اضطراب اجتماعی؛ علت و درمان ترس از مسخره شدن

شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که یک مرتبه احساس خجالت و یا گرگرفتگی در جمع کردهاید و یا نگران قضاوت دیگران در مورد خود شدهاید. این علائم مربوط به اختلال اضطراب اجتماعی است که سومین اختلال از نظر شیوع بیماری‌های روانشناختی است؛ در واقع از هر 7 نفر یک نفر به جمع هراسی مبتلاست. فوبیای اجتماعی در بیشتر مواقع بعد از یک رویداد استرس‌زا بروز می‌کند. افرادی که اختلال اضطراب اجتماعی دارند، گویی در یک زندان با میله‌های نامرئی هستند. در واقع اضطراب‌شان مثل مانعی در برقراری ارتباط با دیگران عمل می‌کند. اگرچه ریشه ژنتیکی این اختلال قطعی است، اما عوامل محیطی نیز در بروز آن بسیار تاثیرگذار است. در این مقاله به علائم جمع هراسی و دلایل و روش‌های درمان آن می‌پردازیم.

برای دریافت مشاوره فردی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.

021-44273757 ، 021-44273767

اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی چیست؟

اختلال اضطراب اجتماعی، یکی از انواع اختلال‌های اضطرابی است که با احساس هراس از جمع و دوری از موقعیت‌های اجتماعی روزمره شناخته می‌شود. دو ویژگی ترس از مسخره شدن و ترس از مورد قضاوت منفی دیگران بودن در این اضطراب نقش پررنگی دارد؛ همچنین احتمال تجربه این اضطراب در افرادی که اعتماد به نفس پایینی دارند یا از تصویر بدنی خود راضی نیستند، بیشتر است. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ترس مداوم، شدید و مزمن از دیده شدن، قضاوت شدن توسط دیگران و خجالت کشیدن یا تحقیرشدن به واسطه برخوردهای خود دارند. ترس آن‌ها ممکن است به حدی باشد که باعث اختلال در کار، تحصیل یا ارتباطات اجتماعی‌شان شود. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ترسشان از بودن در کنار مردم، بیش از حد یا غیر منطقی است. به حدی که قادر به غلبه بر آن نیستند و با عدم پیگیری برای درمان اغلب باعث کاهش شدید عزت نفس و افسردگی مزمن در خود می‌شوند.
اختلال اضطراب اجتماعی حتی می‌تواند فقط به یک موقعیت محدود شود، مثل ترس از سخنرانی در جمع و یا موقعیت‌های پرتکرار بیرونی مثل خرید.
علائم جسمی، که اغلب با استرس شدید همراه است، شامل سرخ شدن، تعریق، لرزیدن، حالت تهوع، دلپیچه، لکنت زبان و حمله وحشت زدگی است.

اختلال اضطراب اجتماعی غالباً در اعضای دیگر خانواده‌ نیز دیده می‌شود و ممکن است با افسردگی یا سایر اختلالات اضطرابی مانند اختلال وسواس و فوبیا نیز همراه باشد.
برخی از افراد مبتلا به این اختلال با چیزهایی مانند الکل یا مواد مخدر از جمله ماری جوآنا، خود درمانی می‌کنند که می‌تواند عواقب بدتری از جمله اعتیاد داشته باشد.
علائم اضطراب به طور معمول از کودکی تا اوایل نوجوانی بروز می‌کند و در صورت عدم درمان پس از 25 سالگی احتمال تبدیل شدن آن به اختلال اضطراب اجتماعی زیاد است.

علائم و نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی

فرد در یک یا چند موقعیت اجتماعی دچار اضطراب شدید می‌شود؛ او می‌ترسد که در معرض قضاوت احتمالی دیگران قرار بگیرد و به طور کلی نسبت به اظهار نظر دیگران حساسیت بالایی دارد. به عنوان مثال ملاقات با افراد ناآشنا، داشتن نظاره گر موقع غذا خوردن یا آشامیدن، سخنرانی یا اجرای برنامه به شدت فرد را مضطرب می‌کند.
فرد ترس از رفتارهای ناگهانی که از کنترلش خارج است، دارد. او تصور می‌کند این اتفاق باعث می‌شود در جمع خجالت بکشد یا دیگران او را ارزیابی منفی خواهند کرد. برای مثال فرد نگران است در مراسم عزاداری یک مرتبه خنده‌اش بگیرد.
قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی جدید، تقریباً همیشه باعث می‌شود فرد تپش قلب شدیدی بگیرد.
فرد با رفتارهای اجتنابی از وضعیت اضطراب آور دوری می‌کند یا مجبور به تحمل اضطراب شدید در این موقعیت‌ها می‌شود.
ترس یا اضطراب فرد با واقعیت موجود تناسبی ندارد.
باید ترس یا اضطراب اجتماعی مداوم به طور معمول شش ماه یا بیشتر ادامه دارد تا تشخیص اختلال اجتماعی داده شود.
رفتار اجتنابی که در نتیجه‌ی پیش بینی موقعیت اضطراب آور بوجود می‌آید به طور قابل توجهی باعث افت عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی و کناره گیری اجتماعی فرد می‌شود.

بیشتر بخوانید: چگونه در جمع صحبت کنیم

علائم جسمی‌ اختلال اضطراب اجتماعی

سرخ شدن، تعریق، لرزیدن، ضربان قلب سریع یا احساس خالی شدن ذهن
حالت تهوع یا ناراحتی معده
حالت سفت و منقبض شدن بدن، تماس چشمی‌ کم، یا صحبت کردن با صدای ضعیف

اضطراب اجتماعی در کودکان

علائم اضطراب اجتماعی در کودک عبارتند از:

گریه یا ناراحتی بیش از حد معمول در موقعیت‌های شلوغ یا جدید
راه انداختن قشقرق در زمان وارد شدن به جمع
اجتناب از تعامل با کودکان و بزرگسالان
دل پیچه، دل درد و گاهی حالت تهوع در هنگام وارد شدن به مدرسه
عدم در خواست کمک در مواقع نیاز و گوشه گیری و انزوا در فضای مدرسه
وابستگی زیاد به والدین

اگر نگران فرزند خود هستید با یک مشاوره کودک صحبت کنید. او از شما در مورد رفتار فرزندتان سوال می‌‌پرسد و در صورت نیاز، پیشنهاد می‌دهد تا رواندرمانی کودک یا بازی درمانی را شروع کنید.

درمان اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان مشابه نوجوانان و بزرگسالان است. اگرچه در کودکان بیشتر با شکایت‌های بدنی و گوارشی همراه است اما متاسفانه والدین به علت عدم آگاهی از اختلال اضطراب اجتماعی سعی می‌کنند با پیگیری‌های جسمی این موضوع را بر طرف کنند و پیگیری‌های روانشناختی را لازم نمی‌دانند و همین عقب افتادن درمان اصلی باعث آسیب‌های جبران ناپذیر شخصیتی و مزمن شدن علائم می‌شود.

بیشتر بخوانید: درمان افسردگی

موقعیت‌هایی که فرد معمولا ترس از مسخره شدن یا اضطراب اجتماعی دارد

تجارب معمول و روزمره که تحمل آن برای افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی دشوار است، شامل موارد زیر است:

تعامل با افراد ناآشنا یا غریبه/ حضور در مهمانی‌ها/ رفتن به محل کار یا تحصیل/ شروع مکالمات/ برقراری ارتباط چشمی/ دوستیابی/ ورود به مکانی که جمعی حضور دارند/ برگرداندن اقلام به فروشگاه/ غذا خوردن در مقابل نگاه دیگران/ استفاده از سرویس بهداشتی عمومی

مشکلات و پیامدهای ابتلا به اختلال جمع هراسی

در صورت عدم درمان، جمع هراسی می‌تواند عواقب زیان بار فردی و اجتماعی زیادی به همراه داشته باشد. به عنوان مثال، ممکن است کودک را از رفتن به مدرسه باز دارد، مانع از دوست یابی و رشد ارتباطات اجتماعی او شود. اختلال اضطراب اجتماعی زندگی عادی فرد را به مرور مختل می‌کند. زیرا فرد از شرایطی که اکثر مردم آن را"عادی" می‌دانند، اجتناب کرده و عملکرد او در برخی زمینه‌ها به حدی کاهش می‌یابد که فرد به سختی به یاد می‌آورد در گذشته چگونه به راحتی این فعالیت‌ها را انجام می داده است. عدم درمان اختلال اضطراب اجتماعی در طولانی مدت منجر به موارد زیر می شود:

عزت نفس پایین، افسردگی، مهارت‌های اجتماعی ضعیفی که بهبود‌ نمی‌‌یابند، مشکل در ابراز وجود، گفتگوی منفی با خود، حساسیت بیش از حد به انتقاد، مهارت‌های اجتماعی ضعیف، پیشرفت تحصیلی و شغلی، سومصرف مواد، مانند نوشیدن بیش از حد الکل، خودکشی یا اقدام به خودکشی و...

بیشتر بخوانید: مهارت دوست یابی در کودکان

دلایل ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی

علل ژنتیکی: در حالی که هنوز تحقیقات برای درک بهتر علل اختلال فوبیای اجتماعی در حال انجام است، برخی تحقیقات ساختار کوچکی به نام آمیگدال را در مغز دخیل می‌دانند. در واقع این تحقیق نشان می‌دهد که آمیگدال یک مکان مرکزی در مغز است که پاسخ‌های ترس را کنترل می‌کند. اختلال اضطراب اجتماعی وراثت پذیر است؛ در حقیقت بستگان درجه یک و دو یک فرد مبتلا به این اختلال، تا شش برابر بیشتر احتمال ابتلا به آن را دارند.
عوامل محیطی: دیدن والدین مضطرب، تجربه بدرفتاری و ناملایمات در دوران کودکی و یا اهمیت ندادن بیش از حد به قضاوت دیگران در مورد خود، از عوامل بسیار موثر در اختلال اضطراب اجتماعی است. اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است یک رفتار آموخته شده باشد. برخی از افراد ممکن است پس از یک وضعیت ناخوشایند یا شرم آور اجتماعی به این بیماری مبتلا شوند؛ علاوه براین، بین اختلال اضطراب اجتماعی و نوع ارتباط با والدین رابطۀ مستقیمی وجود دارد؛ بدین صورت که یا فرزندان رفتار اضطراب آمیز را در موقعیت‌های اجتماعی الگوسازی کرده یا برای محافظت از فرزندشان بیش از حد آنها را کنترل می‌کنند.

عوامل افزایش خطر ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی

چندین عامل از جمله موارد زیر، می‌تواند خطر ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی را افزایش دهد.

سابقۀ خانوادگی: اگر والدین یا خواهر، برادر خونی به این بیماری مبتلا باشند، به احتمال زیاد فرزندان دیگر خانواده نیز به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا می‌شوند.
تجربیات منفی دوران کودکی: تجربیاتی مثل کتک خوردن، زورگویی، طرد شدن، تمسخر و تحقیر بیشتر فرد را در معرض اختلال اضطراب اجتماعی قرار می‌دهد. علاوه بر این، سایر رویدادهای منفی در زندگی، مانند درگیری خانوادگی، ضربه یا سوء استفاده، احتمال ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی را بیشتر می‌‌کند.
تیپ شخصیتی: کودکان درونگرا که هنگام مواجهه با شرایط جدید احساس خجالتی بودن، ترس، گوشه گیر یا خودداری نشان می‌دهند، ممکن است بیشتر در معرض خطر این اختلال باشند.
انتظارات اجتماع: علائم اختلال اضطراب اجتماعی به طور معمول از سال‌های نوجوانی شروع می‌شود، اما ملاقات با افراد جدید، سخنرانی در جمع یا ارائه یک کار مهم، باعث بروز علائم آن برای اولین بار می‌شوند.
نقص جسمی: به عنوان مثال، بدشکلی صورت، لکنت زبان یا لرزش ناشی از بیماری پارکینسون می‌تواند باعث خود مشاهدگری بالا و تمرکز روی بازخوردهای دیگران شود که در برخی افراد اختلال اضطراب اجتماعی ایجاد کند.

بیشتر بخوانید: رشد فردی

تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی

درمانگر موارد زیر را ارزیابی می‌کند:

بررسی جسمی برای کمک به ارزیابی اینکه آیا ابتلا به بیماری یا مصرف داروی خاصی، علائم اضطراب را ایجاد کرده است؛ برای مثال افرادی که افت دریچه قلب دارند در صورت مواجه با کمترین استرس، دچار تپش قلب می‌شوند که در صورت رسیدگی نکردن به آن فرد علائمی شبیه اختلال اضطراب اجتماعی را نشان می‌دهد.
بررسی علایم و شدت بروز آن، برای مثال هر چند وقت یک بار و در کدام یک از موقعیت‌های اجتماعی فرد دچار اضطراب می‌شود.
تهیه لیستی از موقعیت‌های اضطراب آور برای بررسی عوامل محیطی موثر در بروز اختلال
پرسشنامه‌هایی در مورد علائم اضطراب اجتماعی که برای تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید: فوبیا یا هراس زدگی: علائم و روش‌های درمانی

روش‌های درمان اختلال فوبیای اجتماعی

بیشتر اختلالات اضطرابی توسط یک متخصص مراقبت از سلامت روان با موفقیت قابل درمان است. درمان اختلال اضطراب اجتماعی به طور موثر اغلب با دو روش انجام می‌شود، روان درمانی و دارودرمانی.

روان درمانی تحلیلی: بررسی ریشه‌ای ترس‌های فرد و آگاه شدن فرد
درمان شناختی-رفتاری (CBT): نوعی روان درمانی است که در درمان اضطراب شدید اجتماعی بسیار موثر است. هدف اصلی CBT و رفتار درمانی کاهش اضطراب به وسیله از بین بردن باورها یا رفتارهایی است که باعث ماندگاری اختلال اضطراب می‌شود. یکی از عناصر اصلی CBT مواجه سازی، قرار گرفتن در معرض چیزهایی که می‌ترسند، است. روند قرار گرفتن در معرض ترس‌ها به طور کلی شامل سه مرحله است. ابتدا شخص با شرایط ترسیده آشنا می‌شود. مرحله دوم افزایش خطر عدم موافقت در آن شرایط است تا فرد بتواند اعتماد به نفس بیشتری بدست آورد و از پس رد کردن یا انتقادات برآید. مرحله سوم شامل آموزش تکنیک‌هایی برای کنار آمدن با عدم تایید به شخص است. در این مرحله، از فرد خواسته می‌شود که بدترین ترس خود را تصور کند و به آن‌ها پاسخ داده می‌شود تا واکنش‌های سازنده‌ای نسبت به این ترس و عدم تایید تصور کنند. فقط در صورت آمادگی قرار گرفتن در معرض ترس خود قرار می‌گیرند. این کار به تدریج و فقط با اجازه بیمار انجام می‌شود. شما با درمانگر کار خواهید کرد تا تعیین کنید که چقدر توانایی تحمل دارید و با چه سرعتی می‌توانید پیش بروید.
تنفس عمیق: برای کنترل اضطراب به افراد پیشنهاد می‌شود اگر این کار با دقت و با حمایت یک درمانگر انجام شود، ممکن است بتوان اضطراب مربوط به موقعیت‌های ترس غلبه کنید. اگر تحت CBT یا رفتار درمانی قرار بگیرید، استفاده از شبکه حمایتی حتما به شما کمک خواهد کرد تا بر اضطراب اجتماعی غلبه کنید.
پذیرش بنیادین خود: سعی کنید بیشتر اضطراب خود را درک کنید - با فکر کردن یا نوشتن آنچه در ذهن شما می‌گذرد و نحوه رفتار شما در موقعیت‌های خاص اجتماعی، داشتن یک دفترچه یادداشت می‌تواند کمک کند.
تکنیک‌های آرام سازی: مانند تمرینات تنفسی برای استرس را امتحان کنید.
روش حساسیت زدایی منظم: شرایط چالش برانگیز را به قسمت‌های کوچکتر تقسیم کنید و با هر قسمت احساس آرامش کنید.
غلبه بر ذهن خوانی: سعی کنید به جای تصور بدترین موارد، بر آنچه در واقعیت وجود دارد، تمرکز کنید.