انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستند و نیاز به روابط عاطفی یکی از نیازهای بنیادین همه ما به شمار می‌رود. اما گاهی در روابطی قرار می‌گیریم که برخلاف انتظارمان، به‌جای آنکه از آن لذت ببریم بیشتر باعث از بین رفتن آرامشمان می‌شود. گاهی در این روابط می‌توانیم مشکل را تشخیص دهیم و رفتار جرئت‌مندانه داشته باشیم. گاهی هم اسیر رابطه می‌شویم و به‌رغم مشکلاتی که در آن وجود دارد نمی‌توانیم تصمیم مناسبی بگیریم. در این مواقع این خطر وجود دارد که درگیر سوءاستفاده عاطفی شویم. معمولاً وقتی این عبارت را می‌شنویم ممکن است تصور کنیم خشونت‌های خانوادگی صرفاً محدود به آزار و اذیت‌های جسمی و جنسی هست و از سوءاستفاده عاطفی چیز زیادی نمی‌دانیم. اگر در معرض هر کدام از این موارد قرار گرفتید می توانید به مشاوره ازدواج ما مراجعه کنید یا با شماره های 021-44273757 و 021-44273767 تماس بگیرید.
انواع سوءاستفاده عاطفی کدام‌اند؟
سوءاستفاده عاطفی یعنی طرف مقابل حقوق اساسی شما را در یک رابطه به رسمیت نمی‌شناسد و با انواع رفتارها به لحاظ روحی شما را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد. سوءاستفاده عاطفی در اشکال متعددی اتفاق می‌افتد اما به‌طورکلی در 3 دسته قرار می‌گیرد:
پرخاشگری
پرخاشگری کلامی یکی از رایج‌ترین انواع سوءاستفاده عاطفی است. در پرخاشگری کلامی طرف مقابل از انواع کلمات آزاردهنده، تحقیرکننده و یا ناسزا استفاده می‌کند. سرزنش کردن و تهدید نیز از انواع رفتارهای پرخاشگرانه به شمار می‌آیند.
انکار
در مدل سوءاستفاده عاطفی از نوع انکار فرد سوءاستفاده کننده صحبت‌های طرف مقابل را بی‌اعتبار می‌کند. به‌عنوان‌مثال اگر به او گفته شود که کارش ناراحت‌کننده بوده .... به‌طورکلی منکر می‌شود و هیچ‌وقت نمی‌پذیرد. قهر کردن، امتناع از برقراری روابط و یا سرد و منفعل نشان دادن خود نیز نوعی رفتار سوءاستفاده‌گرانه از نوع انکار است.
ناچیز شماری
ناچیزشماری شکل تعدیل‌شده‌ای از مدل انکار است. در این الگوی رفتاری فرد حقوق طرف مقابل را رسماً انکار نمی‌کند اما از عبارت‌هایی همچون " تو خیلی حساس هستی" یا مثلاً " از کاه کوه می‌سازی" ... " اوه ... اتفاقی نیفتاده که "
کوتاهی و یا اشتباه کردن در دوران آشنایی قبل از ازدواج می‌تواند عواقبی جبران‌ناپذیر برای فرد به همراه داشته باشد. بنابراین شناختن این اشتباهات برای پیشگیری از انجام آن‌ها، برای زوج‌ها ضروری است.
بیشتر بخوانید: روابط ناسالم دختر و پسر
در مقابل سوءاستفاده عاطفی چگونه واکنش نشان دهیم؟
هیچ‌کس از ابتدا نمی‌خواهد درگیر یک رابطه چالش‌برانگیز شود. همه ما در ابتدا با تصورات و انتظاراتی مثبت وارد یک رابطه عاطفی می‌شویم اما این خطر در کمین همه افراد وجود دارد و به‌هرحال ممکن است مورد سوءاستفاده عاطفی قرار بگیریم. شاید برایتان این سؤال پیش بیاید که در این مواقع بهترین نحوه واکنش و یا برخورد مناسب چیست؟ کوتاهی و یا دوران آشنایی قبل از ازدواج می‌تواند عواقبی جبران‌ناپذیر برای فرد به همراه داشته باشد. بنابراین شناختن این اشتباهات برای پیشگیری از انجام آن‌ها، برای زوج‌ها ضروری است. بنابراین موارد زیر را در نظر داشته باشید:
حقوق اساسی خود را در یک رابطه بشناسید
برای اینکه بتوانیم به شیوه مطلوبی از خود محافظت کنیم و رفتار مناسبی نشان دهیم ابتدا باید حقوق اساسی خود را در یک رابطه به رسمیت بشناسیم. شناخت این حقوق به ما کمک می‌کند تا متوجه شویم چه زمانی داریم مورد سوءاستفاده عاطفی قرار می‌گیریم و لازم است واکنش نشان دهیم. برخی از این حقوق عبارت‌اند از:
همه ما حق داریم از دیگران و به‌خصوص شریک عاطفی خود انتظار داشته باشیم:
- فعالانه به ما گوش دهند.
- با ما محترمانه صحبت کنند.
- ما حق داریم نظر متفاوت داشته باشیم و این نظر را اعلام کنیم.
- حق داریم به دور از تهمت و سرزنش زندگی کنیم.
- حق داریم به دور از انتقاد و داوری زندگی کنیم.
- حق داریم به احساسات و تجربه‌مان به‌عنوان امری واقعی نگاه گردد.
- حق داریم در پاسخ به سؤالاتمان پاسخ‌های روشن و مطلع‌کننده دریافت کنیم.
- حق داریم انتظار رفتار خوب از دیگران داشته باشیم.
- حق داریم مورد حمایت عاطفی قرار بگیریم.
رفتار جرئت‌مندانه داشته باشید
وقتی از رفتار جرئت‌مندانه صحبت می‌کنیم به معنای پرخاشگری یا مقابله به مثل نیست. رفتار جرئت‌مندانه یعنی یاد بگیرید در هر رابطه‌ای وقتی حقوق اساسی شما به رسمیت شناخته نمی‌شود قربانی شرایط موجود نباشید. نوع الگوی رفتاری که شخص سوءاستفاده کننده از آن استفاده می‌کند را بشناسید. این نوع الگو نباید تقویت شود. مثلاً برخی افراد ممکن است نوعی پرخاشگری نمایشی داشته باشند. چهره‌ای خشن و عصبانی به خود می‌گیرند تا مجبور نباشند بابت کارهایشان توضیح دهند. در مقابل این‌طور افراد جرئت رفتار کنید. حقوق اساسی خود را یادآوری کنید و از آن‌ها بخواهید آن را به رسمیت بشناسند. به خاطر داشته باشید در این زمینه باید مداومت داشته باشید. مسلماً با یک‌بار درخواست، شخص سوءاستفاده کننده نیازهای شما را به رسمیت نخواهد شناخت.
از یک مشاور کمک بگیرید
گاهی افراد خود را اسیر و گرفتار در یک رابطه می‌بینند. تمام بدی‌های شخص سوءاستفاده کننده، معایب رابطه و آسیب‌هایی که دیده‌اند را در ذهن خود مرور می‌کنند و حتی به آن آگاهی دارند اما معتقدند باز هم به این شخص وابسته هستند و نمی‌توانند او را رها کنند. این افراد تمام هویت خود را در شخص سوءاستفاده کننده جست‌وجو می‌کنند و زندگی بدون او را پوچ و بی‌معنا می‌دانند. در این مواقع بهتر است برای غلبه بر این وابستگی از یک مشاور کمک بگیرید. معمولاً در این موارد مشاورین با استفاده از رویکرد طرح‌واره درمانی ریشه‌های وابستگی فرد را مورد تحلیل قرار داده و بعد از کسب بینش مهارت‌های مختلفی همچون اعتمادبه‌نفس، جرئت ورزی و ... به افراد آموزش داده می‌شود. مشاور فضای امنی فراهم می‌کند تا شخص به‌تدریج بتواند الگوهای رفتاری جدید را بیاموزد و به‌تدریج به کار بگیرد تا کم‌کم از این دل‌بستگی بیمارگونه رها شود.
چه کسانی بیشتر مورد سوءاستفاده عاطفی قرار می‌گیرند؟
اغلب افرادی که مورد سوءاستفاده عاطفی قرار می‌گیرند عزت نفس چیست و اعتمادبه‌نفس پایینی دارند. این اشخاص خود را قبول ندارند و برای تائید خود به دنبال ارزش‌های بیرونی و تائید دیگران هستند. عدم عزت‌نفس در افراد باعث می‌شود نتوانند در برابر رفتارهای مخرب دیگران به‌موقع واکنش نشان دهند و تصور می‌کنند واقعاً حقیر و بی‌ارزش هستند و دیگران حق دارند با آن‌ها این‌گونه رفتار کنند. در برخی موارد نیز افراد ارزشمندی خود را قبول دارند اما نمی‌دانند وقتی در مواجهه با افراد سوءاستفاده کننده قرار می‌گیرند باید چه واکنشی داشته باشند؟ معمولاً این‌طور افراد مهارت‌های جرئت ورزی یا تعامل با افراد دشوار و ... ندارند و در برابر رفتارهای سوءاستفاده گرایانه دیگران کوتاه می‌آیند.
گاهی برخی باورهای نادرست منجر به قرار گرفتن در رابطه‌ای می‌شود که نتیجه آن سوءاستفاده عاطفی است. باورهایی همچون اینکه باید کوتاه آمد یا با دیگران مدارا کرد و ... این باورها به‌خودی‌خود خوب هستند و گاهی لازمه که رفتار مسالمت‌آمیزی داشته باشیم به‌اصطلاح کوتاه بیاییم. اما وقتی در رابطه‌ای قرار می‌گیریم که حقوق اساسی ما بارها و بارها زیر پا گذاشته می‌شود و دائماً در حال تکرار است سکوت و کوتاه آمدن جایز نیست. در این مواقع باید بتوانیم جرئت‌مندانه از خود دفاع کنیم و به این سوءاستفاده پایان دهیم.
تأثیرات سوءاستفاده عاطفی بر فرد چیست؟
وقتی فردی مورد سوءاستفاده عاطفی قرار می‌گیرد به‌تدریج تمام نیازهای عاطفی‌اش سرکوب شده و بدون پاسخ می‌ماند. نتیجه چنین وضعیتی تجمع انبوه عظیمی از احساس خشم، رنجش، عصبانیت و حس حقارت است. این افراد بسیار شکننده بوده و اعتمادبه‌نفس بسیار پایینی خواهند داشت. برای احساس ارزشمندی خود دائماً به دنبال معیارهای بیرونی هستند و نیاز به تائید دیگران دارند.
افرادی که مورد سوءاستفاده عاطفی قرار می‌گیرند همواره از احساس‌هایی همچون شرم، خجالت، تنهایی و انزوا رنج می‌برند. مواجهه با چنین احساساتی افراد را نسبت به اختلالات اضطرابی و افسردگی مستعد می‌کند. افرادی که مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند اعتمادبه‌نفس پایینی دارند و هیچ‌گاه نمی‌توانند به رشد شخصی خود بپردازند. درنتیجه همیشه احساس متوقف شدن و عقب‌ماندن دارند.
