مهارتهای اجتماعی کودکان در زمان رشد، عنصری اساسی برای موفقیت‌های اجتماعی، عاطفی، شخصی و حتی تحصیلی در کودکان است. خبر خوب این است که بخش عمده‌ای از مهارتهای اجتماعی در کودکان با آموزش و یادگیری اتفاق می‌افتد.
برای دریافت مشاوره روانشناسی کودک می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
زندگی امروزی پیچیدگی‌ها و دشواری‌های خاص خود را دارد. مسلما همه والدین دغدغه مجهز کردن کودک در حال رشد خود را به مجموعه‌ای از مهارتهای مقابله‌ای دارند. یکی از مهم‌ترین مهارتهای مقابله‌ای، آموزش مهارتهای اجتماعی به کودکان در حال رشد است. مهارتهای اجتماعی طیف بسیار گستردهای دارد که از ابتدایی‌ترین مهارت اجتماعی که، برقراری یک ارتباط ساده و سلام و احوال‌پرسی است شروع شده و تا مهارتهای پیچیده‌تری همچون نه گفتن و مهارتهای انجام کار گروهی و ... را شامل می‌شود. با مشاوران افرا کلینیک همراه باشید تا صفر تا صد مهارتهای اجتماعی به کودکان در زمان رشد را با شما در میان بگذاریم.
اهمیت آموزش مهارتهای اجتماعی به کودکان
آموزش مهارتهای اجتماعی از دوران کودکی منجر به شکل‌گیری پایه‌های لازم در برقراری یک ارتباط سالم و صحیح خواهد بود. در زیر مواردی از نتایج مطالعاتی که مزایای آموزش مهارت اجتماعی به کودکان را نشان داده، بیان می کنیم:
- کودکانی که مهارتهای اجتماعی رشد یافته‌تری دارند، از نظر حل مسئله قوی‌تر و سلامت روان بالاتری را تجربه می‌کنند.
- کودکانی که از مهارتهای اجتماعی بالایی برخوردار هستند، در مقایسه با سایر کودکان دچار استرس کمتری هستند.
- افزایش مهارتهای اجتماعی در کودکان، طیف گستردهای از تاثیرات مثبت را در آینده آنها دارد. کودکان با موفقیت بیشتر در مدرسه و روابط سالم‌تر با همسالان، "اعتماد به نفس بالاتری" را برای آینده‌شان رقم می‌زنند.
- محققان دریافتند کودکانی که در پنج سالگی وسایل شخصی خود را با همسالانشان به اشتراک می‌گذارند، همکاری بیشتری با دیگران دارند و از قوانین پیروی بهتری می‌کنند، افراد سازگارتر و موفق‌تری در بزرگسالی هستند.
- بر اساس یک مطالعه منتشر شده، مهارتهای اجتماعی و عاطفی کودکان در مهد کودک بزرگ‌ترین پیش بینی کننده موفقیت در بزرگسالی است.
- دوستی‌‌‌‌های دوران کودکی برای سلامت روان کودکان بسیار مفید است و دوستی‌ها همچنین به کودکان فرصت می‌دهند تا مهارتهای اجتماعی پیشرفته‌‌‌‌تری مانند حل مسئله و حل تعارض را تمرین کنند.
بیشتر بخوانید: مسئولیت پذیری در کودکان
مهارتهای لازم برای تقویت مهارتهای اجتماعی
مهارتهای غیر کلامی: این مهارت‌ها شامل مواردی می‌شود که ما بدون استفاده از کلمات، ارتباط برقرار می‌کنیم. مواردی مانند لبخند زدن، حالت‌‌‌‌های صورت، تقلید، توجه مشترک و تماس چشمی و....در این طبقه قرار می‌گیرند.
توجه و تمرکز: انجام فعالیت‌‌‌‌ها بدون حواس پرتی و توانایی به کار بردن آنها در جای مناسب به رشد مهارتهای اجتماعی کودکان کمک موثر می‌کند.
درک زبان و روان صحبت کردن: استفاده از مهارت گوش کردن و صحبت کردن برای درک دیگران، انتقال خواسته‌ها، نیازها، افکار و ایده‌ها، ابزار مهمی برای ارتباط برقرار کردن و افزایش مهارتهای اجتماعی است.
مهارتهای بازی کردن: بازی یک فرصت فوق‌العاده برای کودکان فراهم می‌کند تا به تمرین نقش‌های متفاوت در آینده بپردازند. کودکان در حین بازی کردن به تدریج یاد می‌گیرند تا قوانین بازی را درک و از آن پیروی کنند. بازی بستری را برای آموزش مهارتهای دوست‌یابی به کودکان و ارتباط با همسالان و رشد مهارتهای اجتماعی فراهم می کند.
بیشتر بخوانید: کم رویی کودکان
تاثیر والدین در مهارتهای اجتماعی کودکان
- کودک را در محیط همسالان مشابه قرار دهید.
وقتی کودکان در محیط‌هایی با کودکان مشابه خود قرار می‌گیرند، احتمالاً با آنها بیشتر احساس راحتی می‌کنند. گرچه مهم است که کودکان بتوانند با همسالانی که علایق مختلف دارند، معاشرت کنند؛ اما شروع کار با بچه‌‌‌‌هایی که علائق مشترک دارند، بستری مناسب برای افزایش مهارتهای اجتماعی در کودکان فراهم می‌کند.
- سوال کردن را به کودک بیاموزید.
گاهی اوقات وقتی کودک نمی‌داند چگونه گفتگو را شروع کند و یا چطور با دیگران صحبت کند، ممکن است منزوی و گوشه گیر شود و در نهایت در موقعیت‌‌‌‌های اجتماعی، مهارت ارتباطی ضعیفی را نشان دهد. روش‌‌‌‌های مختلفی وجود دارد که کودکان می‌توانند مکالمات مثبتی را با دیگران آغاز و به سرانجام برسانند. یک راه شروع ارتباط، سوال پرسیدن است. پرسیدن راهی برای آگاهی از نظرات دیگران و ایجاد ارتباط است. پرسیدن سوالاتی که به طور خاص، شخصی است، کودکان را وارد یک گفتگو می‌کند. پس او را تشویق کنید سوالات باز بپرسد تا فقط با بله یا خیر گفتگو به سرعت تمام نشود.
- با کودکان "بازی نقش" کنید.
بازی سلام و احوال پرسی، چه در نقش بچههای کوچکتر و چه در نقش بچههای بزرگ‌تر، راهی مناسب برای تمرین فعالانه مهارتهای اجتماعی در کودکان است. از کودک خود بخواهید تا وانمود کند با کودکی که در گفتگو و یا کنار آمدن با او مشکل دارد، در حال گفتگوست و شما اشکالات آن را به او نشان دهید. این کار برای کودک شما می‌تواند تمرین حل مسئله باشد، چرا که، هم کودک می فهمد طرف مقابل چگونه فکر می‌کند و هم نحوه درک کودک از دیگران، شفاف و روشن می‌شود؛ روش‌هایی را پیشنهاد دهید که کودک شما می‌تواند به طور موثر‌‌‌‌تری با همسالان و یا بزرگترها صحبت کند. فراموش نکنید که در هنگام مشاوره دادن به کودک خود، زبان بدن مانند لبخند زدن و برقراری تماس چشمی را نیز تمرین کنند.
- همدلی را به کودکان بیاموزید.
اگر کودکان درک بهتری از احساس دیگران داشته باشند، به احتمال خیلی زیاد راحت‌تر می‌توانند تعارض‌هایشان را با دیگران حل کنند. به والدین پیشنهاد می‌شود با گفتگو در مورد شرایط و سناریو‌‌‌های مختلف، با کودک خود، همدلی را تمرین کنند. بخشی از آموزش همدلی، کمک به کودکان در یادگیری نحوه گوش دادن فعال به دیگران است. گوش دادن فعال شامل تمرکز بر گفته‌های دیگران و سپس فکر کردن در مورد صحبتهای گوینده پس از پایان گفتگوست.
- محدودیت‌‌‌‌های فرزند خود را بپذیرید.
بعضی از کودکان به طور فطری از همسالانشان اجتماعی‌ترند. والدین نباید از کودکان خجالتی و درون‌گرا انتظار داشته باشند مانند کودکی که به طور طبیعی برونگراست، تعامل داشته باشد. بعضی از کودکان در گروه‌‌‌‌های بزرگ راحت هستند، در حالی که بعضی دیگر، وقتی در گروه‌‌‌‌های کوچکتر هستند، راحت‌تر می‌توانند با همسالان خود ارتباط برقرار کنند. همچنین درک آستانه تحمل کودکان بسیار مهم است. کودکان کوچکتر و آنهایی که نیاز‌‌‌های ویژه دارند، فقط ممکن است برای یک یا دو ساعت در معاشرت راحت باشند.
- یک الگوی خوب باشید.
تحقیقات نشان داده الگوی موثر بودن به تلاش آگاهانه و تدبیر نیاز دارد. کودکان به طور مداوم بزرگسالان را در زندگی خود مشاهده می‌کنند. مهم است وقتی فرزندتان مشغول تماشای شماست، شما آگاهانه از نحوه تعامل با دیگران آگاهی داشته باشید. آیا از دیگران سوال می‌کنید و سپس برای گوش دادن فعالانه وقت می‌گذارید؟ آیا در زندگی خود همدلی واقعی نسبت به دوستان و خانواده نشان می‌دهید؟
دریافت مشاوره تحصیلی تلفنی در کلینیک افرا
آموزش مهارتهای اجتماعی در مهد کودک‌ها
استراتژی آموزش سلام
- هر روز با روش‌‌‌‌های مختلف به کودکان سلام کنید.
- سناریوهایی از سلام و احوالپرسی‌‌‌‌های مختلف برای کودکان اجرا کنید و به آنها اجازه دهید نحوه استقبال از یکدیگر را انتخاب کنند.
راهکارهایی برای آموزش کار گروهی با دیگران
- مهارتهای همکاری در هنگام کار گروهی را آموزش دهید. تصاویر یا جمله‌هایی که به کودکان نشان می‌دهد چطور در گروه‌ها همکاری را با دیگران شروع کنند مانند "من واقعاً دوست دارم چگونه تو ..." و "آیا می‌توانیم این را امتحان کنیم ..." را بر روی کارت‌های جداگانه بنویسید و در اختیار آنها قرار دهید.
- برای نحوه کار موفقیت آمیز با کودکان لیستی از "قوانین اساسی گروه" تهیه کنید (گوش دادن به یکدیگر، ماندن در گروه، تحمل نظرات متفاوت از سلیقه خود و غیره). تمرینات عملی را ابتدا در گروه‌‌‌‌های کوچک انجام دهید.
- اطمینان حاصل کنید که کودکان به طور منظم در گروه های مختلف قرار می گیرند.
نکته مهم: گاهی اوقات به کودکان فرصت دهید تا هم گروهی خود را انتخاب کنند، در حالی که در زمان‌‌‌‌های دیگر برای تمرین سازگاری، خودتان کودکان را در گروه‌ها قرار دهید.
بیشتر بخوانید: آموزش دستشویی رفتن کودک
راهکارهایی برای آموزش گوش دادن به دیگران
- روز را با یک جلسه صبحگاهی شروع کنید و برای به اشتراک گذاشتن نظرات وقت بگذارید.
- اصول گوش دادن را که شامل: برقراری ارتباط چشمی، دور کردن حواس پرتی، فکر کردن در مورد صحبتهای شخصی را تمرین کنید. در مورد موضوعات مربوط به حوزه‌هایی که کودکان دوست دارند، زمان بگذارید.
- به کودکان بیاموزید که چگونه آنچه را که شنیده‌اند خلاصه کنند: "خب چیزی که من شنیدم اینکه شما گفتید ....درسته؟".
تمرین پذیرش قوانین و دستورالعمل‌ها
- قبل از شروع کار، نحوه خواندن دستورالعمل‌ها را آموزش دهید و تمرین کنید.
- قبل از شروع، بخواهید زیر دستورالعملهای مربوط به وظایف که به صورت تصویر است، خط بکشند.
- برای تمرین اهمیت دستوالعمل ها از کودکان بخواهید برای چیزهایی مانند تهیه کره بادام زمینی و ساندویچ نان و پنیر، یک چک لیست تصویری تهیه کنند تا دستورالعمل‌ها روشن و خوب درک شود.
استراتژی‌‌‌‌های آموزش فضای شخصی
- به کودکان بیاموزید که حباب نامرئی در اطراف خود دارند، که فضای شخصی آنها نامیده می‌شود و توضیح دهید که چرا داشتن فضای شخصی مهم است.
- رفتار‌‌‌های مورد انتظار در مورد فضای شخصی مانند دست دادن را بیاموزید و در مورد آن با کودکان گفتگو کنید. در سناریو‌‌‌های مختلف با نقش بازی کردن، حریم شخصی را آموزش دهید. اگر می‌خواهند دوست خود را در آغوش بگیرند، به کودکان بیاموزید که چگونه اجازه بگیرند. کتاب‌‌‌های قصه مصور درباره فضای شخصی، برایشان بخوانید.
تمرین تماس چشمی
- به کودک نشان دهید که داشتن مکالمه بدون تماس چشمی می‌تواند چگونه تجربه‌ای باشد. برای اینکار دو صندلی روبروی هم بگذارید و در حالی که خودتان و کودک روی صندلی روبروی هم قرار می‌گیرید از او بخواهید چند دقیقه در حالی که چانه‌هایتان به گردن نزدیک است با هم صحبت کنید و در نوبت بعد با نگاه کردن به هم دوباره با هم گفتگو کنید. حالا از او بپرسید چه احساسی در مورد دو وضعیت گفتگو داشته است.
استراتژی‌‌‌‌های آموزش آداب و رسوم
- تصاویر و "کلمات مودبانه"، از جمله، لطفاً، متشکرم، و خوش آمدید را به کودکان نشان دهید و برای کودکان هر روز آنها را تکرار کنید و گفتن این کلمات در گفتگوها را رعایت کنید تا جزء عاداتشان شود. به صراحت در مورد آداب و رسوم صحبت کنید و ازکشیدن نقاشی در مورد آداب و رسوم شهرها و قومهای مختلف در جا‌‌‌های مختلف کشور برای درک بهتر مفهوم آداب و رسوم استفاده کنید.
بیشتر بخوانید: مهارت نه گفتن
انواع مهارتهای اجتماعی در کودکان
آموزش سلام کردن
رابطه گشوده داشتن با دیگران اول با آموزش سلام کردن شروع می‌شود. استقبال از دیگران و احساس ارزشمند دیدن دیگران یک مهارت مهم اجتماعی است. آموزش سلام کردن می‌بایست در صدر آموزش‌ها قرار داده شود. آموزش نحوۀ رفتار احترام‌آمیز همراه با لبخند باعث می‌شود تا مسیر ارتباط با دیگران برای کودکان باز باشد؛ البته به این نکته مهم توجه داشته باشید که آموزش کلمات زیبا اما نامربوط با سن کودکان اگرچه باعث می‌شود کودکان از سمت بزرگترها مورد توجه ویژه قرار بگیرند؛ اما این میزان توجه زیاد باعث می‌شود کودکان به جای توجه به دنیای کودکانه خود مدام برای گرفتن توجه از بزرگترها، درگیر دنیای آدم بزرگ‌ها شوند و از بسیاری از مهارتهای مربوط به دست ورزی از جمله خمیربازی که نیاز سن کودکان است، دور بمانند.
آموزش مهارت نه گفتن
یکی از مهم‌ترین چیزها که باید در آموزش مهارتهای اجتماعی به کودکان بیاموزید این است که "نه گفتن" اشکالی ندارد. نه گفتن به دیگران به معنی بی‌احترامی به آنها نیست؛ اگرچه ممکن است نه گفتن به عنوان بی‌احترامی از سمت بزرگترها تلقین شود؛ اما کودکان باید یاد بگیرند، چیزهایی را که دوست ندارند یا نمی‌خواهند و در حیطه شخصی آنهاست، حق دارند که رد کنند و از دیگران بخواهند چیزی را که باعث ناراحتی آنها می‌شوند، متوقف کنند. اگر کودکان بیاموزند هر چیزی که به آنها گفته می‌شود چشم و گوش بسته قبول نکنند، تفکر انتقادی در آنها رشد می‌کند و احتمالاً در مراحل بعدی زندگیشان به روحیه مستقل و اعتماد به نفس آنها کمک بسزایی می‌کند.
والدین می‌بایست نکتۀ مهمی را در آموزش مهارتهای اجتماعی به کودکان رعایت کنند و آن تعادل بین میزان فردیت و بودن با جمع است. نه گفتن میزان تاثیرپذیری و همرنگ شدن با جمع را کمرنگ می‌کند و می‌تواند جسارت متفاوت بودن با رعایت احترام به دیگران را رقم بزند. البته این مهارت می‌بایست در ابتدا در کانون خانواده و در ارتباط با "مهارت توانایی تحمل تفاوت‌ها" از سوی والدین تمرین شود.
آموزش مهارت سهیم شدن به کودک
تمایل به اشتراک گذاشتن میان وعده یا به اشتراک گذاشتن یک اسباب بازی می‌تواند کمک زیادی به بچه‌ها در ایجاد دوستی کند. تمایل به اشتراک گذاری در سنین و موضوعات مختلف متفاوت است. برای مثال کودکان در سن دو سالگی ممکن است، تمایل به اشتراک‌گذاری با دیگران را نشان دهند و معمولاً فقط وقتی منابع آنها زیاد باشد، حاضر به اشتراک‌گذاری هستند و کودکان بزرگ‌تر در سنین سه تا شش سالگی اغلب در مورد تقسیم منابعی که هزینه دارند، خودخواه هستند. بچه‌ها ممکن است اکراه داشته باشند که بخشی از کلوچه خود را با دوست خود به اشتراک بگذارند؛ زیرا این بدان معناست که از لذت کمتری برخوردار خواهند شد. همین کودکان ممکن است به راحتی اسباب بازی را که دیگر علاقه‌‌‌ای به بازی با آن ندارند، به اشتراک بگذارند.
در هفت یا هشت سالگی، بچه‌ها بیشتر به انصاف توجه می‌کنند و تمایل بیشتری برای اشتراک دارند. کودکانی که احساس خوبی نسبت به خود دارند، اغلب وسایلشان را به اشتراک می‌گذارند و اشتراک‌گذاری به آنها کمک می‌کند احساس خوب نسبت به خود را بیشتر کنند. آموزش به اشتراک گذاشتن به بچه‌ها می‌تواند به افزایش عزت نفس آنها کمک کند.
آموزش همکاری و کار تیمی
کودکان به مهارت‌هایی نیاز دارند که با گوش دادن، همکاری، کمک و پذیرش سهم خود در کارها، کار تیمی را بتوانند انجام دهند.
یافتن نقاط مشترک
توانایی شناسایی نقاط مشترک در کمترین زمان، مکالمه با افراد ناآشنا را آسان‌تر می‌کند. در محیط‌‌‌‌های اجتماعی مانند زمین بازی، سوالات خاصی وجود دارد که تقریباً همیشه از نظر اجتماعی قابل قبول است و فضولی به حساب نمی‌آید. "چند سالته؟ اهل کجایی؟ چه بازی رو دوست داری؟"
گفتگوی صحیح با کودک و آموزش مهارت گوش دادن
مهارتهای گوش دادن برای ایجاد روابط مثبت با دیگران بسیار مهم است. کودکان و بزرگسالان باید یاد بگیرند چگونه توجه خود را به دیگران معطوف کنند، عوامل حواس پرتی را کنار بگذارند و واقعاً درباره آنچه دیگران می‌گوید، فکر کنند.
مسئولانه عمل کردن و پیروی از دستورالعمل‌ها
این توانایی شامل شنیدن، درک انتظارات و پیگیری به موقع آنهاست. اینکه چگونه دستورالعمل‌ها را دنبال کنند، به آنها کمک کند تا تکالیف خود را تکمیل کنند، چه این یک کار کلاسی باشد یا دستورالعملهای رئیسشان در آینده.
احترام گذاشتن به فضای شخصی
این مهارت به کودکان کمک می‌کند تا در موقعیت‌‌‌‌های اجتماعی، احساس راحتی بیشتری داشته باشند. کودکان باید یاد بگیرند برای حضور در فضای شخصی دیگران، لازم است اجازه بگیرند، حتی اگر این فضای شخصی مربوط به گفتگوی دو نفر با هم باشد.
ایجاد ارتباط چشمی
تماس چشمی مناسب که در آن نه کودک از نگاه کردن طفره می‌رود و نه زل می‌زند، بخش مهمی از ارتباط است. اگر کودک شما خجالتی است و ترجیح می‌دهد به زمین خیره شود یا وقتی در یک فعالیتی غرق می‌شود به راحتی در هنگام گفتگو به شما نگاه نمی‌کند، می‌توانید با بازی نقش قبل از حضور در جمع تماس چشمی را با کودک خود تمرین کنید.
اگر کودک شما با ارتباط چشمی مشکل دارد، یادآوری کنید و با صدای ملایم، بپرسید، "وقتی کسی با شما صحبت می‌کند چشمان شما باید کجا را نگاه کند؟" وقتی کودک به یاد می‌آورد هنگام صحبت کردن به دیگران نگاه کند، او را تشویق کنید.
با ادب بودن
با آموزش مفهوم ادب به کودکان یاد می‌دهیم، همانطور که شما احترام دارید، دیگران نیز باید در ارتباط مورد احترام قرار بگیرند. برای مثال در صورت صحبت کردن دو نفر با هم کودکان باید یاد بگیرند تا زمان تمام شدن صحبتهای آنها، منتظر بمانند و یا در زمانی که یک نفر در حال انجام کاری است، کمی با فاصله بایستند تا او متوجه شود که با او کاری دارید. ادب بسیار وابسته به فرهنگ است و آنچه در همه فرهنگ‌ها مشترک است احترام به حریم شخصی افراد است. آموزش حریم خصوصی به کودکان کمک می‌کند در محیط‌هایی مانند رستوران، کتابخانه و یا حتی پاسخگویی به تلفن رفتار مناسب را انجام دهند.
برای دریافت مشاوره روانشناسی کودک می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
