کودک آزاری؛ انواع و پیامدهای کودک ازاری

کلمه کودک آزاری در بیشتر مواقع تداعی‌کننده آزارهای شدید جسمی توسط افراد بیگانه است. شنیدن اخبار و حوادث مرتبط با کودک ازاری برای خیلی از والدین ترسناک و اضطراب‌آور است. به همین دلیل بسیاری از والدین همواره در تلاش برای حفظ کودک از آسیب‌های احتمالی و به ویژه کودک‌ آزاری هستند. اما واقعیت این است که کودک‌ آزاری شامل طیف متفاوتی از رفتارهای مختلف است و گاه ممکن است والدین با برخی از رفتارها به کودک خود آزار برسانند. گاهی یک عبارت "دیگه دوستت ندارم" اثرات روانی بسیار عمیقی بر روان یک کودک بر جای می‌گذارد. والدین در حالی که عمیقا نمی‌خواهند و یا اصلا اطلاعی از آسیبی که به فرزندشان می‌زنند ندارند؛ اما ممکن است آزارهای جبران‌ ناپذیری را به روان کودک وارد کنند که اغلب این آسیب‌ها عاطفی و کلامی است.

برای دریافت مشاوره کودک می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.

021-44273757 ، 021-44273767

با افراکلینیک همراه باشید تا در این مقاله به ابعاد مختلف کودک آزاری و راه‌های درمان آن بپردازیم. کودک آزاری و سو‌ءاستفاده از کودکان در همه جای دنیا اتفاق می‌افتد و محدود به مکان خاصی نیست. متاسفانه این موضوع در هر مکان و زمانی ممکن است رخ دهد. اما فاکتورهایی وجود دارد که احتمال کودک آزاری را افزایش می‌دهد. از میان ریسک فاکتورها می‌توان به رابطه ناسالم بین والدین و تعارض بین آن‌ها، مشکلات اقتصادی در خانواده، بی‌کاری والدین، کار کردن کودک، از دست دادن سرپناه و اعتیاد والدین از جمله مهم‌ترین عوامل شایع در کودک آزاری اشاره کرد. نتایج کودک آزاری می تواند منجر به آسیب کوتاه مدت یا طولانی مدت، یا حتی مرگ کودک شود.

کودک آزاری چیست؟

طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی هرگونه آسیب یا تهدید برای سلامت جسم و روان، رفاه و بهزیستی کودک، به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مسئول هستند، کودک آزاری گفته می‌شود. به عبارت دیگر، هرگونه آسیب جسمی، روانی، جنسی، غفلت و رسیدگی نکردن به نیازهای اساسی کودک زیر هجده سال، توسط افرادی که عهده‌دار مراقبت از او هستند، کودک آزاری محسوب می‌شود. آنچه که خانواده‌ها باید بدانند این است که کودک آزاری تنها محدود به تجاوز جنسی به کودکان نیست. تجاوز به کودک نوع شدید کودک آزاری است، اما کودک آزاری انواع دیگری هم دارد که هر کدام به نوعی به کودک آسیب‌های روانی و جسمی وارد می‌کند. در ادامه انواع کودک آزاری توضیح داده می‌شود.

انواع کودک آزاری چیست؟

طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت کودک آزاری به چهار دسته کلی تقسیم می‌شود.

کودک آزاری جنسی

کودک آزاری جنسی شامل هر نوع استفاده از کودک برای رسیدن به تحریک جنسی است که می‌تواند توسط بزرگسالان و یا کودکان دیگر اتفاق بیفتد. آزار جنسی ممکن است گاه همراه با لمس و یا حتی بدون لمس کردن کودک انجام شود. در واقع این آزار تنها به مجبور کردن کودک برای داشتن رابطه جنسی محدود نمی‌شود. آزار جنسی غیر لمسی رفتارهایی نظیر وادار کردن کودک به نگاه کردن تصاویر مستهجن یا تلاش برای تماشا کردن کودک برهنه را نیز در برمی‌گیرد. نکته قابل تامل اینجاست که اکثر آزارهای جنسی معمولاً توسط آشنایان و یا کسانی انجام می‌شود که کودک به آن‌ها اعتماد دارد و هنگامی که این رفتار توسط افراد مورد اعتماد روی می‌دهد، آسیب‌های روانی دو چندان خواهد شد و کودک در بنیادی‌ترین بخش روان که اعتمادکردن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری می‌خورد که اثرات این نوع کودک ازاری در بزرگسالی در روابط صمیمی خود را نشان می‌دهد.

کودک آزاری جسمی

وقتی صحبت از سو استفاده جسمی از کودکان می‌شود، هر اتفاقی که آسیبی بدنی به کودک وارد کند، کودک آزاری جسمی محسوب می‌شود. این آسیب‌ها می‌تواند از تکان دادن شدید نوزاد تا کتک زدن کودک باشد. رفتارهای زیر نمونه‌های شایع در بین کودکان آزار دیده است که اغلب از سمت افراد نزدیک انجام شده است:

1. نگه داشتن کودک در زیر آب

2. بستن کودک به یک وسیله

3. سوزاندن عمدی کودک یا پاشیدن آب داغ روی بدن او

4. پرتاب یک شی به سمت کودک یا استفاده از یک وسیله برای ضربه زدن به او

5. گرسنه نگه داشتن کودک یا عدم تهیه غذا برای او

6. وادار کردن کودکان به انجام فعالیت‌هایی بیشتر از سن آن‌ها و تبدیل کردن آن‌ها در سنین کم به قهرمانان ورزشی

کودک آزاری روانی (عاطفی)

خیلی از افراد گمان می‌کنند فقط کتک زدن، کودک آزاری محسوب می‌شود. اما اثرات مخرب کودک آزاری عاطفی دستِ کمی از آزارهای جسمی ندارد. تحقیقات نشان داده کودک آزاری عاطفی نوعِ خاموش بعد از آزار جنسی شدیدترین عامل آزار کودکان است. "تو را نمی‌خواستم" گاهی بعضی از والدین در اوج عصبانیت خود ممکن است از لفظ «من تو را نمی‌خواستم» یا «دیگه مامان/بابا تو نیستم» استفاده کنند. این جملات اگرچه در ذهن والدین واقعیت ندارند و یا از نظر خودشان جدی تلقی نمی‌شود؛ اما برای کودک خردسال این جملات کاملا واقعی محسوب می‌شود و کودک را نا امن و پر از تشویش ذهنی می‌کند.

برای کودکان جملات طردکننده والدین در موقع عصبانیت به معنای این است که مادر و پدرم مرا نمی‌خواستند و هیچ وقت مرا دوست ندارند. فردی را تصور کنید که تمام دنیایش یک نفر باشد و همان فرد به او بگوید که او را نمی‌خواهد و یا دوستش ندارد. شاید با این تصور الان ترس و در هم شکستگی کودک را تا حدی بتوانید درک کنید. کودکان علاوه بر دلبستگی به والدین خود، برای ادامه حیات نیز به وجود آن‌ها وابسته هستند. این جملات در واقع تمام وجود آن‌ها را مورد تهدید قرار می‌دهد به همین دلیل پیام‌های نخواستنی بودن یا دوست نداشتنی بودن برای شخصیت کودک بسیار مخرب است.

ساختار خانواده آشفته

برخی والدین به محض بروز مشکلی با همسرشان، به کودکشان می‌گویند به خاطر تو مجبورم در این زندگی بمانم. این حرف‌ها احساس مزاحم بودن به کودک می‌دهد و فکر می‌کند وجودش در این دنیا ناخواسته بوده یا باعث رنج والدینش شده است و اگر او به دنیا نمی‌آمده، والدینش می‌توانستند زندگی راحت‌تری داشته باشند. به همین دلیل کودکان خود را مسبب دعواهای والدینشان می‌دانند و به جای غرق شدن در دنیای کودکانه به دنبال آشتی دادن و برقراری صلح بین والدینشان هستند. و مسئولیتی را بر عهده می‌گیرند که هیچ تناسبی با سطح توانمندی‌های آنان ندارد. طلاق و جدا شدن کودک از یکی از والدینش به تنهایی برای کودک آسیب‌زا و سخت است (شما می‌توانید برای مطالعه بیشتر به مقاله تاثیر طلاق بر فرزندان مراجعه کنید). اما شیوه طلاق و تعامل همسران بعد از طلاق با هم و فرزندانشان، در شدت این آسیب تاثیر بسزایی دارد.

به طور مثال خیلی وقت‌ها می‌بینیم یکی از والدین که معمولا پدر است، بچه‌ها را گرو می‌گیرد تا همسر سابقش حاضر شود از گرفتن مهریه‌اش صرفنظر کند. این رفتار باعث می‌شود کودکان خود را تا آخر عمر مدیون والدی که به خاطر او از خود گذشتگی کرده بدانند. برخی از پدر و مادرها هم روش ظالمانه دیگری را به کار می‌برند و به فرزندشان می گویند: «پدر یا مادرت تو را دوست ندارد که می‌خواهد طلاق بگیرد یا خانواده‌اش خیلی آدم‌های بدی هستند.» گاهی هم پدر یا مادر به بچه می‌گویند «ای کاش تو هیچ وقت به دنیا نمی‌آمدی» یا خیلی وقت‌ها والدین از شدت استیصال و درماندگی به کودکشان می‌گویند: «کی می‌شود من بمیرم و از دست تو راحت شوم…!»

مقایسه کودک با دیگران

برخی فکر می‌کنند این کار باعث پیشرفت و الگوبرداری کودک می‌شود. ولی این کار فقط احساس خود کم‌بینی را به کودک می‌دهد و این احساس را به کودک می‌دهد که از نظر والدینش دوست داشتنی نیست.

تنبیه سکوت

قهر کردن پدر یا مادر با کودک که به آن تنبیه سکوت می‌گویند، اگر به صورت قطع کامل رابطه کلامی به مدت چند ساعت تا چند روز باشد، آسیب‌های جبران ناپذیری به کودکان می‌زند؛ اگرچه والدین تصور می‌نند این روش بهتر از تنبیه بدنی است، اما به نظر می‌رسد صرفا برای والدین بهتر است چرا که باعث می‌شود کمتر درگیر احساس گناه شوند ولی برای کودک زیر 10 سال که تصور می‌کند این حرف نزدن برای همیشه قرار است ادامه پیدا کند وضعیت بسیار اضطراب‌آور و طاقت‌فرسایی را ایجاد می‌کند.

سبک کلامی نادرست

برخی خانواده‌ها، سبک گفتگوی‌شان به شکل ناسزا و تمسخر کردن است. غافل از اینکه این خشونت کلامی برای کودک از نظر روانی آزاردهنده و آسیب زننده است.

غفلت از کودکان

غفلت از کودک به معنای هر عمل شفاف، تأیید شده یا مشکوک توسط والدین یا مراقب دیگری است که کودک را از نیازهای اساسی متناسب با سنش محروم کرده و در نتیجه منجر به آسیب فیزیکی یا روانی کودک می‌شود. عدم تامین نیازهای اساسی کودک یعنی عدم تامین غذای مناسب، پوشاک، بهداشت، تحصیل و مراقبت صحیح از او؛ همچنین عدم آموزش والدین در خصوص تربیت کودک است (برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله مهارت اجتماعی کودکان را مطالعه کنید). برای مثال کودکان خردسال ممکن است خیلی زود با موبایل و تبلت آشنا شوند و در حالی که کودکان نیاز به دست‌ورزی‌های کودکانه دارند ممکن است زمان زیادی را با گوشی یا تبلت بازی کنند و به این ترتیب کودکان کم‌ تحمل و بی‌طاقتی شود که نتوانند مهارت‌های همسن و سالانشان را به درستی یاد بگیرند. این غفلت جز شایع‌ترین نوع غفلت از کودکان توسط والدین است.

بررسی علل بیماری کودک آزاری

مطابق با پژوهش‌ها، افراد دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی بیشترین میزان کودک آزاری را انجام می‌دهند. ۱۰ تا ۱۵ درصد از افراد جامعه دچار اختلال شخصیت اجتماعی هستند و متاسفانه بدون بررسی متخصصان روانشناسی و روانپزشکی قابل تشخیص نیستند. امکان تشخیص افراد دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی به دلیل خوش صحبتی، جذابیت، فریب کاری در کلام و خوش پوشی برای عموم مردم سخت است. اختلال پارافلیا نیز از جمله اختلالاتی است که مستقیما آسیب‌های جنسی به کودکان وارد می‌کنند و جامعه هدف این افراد کودکان می‌باشد که با طرح دوستی و جلب اعتماد، کودکان را به مکان‌های دور از چشم بزرگترها برده و آن‌ها را مورد تعرض و سواستفاده جنسی قرار می‌دهند.

متاسفانه اختلالات روانی در خانواده‌ها شناسایی نمی‌شوند و چون فرد دارای اختلال روانی از کودکی در کنار خانواده‌ای که این بستر را فراهم می‌کند رشد می‌کند، به راحتی قابل شناسایی و درمان نیست. از جمله مولفه‌هایی که می‌توان برای فرد اعمال‌گر خشونت در نظر گرفت فقدان مهارت کافی در خانواده نظیر مهارت‌های زندگی و فرزند پروری، انتظارات غیرواقع بینانه از کودک و وجود سابقه مورد خشونت واقع شدن در کودکی است. همچنین فرد آزارگر می‌تواند دارای افسردگی، نابالغی ذهنی، اختلالات روانی و خود محوری، طلاق عاطفی والدین و یا اعتیاد باشد. بسیاری از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که آزارگر کودکان به دلیل اختلالات روانی و بستر مناسب خانوادگی به کودک آزاری روی می‌آورد تا فشارها و هیجانات فروخورده خود را بر روی کودکان تخلیه کند.

علائم و نشانه‌های کودک آزاری در کودکان

کودکانی که مورد سوءاستفاده در جهت میل جنسی دیگران قرار گرفته‌اند، معمولاً علائم هیجانی و رفتاری خاصی را از خود نشان می‌دهند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره‌ می‌کنیم. داشتن آگاهی در مورد این علائم به شما کمک می‌کند که بتوانید برای حل مشکل کودک هرچه زودتر وارد عمل شوید.

• بروز انواع مشکلات در خواب کودک، نظیر کابوس‌های مکرر شبانه

• بدخلقی و گوشه‌گیری

• پرخاشگری

• اضطراب داشتن کودک

• جویدن ناخن یا مکیدن انگشت

• بروز علائم افسردگی، برای مثال کودک کمتر بازی می‌کند یا کمتر می‌خندد

• ترس از تنها ماندن با برخی از بزرگسالان

• ترس از لمس شدن توسط بقیه

• نشان دادن برخی رفتارهای جنسی که با سن کودک تناسب ندارد

• افت تحصیلی ناگهانی

• خشم بی‌دلیل نسبت به والدین یا یک فرد خاص

• بروز ترس‌هایی که تاکنون نبوده است

کودک آزاری مدرن

در مورد کودک‌ آزاری مدرن مصادیق زیادی را می‌توانیم اشاره کنیم به عنوان مثال؛ به نمایش در آوردن کودکان در شبکه‌های اجتماعی است در واقع کودکان به دلیل دستکاری‌های عاطفی که توسط والدین می‌شوند توجه‌شان از دنیای کودکی به دنیای بزرگسالی جلب می‌شود و باعث می‌شود فعالیت‌های مناسب سنشان را انجام ندهند و با چالش هایی مواجه شوند که برای سن او نیست. یکی دیگر از این کودک آزاری‌های مدرن مربوط به والدینی است که کودکانشان را به کلاس‌های متعدد می‌فرستند و سخت‌گیری‌های غیر معمول روی کودکانشان دارند، سخت‌گیری‌هایی که می‌تواند مربوط به نظم، درس، تمرین پیانو و یا هر چیز دیگری باشد و باعث می‌شوند کودکانشان خوشی‌های مرتبط با سنشان را از دست بدهند. در واقع شاید امروز مهم‌ترین کودک‌ آزاری مدرن عدم آگاهی والدین از ویژگی‌های روانی، جسمی، هیجانی و اجتماعی سیر رشدی کودک است. در واقع این عدم آگاهی، عملا باعث کودک آزاری در کودک می‌شود. در حیطه آموزش، گاهی والدین به شدت کودکان را تحت فشار قرار می‌دهند و ویژگی‌های مرتبط با سن کودک را کاملا نادیده می‌گیرند به این ترتیب والدین بین آموزشی که یک کودک سه ساله با یک کودک ۷ ساله و یک کودک ده ساله با یک آدم بزرگ ۳۰ ساله باید دریافت کنند، تفاوتی قائل نمی‌شوند.

همین عدم تمایز سنی در آموزش از نگاه والدین باعث آسیب‌های روانشناختی زیادی به کودک می‌شود. امروزه کودک‌ آزاری لزوما شامل داغ‌کردن بچه، آزار جنسی و یا به انباری انداختن کودک نیست؛ عدم آگاهی از برخورد مناسب در مراحل مختلف سنی یکی از مصداق‌های نمونه کودک آزاری است؛ برای مثال زمانی که والدین به کودکانشان می‌گویند اگر کسی به بخش‌های خصوصیت دست زد به ما اطلاع بده، مسلما این مرحله یاد دادن حریم خصوصی ارزشمند است؛ اما وقتی کودک در مورد بخش‌های خصوصی‌اش می‌پرسد، اگر والدین واکنش‌های عجیبی به کودک نشان ‌دهند و با گفتن این جمله که این چه حرفی است که می‌زنی، سعی کنند تا او را از سوال پرسیدن منصرف کند باعث می‌شوند تا با این برخورد احساس شرم و سردرگمی را در کودک ایجاد کنند. از نمونه‌های دیگر کودک‌ آزاری انتخاب مدارسی است که به شدت روی آموزش تاکید دارند، از همان سال‌های اول برای بچه‌ها تست می‌گذارند، آموزش‌ به شکل مستقیم را قبل از ۷ سالگی شروع می‌کنند و آموزش‌های بسیار سختی می‌دهند که با سن بچه‌ها متناسب نیست. در واقع کودکان از پیش دبستانی و قبل از آن با آموزش‌هایی روبه‌رو می‌شوند که تمام خلاقیت آن‌ها را از بین می‌برد و آن‌ها را تبدیل به بزرگسالان وابسته به دیگران می‌کند.

اثرات و پیامدهای کودک آزاری در بزرگسالی

عوارض کودک‌ آزاری در بزرگسالی بر هیچکس پوشیده نیست و افراد متناسب با میزان آسیبی که دیده‌اند در بزرگسالی دچار مشکلات متعددی می‌شوند. افرادی که در کودکی مورد آزار و اذیت شدیدی قرار گرفته‌اند در دوران بزرگسالی برای رهایی از این رنج‌های کودکی می‌بایست حتما تحت رواندرمانی قرار بگیرند. این اثرات طیف متفاوتی از مشکلات را در بر می‌گیرد، از جمله نارضایتی از خود و زندگی تا اختلال افسردگی، اضطراب، اختلالات شخصیتی و آزارگری نسبت به سایر کودکان.

راه‌های درمان کودک آزاری

اگر کودک شما مورد آزار قرار گرفته است، ممکن است شما تنها شخصی باشید که بتوانید به او کمک کنید. انکار شرایط پیش آمده، هیچ ‌چیز را بهتر نمی‌کند، پس اقدام برای قطع آزار احتمالی کودک را به تاخیر نیندازید. اگر اجازه بدهید آزار کودک ادامه بیابد، شانس او را برای بهبود کامل کمتر می‌کنید. در هر نوع آزاری که پیش آمده، امنیت کودک بالاترین اولویت را دارد.  بنابراین سعی کنید محیط آرام و امنی برایش فراهم کنید. روان درمانی و بازی درمانی از جمله شیوه‌های درمانی مناسب برای کودکانی است که مورد آسیب و آزار قرار گرفته‌اند. این شیوه‌های درمان با ایجاد فضایی برای برون‌ریزی‌های هیجانی، بازسازی هیجانات و امنیت از دست‌رفته کودک به او کمک می‌کنند تا آسیب‌های وارد شده به تدریج التیام و ترمیم شود. در مواردی که کودک مورد آزار عاطفی قرار گرفته است، آموزش والدین برای فرزندپروری از اولویت بالایی برخوردار است.

روش‌های پیشگیری از کودک آزاری

الگوی خوبی باشید

رفتار والدین در یاد دادن مراقبت از خود، مشخص کردن مرزبندی‌ها و حریم خصوصی به کودک از روش‌های مهم پیشگیری از کودک آزاری است. کودکان معمولا بیشترین یادگیری را از والدین خود دارند. بنابراین، به عنوان پدر یا مادر، وظیفه شما این است که بتوانید در صورت آزار دیدن از دیگران و رعایت نشدن مرزهایتان رفتار درستی در مقابل دیگران نشان دهید تا کودک شما بتواند این روش را از شما بیاموزد. در صورتی که فکر می‌کنید در این زمینه نیاز به کمک دارید مشاورین افرا کلینیک می‌توانند در این زمینه به شما کمک کنند.

کودک خود را درک کنید

داشتن رابطه نزدیک با فرزندتان یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از کودک آزاری است، اگر کودک شما بتواند خواسته‌هایش را به زبان بیاورد و شما هم او را درک کنید دو اتفاق مهم در درون کودک ایجاد می‌شود:

1. کودک شما می‌فهمد که کسی حرف‌های او را می‌شنود.

2. او احساس می‌کند می‌تواند روی کمک دیگران برای رسیدن به خواسته‌هایش حساب کند.

 البته این به معنی حتما عمل کردن به درخواست کودک نیست شنیدن با عمل کردن متفاوت است، همچنین آگاهی در مورد این که کودکتان در هر سنی چه نیازها یا چه کنجکاوی هایی دارد می‌تواند به درک شما از کودکتان کمک زیادی کند.

بر خشم خود غلبه کنید

گاهی ممکن است خشم بر شما غلبه کند و کنترلتان را از دست بدهید و ناخواسته به خود یا اطرافیانتان آسیب بزنید. در چنین مواقعی، باید راه‌های کنترل خشم را بیاموزید و جلوی رفتارهای آسیب‌زننده را بگیرید؛ چرا که یکی از روش‌های پیشگیری از آزار کودکان این است که کودک شما به آسیب دیدن جسمی و عاطفی از طرف نزدیکانش عادت نکرده باشد تا بتواند جلوی آزارگری دیگران را نسبت به خود بگیرد. (برای مطالعه بیشتر می‌توانید به مقاله مهارت کنترل خشم مراجعه کنید).

پرهیز از خشونت کلامی

والدینی که روابط محبت‌آمیزی با هم ندارند ممکن است از رفتارها و کلمات نامناسب و آزاردهنده نسبت به هم استفاده کنند، بی‌آنکه بدانند این رفتارها و جملات چقدر برای فرزندانشان ناراحت‌کننده، ترسناک و حتی یاددهنده است. فراموش نکنید، یکی از راه‌های پیشگیری از آزارگری کودکان نهادینه شدن ممنوعیت خشونت کلامی و جسمی برای همه اعضای خانواده است. والدین می‌بایست یکسری قوانین حفظ حرمت و احترام به هم داشته باشند برای مثال هیچکس در خانه نباید فحش بدهد. اگر چنین شرایطی در خانه ایجاد شود، نه تنها فرزندان آن را یاد می‌گیرند و در خانواده رعایت می‌کنند، بلکه در صورت بروز تعارض‌های کلامی یا فیزیکی در محیط بیرون می‌توانند جلوی آن بایستند و کوتاه نیایند. شما والدین عزیز در صورتی که نیاز به داشتن اطلاعات بیشتر در مورد فرایند رشد کودکتان و نحوه درست برخورد کردن با آزارگری‌های اتفاق افتاده در مورد کودکان دارید، می‌توانید از مشاورین کودک افرا کلینیک کمک بگیرید.

برای دریافت مشاوره کودک می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.

021-44273757 ، 021-44273767