کمال‌گرایی یک ویژگی شخصیتی است که باعث می‌شود افراد معیارهای بسیار سخت‌گیرانه‌ای برای خود انتخاب کرده و به صورت اجبارگونه تلاش کنند تا به اهداف خود برسند. کمال‌گرایی همچون شمشیر 2 لبه است که مزایا و معایب خاص خود را دارد. برای آشنایی بیشتر با جنبه‌های مختلف کمال‌گرایی، انواع کمال‌گرایی، مزایا و معایب کمال‌گرایی و درمان آن با مشاورین افرا کلینیک همراه باشید.
احتمالا شما هم شاهد افرادی در بین اطرافیان خود بوده‌اید که معیارهای بسیار سخت‌گیرانه‌ای برای زندگی خود دارند و همواره در تلاش برای برآورده کردن اهداف سخت و گاه غیرمنطقی خود هستند. به قول روانشناس معروف کارن هورنای این افراد با مجموعه‌ای از بایدها زندگی می‌کنند و زندگی آن‌ها تحت سیطره یا استبداد بایدها است. شاید هم خود شما چنین ویژگی‌ای داشته باشید. این ویژگی شخصیتی با عنوان کمال‌گرایی شناخته می‌شود. دیوید برنز (روانپزشک) کمال‌گرایی را اینگونه تعریف می‌کند: " کسانی که معیارهایشان دست‌نیافتنی یا نامعقول است" و کسانی که به صورت اجبارگونه بی‌وقفه تلاش می‌کنند تا به هدف‌های غیرممکن دست یابند و ارزش خود را کاملا با توجه به بهره‌وری و دستاوردهایشان ارزیابی می‌نمایند.
برای دریافت مشاوره فردی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
شاید این سوال برای شما هم پیش آمده که تلاش برای دستیابی به اهداف و موفقیت در حیطه‌های مختلف آیا چیز بدی است و چه الزامی دارد که این نوع کمال‌گرایی کنترل شود یا به عنوان نوعی ویژگی منفی در نظر گرفته شود؟ در جواب به این سوال باید گفت کمال‌گرایی شمشیر 2 لبه‌ای است که مزایا و معایب خاص خود را دارد. این ویژگی شخصیتی اگر به شکل افراطی و انعطاف‌ناپذیر دربیاید عملکرد فرد را در بسیاری از حوزه‌های زندگی مختل می‌کند و حتی منجر به اختلالاتی همچون اضطراب، افسردگی و وسواس می‌شود.
بیشتر بخوانید: انواع افسردگی
کمال‌گرایی چیست؟
اغلب افراد مایلند بدانند ریشه‌های کمال‌گرایی چیست و از کجا منشا می‌گیرد؟ کمال‌گرایی یک ویژگی شخصیتی است که همانند بسیاری از ویژگی‌ها مجموعه‌ای از عوامل در شکل‌گیری آن نقش دارند. پژوهش‌های متعدد نشان داده‌اند که ژنتیک در شکل‌گیری صفات شخصیتی مختلف نقش دارد. کمال‌گرایی نیز از این قاعده مستثنی نیست اما داشتن بعد ژنتیکی به این معنا نیست که نمی‌توان این ویژگی را تغییر داد. گاهی اوقات کمال‌گرایی در نتیجه تقویت یک سری باورها همچون همیشه باید بی‌نقص و عالی باشم و یا هرگز نباید اشتباه کنم شکل می‌گیرد. این باورها ممکن است از سوی خانواده تقویت شود یا برخی هنجارهای جامعه افراد را به این سمت سوق دهد. در صورت داشتن چنین باورهایی افراد تلاش می‌کنند تا هرگز اشتباه نکنند و یا برای به دست آوردن تایید دیگران همیشه عالی باشند. این باورها زیربنای بسیاری از رفتارهای کمال‌طلبانه می‌باشند.
انواع کمال‌گرایی چیست؟
امروزه روانشناسان کمال‌گرایی را پدیده‌ای چند وجهی تعریف می‌کنند و ابعاد مختلفی را برای آن در نظر می‌گیرند. در یک تقسیم‌بندی روانشناسان کانادایی (فلت و هِویت) کمال‌گرایی را به 3 نوع تقسیم می‌کنند:
-
کمال‌گرایی متمرکز بر خود
-
کمال‌گرایی متمرکز بر دیگران
-
کمال‌گرایی تجویز شده از سوی جامعه
کمال‌گرایی متمرکز بر خود
این نوع کمال‌گرایی عبارت است از داشتن معیارهایی برای خود که به طور غیرواقع بینانه‌ای دستِ بالا هستند و دستیابی به آن‌ها غیرممکن است. این معیارها را خود فرد به خودش تحمیل می‌کند و معمولا با خودسرزنش‌گری و ناتوانی در پذیرش اشتباهات و کاستی‌های خود همراه است. هنگامی که کمال‌گرایی متمرکز بر خود با وقایع منفی زندگی یا این تصور که من شکست خورده‌ام ترکیب می‌شود، به رفتارهای منفعلانه و در نهایت افسردگی منجر خواهد شد.
کمال‌گرایی متمرکز بر دیگران
کمال‌گرایی متمرکز بر دیگران عبارت است از این که این افراد دیگران را تحت فشار قرار میدهند تا معیارهای آن‌ها را مو به مو و با وسواس برآورده کنند. افرادی که کمال‌گرایی متمرکز بر دیگران دارند اغلب به دلیل ترس از انجام کارها به شیوه ای متفاوت از آنچه در نظر دارند، گاهی نمی‌توانند کارها را به دیگران بسپارند. علت ترس آنان این است که کارها مطابق ذهنیت آن‌ها انجام نخواهد شد. مبتلایان به کمال‌گرایی متمرکز بر دیگران ممکن است مسائلی از قبیل خشم مفرط، استرس بین فردی، توقع بیش از حد از دیگران داشته باشند اما آنچه باعث می‌شود این افراد به مرور منزوی و افسرده شوند متعصب بودن در مورد آنچه درست تلقی می‌کنند است، این افراد باور دارند کارها باید مطابق آنچه می گویند انجام شود در غیر این صورت تحمل هیچ چالشی را در انجام کارها ندارند.
کمال‌گرایی تجویز شده از سوی جامعه
کمال‌گرایی تجویز شده از سوی جامعه اینگونه است که فرض کنید دیگران که در اینجا جامعه است توقعاتی از شما دارد که برآورده کردنشان غیرممکن است. علاوه بر این، مبتلایان به کمال‌گرایی تجویز شده از سوی جامعه معتقدند برای آنکه دیگران تاییدشان کنند باید این معیارهای دستِ بالا را برآورده نمایند. بر خلاف کمال‌گرایی متمرکز بر خود که در آن، انتظارات را خود فرد به خودش تحمیل می‌کند، در کمال‌گرایی تجویز شده از سوی جامعه معیارهای دست بالا را جامعه به افراد تحمیل می‌کند. کمال‌گرایی تجویز شده از سوی جامعه ممکن است به این احساسات منجر شود: خشم (نسبت به افرادی که تصور شده است معیارهای دست بالای غیر واقع بینانه دارند)، افسردگی (در صورتی که معیارهای دست بالا برآورده نشود) و اضطراب اجتماعی (که محصول ترس از قضاوت شدن است).
دلایل کمال‌گرایی
-
تاثیر والدین: انتقاد والدین، معلمان و افراد صاحبنظر پیش‌بینی کننده‌های اصلی کمال‌گرایی هستند، مطالعات نشان داده والدین بیش از حد سخت‌گیر و منتقد، فشار زیادی را بر کودکان برای دستیابی به اهداف کمال‌گرایانه وارد می‌کنند.
-
نکته مهم: باور شایع بین مردم این است که دانش آموزان باهوش نسبت به سایر دانش آموزان تمایلات کمال‌گرایانه بیشتری از خود نشان دهند ولی تحقیقات مختلف نشان میدهند اغلب دانش آموزان با استعداد از نظر آموزشی ویژگی‌های کمال‌گرایانه بیشتری نسبت به همسالان خود ندارند بلکه کسانی این ویژگی‌ها را داشتند که والدینشان بر نمرات بالاتر و اهداف پیشرفت جویانه تاکید داشتند که بر اساس آن احتمال بیشتری داشت که کمال‌گرایی ناکارآمد را در مقایسه با کسانی که والدینشان بر یادگیری و رشد عقلانی شخصی تمرکز می‌کردند، نشان بدهند.
-
نیاز به کنترل: کمال‌گرایی عبارتست از سازگاری با نحوه‌ی مواجهه با احساسات اولیه بلاتلکیفی و ناامنی و این ترس از بلاتکلیفی است که اغلب ما را به اتخاذ نقش‌های خشک و انعطاف ناپذیر هدایت می‌کند و این مسئله می‌تواند مخرب و فلج کننده باشد. علاوه براین وجود انگیزه مستمر کامل بودن، پشتکار ما برای دنبال کردن احساساتمان و خلاق بودن و هیجان داشتن درباره ایده‌ها و علائق جدید را با مشکل مواجه خواهد کرد.
-
وسواس ها و اجبارها: بسیاری از افراد با نیاز به نظم افراطی، مرتب بودن زیاد برانگیخته می‌شوند. کمال‌گرایی می‌تواند دامنه‌ای از خفیف تا شدید را در بر بگیرد که در صورت شدید بودن کمال‌گرایی فرد می‌بایست حتما به روانشناس مراجعه کند.
بیشتر بخوانید: خودباوری و اعتماد به نفس
نشانه‌ها و علائم کمال‌گرایی چیست؟
معیارهای افراد کمال‌گرا بر خلاف تصور عامه که بسیار بالا می‌دانند خیلی غیرواقعی است. آنان معتقدند که همه چیز باید بی‌نقص و کامل باشد. معمولا زندگی افراد کمال‌گرا در یک سلسله بایدها و نبایدها غیر واقع بینانه خلاصه می‌شود. تعدادی از آنان تلاش پیوسته و انعطاف ناپذیر دارند تا اینکه همه چیز بدون ایراد باشد. آنان باید در هرکاری به حد کمال برسند و به بهترین شیوه آن را انجام دهند. در غیر این صورت راضی نخواهند شد. بنابراین آن‌ها به منتقدان سرسخت خود تبدیل می‌شوند.
از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های افراد کمال‌گرا می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
-
نگرانی زیاد درباره اشتباهات و ترس از داوری منفی دیگران
-
ناتوان بودن در درخواست کردن برای کمک از دیگران، حتی نزدیک‌ترین دوستان
-
ارزیابی غیر واقع بینانه از خود و دیگران
-
گرایش به تفکر همه یا هیچ
-
نیاز شدید به موفقیت، داشتن اهداف بلند پروازانه، جاه‌طلبانه، مبهم، دست‌نیافتنی و تلاش افراطی برای رسیدن به این اهداف
-
داشتن الگوی رفتارهای منفعلانه، اجتنابی، فرار از مسئولیت‌ها و قرار ندادن خود در معرض ارزیابی
مزایا و معایب اختلال کمال‌گرایی چیست؟
همان‌طور که گفته شد کمال‌گرایی شمشیر 2 لبه‌ای است که می‌تواند به رشد و توسعه فردی کمک بسیار زیادی کند اما در صورتی که به شکل افراطی و انعطاف‌ناپذیر درآید می‌تواند منجر به آسیب به خود و دیگران شود. بر همین اساس می‌توانیم تقسیم‌بندی دیگری از کمال‌گرایی تحت عنوان کمال‌گرایی مثبت و منفی داشته باشیم. در کمال‌گرایی مثبت افراد از تلاش زیاد لذت می‌برند و برای انجام بهترین عمل تا جایی که بتوانند سعی می‌کنند اما نگاه تک بعدی به زندگی ندارند و هیچ‌گاه کار و کوشش بیش از حد را به خود تحمیل نمی‌کنند. در کمال‌گرایی مثبت افراد از نتایج فعالیت‌های خویش راضی هستند و احساس رضایت و موفقیت نه به دلیل بی‌نقص بودن کار بلکه به دلیل نگاه واقع بینانه‌شان به ضعف‌ها و قوت‌های خود است.
اما افراد با کمال‌گرایی منفی به دنبال بی‌نقص و کامل‌بودن در همه زمینه‌ها هستند و بیش از حد نگران ارزیابی و قضاوت‌های منفی دیگران می‌باشند. این افراد با نادیده گرفتن خود واقعی خویش و آرمانی کردن افراطی آن، خود و دیگران را به طرق مختلف تحت استرس و فشار روانی قرار میدهند. چنین افرادی ممکن است با بسیاری از مشکلات روانی همچون اضطراب، افسردگی، افکار خودکشی و ... و یا مشکلات جسمانی مثل ضعف سیستم ایمنی، بیماری‌های قلبی- عروقی و ... دست و پنچه نرم کنند.
چگونه بر کمال‌گرایی منفی غلبه کنیم؟
برای غلبه بر کمال‌گرایی منفی و کنترل آن ابتدا باید ضرورت تغییر این رفتار برای فرد مشخص گردد. تا زمانی که افراد متوجه آسیب‌های کمال‌گرایی منفی و تاثیر آن بر جنبه‌های مختلف زندگی‌شان نباشند قادر به تغییر این رفتار نخواهند بود. برای غلبه بر کمال‌گرایی منفی نیاز به تدوین یک برنامه جامع خودشناسی است که می توانید با مشاورین افراکلینیک همراه باشید تا جزئیات این برنامه درمانی را گام به گام برای شما توضیح دهند.
بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت مرزی
-
ابعاد مختلف کمال‌گرایی خود را بشناسید.
ابتدا سعی کنید رفتارهای کمال‌گرایانه خود را شناسایی کنید و ببینید کمال‌گرایی شما شامل چه ابعادی هست. از خود بپرسید این نوع کمال‌طلبی‌ها مثبت است یا منفی؟ آیا باعث احساس خوب و مثبت در شما شده است یا منجر به بروز اضطراب و استرس؟ این کمال‌طلبی تا الان چه قدر به شما کمک کرده است؟ و چه جاهایی به شما آسیب زده است؟
-
مزایا و معایب کمال‌گرایی خود را بنویسید.
فهرستی از مزایا و معایب رفتارهای کمال‌طلبانه خود تهیه کنید. مقایسه این مزایا و معایب به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید آیا لازم است کمال‌طلبی خود را کنترل کنید یا نه؟ این فهرست می‌تواند محرکی برای شروع یک تغییر باشد و به شما بینش واقع بینانه ای نسبت به خودتان بدهد.
-
باورهای مرتبط با کمال‌گرایی را شناسایی کنید.
بسیاری از افراد کمال‌گرا معتقدند باید همیشه عالی و بدون نقص باشند. برخی معتقدند اشتباه کردن بسیار وحشتناک است و یا برای اینکه تایید دیگران را به دست بیاورند هیچ‌گاه نباید اشتباه کنند یا همیشه باید عالی باشند. ممکن است خودتان به تنهایی نتوانید این باورهای زیربنایی یا تله‌های ذهنی را شناسایی کنید در این صورت می‌توانید از یک روانشناس یا مشاور کمک بگیرید. بسیاری از رفتارهای کمال‌طلبانه از این نوع باورهای زیربنایی یا طرحواره‌های ناکارآمد (برای مطالعه بیشتر می‌توانید مقاله طرحواره‌ها را در این سایت مراجعه کنید) نشات می‌گیرند و تا زمانی که این باورها اصلاح نشوند رفتارهای کمال‌طلبانه تغییری نمی‌کنند. اصلاح این باورها نیازمند کار تخصصی است و بهتر است با کمک یک متخصص انجام گیرد. روانشناس یا مشاور به شما کمک می‌کند تا این باورها را شناسایی کنید، به منشا آن پی ببرید و به تدریج بتوانید این باورها را اصلاح کنید.
-
رفتارهای کمال‌گرایانه را تغییر دهید.
گاهی برای غلبه بر کمال‌گرایی لازم است باورها، نگرش‌ها و پیش‌بینی‌های کمال‌گرایانه که در ایجاد رفتارهای کمال‌گرایانه نقش دارند را تغییر دهیم؛ همچنین رفتارهای مرتبط با کمال‌گرایی در تداوم کمال‌گرایی نقش دارند. با این رفتارها شما مانع از آن می‌شوید که افکار کمال‌گرایانه‌تان را مورد آزمون قرار دهید. اگر به رفتار کردن همچون فردی کمال‌گرا ادامه دهید به سختی می‌توان تفکر کمال‌گرایانه را تغییر داد. بنابراین برای غلبه بر کمال‌طلبی لازم است تا هم افکار و هم رفتارهای مرتبط با کمال‌طلبی را تغییر دهید. برای تغییر این باورها می توانید از یک متخصص کمک بگیرید و برای تغییر این رفتارها می‌توانید از آزمایش رفتاری استفاده کنید. به عنوان مثال اگر با چک کردن‌های مکرر کارهایتان می‌توانید معیارهای دست بالای خود را حفظ کنید و رضایت داشته باشید سعی کنید یک روز بر خلاف این تصور عمل کنید و ببینید بدترین اتفاقی که واقعا ممکن است بیفتد چیست؟ و در ادامه این روزهای بدون رفتارهای کمال‌گرایانه را بیشتر کنید.
برای دریافت مشاوره فردی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
