گاهی اینقدر از خود غافل می شود که فکر می کند والدینش می خواهند او را از چیزی های لذت بخش دور کنند به همین دلیل گاهی با این رفتار بزرگترها مخالفت می کند و اصرار دارد که آنها اشتباه فکر می کنند و زمانی که ادرار کودک در حال ریختن است و کمی شورت را خیس کرده تازه دست از انکار بر می دارند و حاضرند به دستشویی بروند.

مقاومت در برابر قانون

کودک در سن 2 تا 3 سالگی سعی می کند کنترل زندگی را در دست بگیرد که این از نظر روانشناختی مرحله مهمی است چرا که اعتماد به نفس کودک در حال شکل گیری است اما در عین حال که باید این مرحله را مورد توجه داشت و از بایدهای غیر ضروری خودداری کرد، اما می بایست قانون هایی نیز برای کودک تعیین کرد و با قاطعیت از او خواست تا کاری که شما مشخص می کنید از جمله نشستن روی صندلی توالت در زمان دستشویی را انجام دهد.

کنترل والدین

اگر زمانی که کودک موفق به انجام کار نمی شود والدین عادی برخورد کنند و زمانی که موفق می شود رفتار هیجانی زیادی نداشته باشند طوری که کودک بفهمد این رفتار دستاورد اوست نه رفتاری که والدینش را با آن می تواند ناراحت یا خوشحال کند. این رفتار مستقل از نوع ارتباط با والدین پیش می رود و لجبازی ها یا توجه طلبی کمتر روی رفتار دستشویی رفتن تاثیر می گذارد.

طریقه نادرست تشویق کردن

برای شکل گیری یک رفتار باید هر زمان که رفتارصحیح مثل نشستن روی صندلی و ادرار کردن انجام می شود بلافاصله تشویق شود. اما تشویق ها بعد از این که رفتار دستشویی رفتن شکل گرفت نباید تشویق ها پیوسته باشد. یعنی کودک حالا بعد از چندبار دستشویی رفتن مورد تشویق قرار گیرد، تا کودک به تشویق مدام عادت نکند و یا نباید تشویق ها یک مرتبه قطع شود که هر دوی این شیوه ها کودک را برای تخلیه ادرار و مدفوع مقاوم می کند.

لذت دفع

گاهی کودکان درزمان تخلیه به ویژه تخلیه مدفوع مقاومت می کند و دوست دارند در شورت و یا گوشه خانه این کار را انجام دهند که این یک رفتار طبیعی است و نباید مورد سرزنش قرار گیرد ,در این شرایط والدین می بایست صبوری کرده و لذت تشویق گرفتن را جایگزین لذت نگه داشتن و دفع در لباس و یا در مکان های خلوت بکنند.

علت مقاومت کودک برای توالت رفتن کودکان در مدرسه

روزی که کودک شما یاد می گیرد که خودش به دستشویی برود شما دیگر نفس راحتی کشیده و فکر می کنید که کارتان با این بخش از زندگی فرزندتان به پایان رسیده است. اما برای بیشتر کودکانی که به مدرسه می روند، عادی است که تمایلی به استفاده از سرویس بهداشتی مدرسه ندارند که این امر گاهی پایان ناخوشایندی در بر خواهد داشت. کثیف بودن توالت مدارس، پر بودن آشغالی های آن ها، نداشتن صابون، خراب بودن قفل در، حشرات موذی و تار عنکبوت های دیوار، نداشتن روشنایی کافی، ترسیدن یا شرم کردن به خاطر اجازه گرفتن از معلم مابین کلاس، از جمله عللی هستند که کودک از استفاد از سرویس بهداشتی مدرسه پرهیز می کند و این اصلاْ خوب نیست.

داستانک :

”سارا مادر هلیا می گوید مدیریت آموزشی مدرسه دخترم عالی است. ولی به خاطر کثیف بودن سرویس های بهداشتی مدرسه، دخترم ادرار خود را تا رسیدن به خانه نگه می دارد و این امر باعث شده مبتلا به عفونت ادراری شود. و این در حالی است که بارها و بارها این مطلب را به کادر آموزش مدرسه و اداره آموزش و پرورش گوشزد کرده ام.“ ”معصومه مادر پارسا ۶ ساله دریافته است که مشکل پسرش در استفاده از سرویس بهداشتی مدرسه، ترس از دست دادن است. پسر من نمی خواهد که حتی ثانیه ای از کلاسش را از دست بدهد، به همین دلیل آنقدر خود را نگه داشته که درنهایت خود را خیس می کند.“ جوان کامینگ، روانشناس کودک که فعالیت های فردی در تورنتو دارد خاطر نشان می کند که: مدرسه برای کودکانی که در سنین ۶ تا ۹ سالگی قرار دارند، مکان تازه ای تلقی می شود. از این رو ممکن است که در این محیط راحت نباشند. سرویس بهداشتی مهد کودک های با سابقه و قدیمی معمولا در حیاط مدرسه قرار دارند، بنابراین ممکن است که کودک خجالت بکشد که دستش را بلند کرده و اجازه بخواهد تا به دستشویی برود و یا ممکن است نگران این باشد که نتواند مسیر دستشویی را پیدا کرده و یا نتواند برگردد. ممکن است بوی سرویس ها برایشان غیر قابل تحمل بوده و یا بابت صداهایی که ممکن است ایجاد شود خجالت زده شوند و یا از سرویس بهداشتی شلوغ یا دستگاه های پر سر و صدای خشک کن دست و تهویه مضطرب شده و بترسند.

بیشتر بخوانید: وسواس در کودکان

پرهیز از تنبیه

تنبیه و خجالت زده کردن کودک تنها اضطراب او را بیشتر می کند. بجای این کار ها به او لبخند بزنید و بگویید که این صداها و عمل ادرار و مدفوع کردن برای همه انسان ها امری طبیعی است. دادن جوایز ساده ای به کودک و یا لباس زیرهای خنک و راحت برای دستشویی رفتنش در مدرسه می تواند موثر باشد. از لباس زیرهای یک بار مصرف بهداشتی که در بازار و داروخانه ها موجود است تهیه کنید و از کودک خود بخواهید هر گاه لباس زیرش نم دار شد آن را تعویض کند.

برنامه زنگ تفریح برای توالت رفتن

طبیعتا هر فرد ۲۰ دقیقه پس از وعده های غذایی و یا حتی بلافاصله پس از خوردن وعده غذایی، نیاز به توالت دارد. از این رو در نظر گرفتن زمانی پس از ناهار و صبحانه برای توالت در مدرسه کار بسیار سودمندی است. معلمان به دانش آموزان گوشزد کنند که در زنگ تفریح به احساس توالت رفتن خود توجه کنند و به هیچ عنوان ادرار و مدفوع خود را نگه ندارند چرا که رفتن به توالت و اجازه گرفتن در حین تدریس معلم، حواس بقیه دانش آموزان را پرت می کند در ضمن خود دانش آموز نیز از همان لحظات تدریس و کلاس عقب می ماند.

تمرین توالت رفتن در مدرسه

روزهای اول مدرسه، همراه با کودک خود به سرویس بهداشتی های مدرسه بروید و قفل کردن و باز کردن در دستشویی و کاسه توالت را با او امتحان کرده و چک کنید که صدای فلاش تانک ترسناک نباشد. برخی از کودکان از سوراخ توالت منزل خود نمی ترسند ولی از سوراخ توالت مدرسه به شدت ترس و واهمه دارند. بنابراین با رفتن به توالت و آگاه کردن کودک که هیچ ترسی ندارد، خیال کودک را از افکار مخرب و ترسناک آسوده کنید. این کار باعث آرامش خاطر کودک شده و از این رو او احساس راحتی بیشتری خواهد داشت. با معلم او در تماس باشید تا در مورد قوانین مدرسه و موضوعات مرتبط با آن مطلع شوید. برای مثال در یک مدرسه توالت رفتن در خارج از زنگ تفریح ممنوع است؟ اگر کودک شما مشکل ادرار یا مدفوع کردن دارد مثلا دچار بی اختیاری ادرار است با معلم او صحبت کنید لحظه ای که کودک احساس کرد نیاز به توالت دارد، بدون مخالفت با او یا تاخیر در اجازه دادن، به کودک اجازه دهد که به توالت رود.

راهکار مناسب برای مشکل دستشویی نرفتن کودکان

برای اینکه به کودکانتان کمک کنید تا دریابند به موقع به توالت رفتن چقدر اهمیت دارد از ابزارهای مختلفی می توانید استفاده کنید. به عنوان مثال مادری به کودکش این گونه آموزش می دهد. “من می گویم که اگر تو به اندازه کافی آب بنوشی و ادرار کنی رنگ ادرارت باید درست مثل این مداد رنگی زرد روشن باشد نه مثل این یکی زرد تیره”. او همچنین برای اینکه نشان دهد مثانه چیست و اینکه چرا مدفوع و ادرار لازم است تا در زمان احتیاج تخلیه شود، از بادکنک پرِ آب استفاده می کند. اگر کودک در حالی که لباسش را خیس کرده به خانه باز گردد، او را  به حمام برده و به او کمک می کند تا لباس زیرش را بشوید. مادر این کودک می گوید: “به این دلیل این کار را می کنم تا این باور را در کودکم به وجود بیاورم که اگر زمانی که بدنش به او فرمان می دهد در جای مناسب دستشویی اش را تخلیه کند، دیگر نیاز به تعویض لباس و شست و شو نخواهد داشت.” اگر سرویس های مدرسه کثیف بود، به کودک یاد بدهید که با اعتماد به نفس بالا و با ادب از مدیریت و مستخدم مدرسه بخواهد که آنجا را تمیز کند. بنابراین از گفتن این مساله شرم نکند و منتظر نباشد که والدینش با مدیریت مدرسه صحبت کنند.

توصیه های عملی در رابطه با توالت رفتن کودکان در مدرسه

در مورد کودکانی که بشدت به این ترس و عارضه دچار هستند بالا بردن علم آن ها در مورد نحوه عملکرد بدنشان مفید خواهد بود. همچنین می توان ارگان‌های مختلف بدن که در استفاده از سرویس بهداشتی دخیل هستند را نقاشی کنید و یا از عکسشان استفاده کنید. کتاب هایی از قبیل ”داخل بدنتان را ببینید“ نوشته کیت داینس و یا فرهنگ اولین بدن انسان و یا کتاب ”آشنایی با اعضای بدن“ (دانستنی ‌های علمی برای کودکان و نوجوانان) گردآورنده: سمیه مظفری در این زمینه بسیار کاربردی خواهند بود. از مسئولان مدرسه بخواهید علاوه بر نظافت منظم توالت ها، پوستر ها و راهنمایی هایی را همراه تصویرهای رنگی و جذاب به دیوارهای توالت بچسبانند که مثلا در زمینه طرز صحیح دست شستن، کشیدن فلاش تانک، رعایت نظافت باشد حتما این پوسترها برای کودکان جذاب خواهد بود و هم کار فرهنگی در زمینه انجام می شود. استفاده از خوشبو کننده ها در توالت و همچنین استفاده از دستگاه های دفع حشرات و حیوانات موذی سبب می شود کودکان با خیال آسوده تری به توالت مدرسه بروند.

نتیجه گیری

والدین باید بدانند آموزش دستشویی رفتن برای هر کودک یک زمان خاصی می برد .گاهی یک کودک دو هفته ای یاد می گیرد و کودک دیگر چند ماه . ممکن است شما تمایل داشته باشید این آموزش را تدریجی به کودک خود یاد بدهید و یا دوست دارید آن را به شکل یک پروژه کوتاه مدت انجام دهید، که این موضوع زمان و شیوه یادگیری بستگی به ویژگی های خلق و خویی کودک و  خود شما دارد. اگر پس از رعایت تمام موارد بالا و آموزش های لازم، کودک شما همچنان از رفتن به توالت مدرسه خودداری می کند.بهتر است با مشاور مدرسه یا روانپزشک متخصص مشاوره کودک مشورت کنید او حتما راهنمایی های اختصاصی را با توجه به معاینه کودک شما ترتیب خواهد داد.

برای دریافت مشاوره تلفنی کودک می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.

021-44273757 ، 021-44273767