در زندگی اکثر افراد روزهای پراضطراب و دشواری وجود داشته که منجر به اجتناب یا کناره‌گیری از این موقعیت‌های سخت شده است؛ اما این اجتناب‌ها اکثرا موقتی بوده و فرصتی برای بازیابی فراهم می‌کند. چنانچه این اجتناب‌ها همیشگی و فراگیر باشد با نوعی اختلال شخصیت به نام شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین مواجه هستیم.
برای دریافت مشاوره فردی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
اختلال شخصیت اجتنابی به چه معناست؟
افراد دچار اختلال شخصیت اجتنابی تمایل به جلب محبت، پذیرش و برقراری رابطه دوستانه با دیگران را دارند؛ با این وجود، اغلب، دوستان کمی داشته و از صمیمت اندکی با دیگران برخوردارند.
بیماران مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، آرزوی ایجاد ارتباط صمیمی با دیگران را دارند؛ اما معمولا از روابط اجتماعی اندکی به ویژه از نوع صمیمی آن، برخوردارند. آن‌ها از شروع کردن روابط و تلاش دیگران برای ایجاد ارتباط با آن‌ها ترس دارند، زیرا مطمئن هستند که طرد خواهند شد و چنین طردشدنی را غیرقابل تحمل می‌دانند.
علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت اجتنابی
فرد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین حساسیت افراطی نسبت به طرد شدن دارند. این حساسیت ممکن است باعث گوشه‌گیری و انزوای اجتماعی شود. این الگوی اجتنابی از اوایل بزرگسالی شروع شده و در زمینه‌های مختلف خود را نشان می‌دهد. برای تشخیص این نوع از اختلال شخصیت لازم است از بین موارد زیر حداقل 4 مورد وجود داشته باشد:
-
اجتناب از فعالیت‌های شغلی که مستلزم تماس بین‌فردی چشمگیر است. این اجتناب عمدتا به دلیل ترس از خرده‌گیری و انتفاد، تائید نشدن یا طرد است.
-
زودرنجی و حساسیت زیاد که گاهی با پرتوقعی نیز همراه است.
-
برقراری ارتباط صرفا با کسانی که دوستشان دارد و احساس نزدیکی می‌کند.
-
در روابط صمیمانه به دلیل ترس از تحقیر یا تمسخر رفتار محتاطانه‌ای دارد.
-
مشغولیت ذهنی زیاد نسبت به طرد شدن در موقعیت‌های اجتماعی
-
به دلیل داشتن احساس بی‌کفایتی، در موقعیت‌های بین فردی جدید رفتار محتاطانه‌ای دارد.
-
خود را از نظر اجتماعی بی‌عرضه، و از نظر فردی بدون جاذبه می‌داند.
-
به شیوه نامعمولی از خطر کردن شخصی یا درگیر شدن در هر فعالیت جدیدی اکراه دارد. این عدم تمایل عمدتا به این دلیل است که مبادا خجالت‌زده یا دستپاچه شود.
ویژگی‌ها و خصوصیات افراد دارای اختلال شخصیت اجتنابی
هرچند این افراد خجالتی هستند، اما تمایل فراوانی به داشتن رابطه با دیگران دارند و دلشان می‌خواهد دیگران آن‌ها را بدون هیچ‌گونه خرده‌گیری و انتقادی بپذیرند. این افراد وقتی در تعامل با دیگران قرار می‌گیرند با تواضع و شکسته‌نفسی حرف می‌زنند. از سخنرانی در جمع یا تقاضا کردن از دیگران می‌ترسند، چون به طرد شدن بسیار حساس هستند. گاهی ممکن است اظهار نظرهای دیگران را طوری تفسیر کنند که گویی تحقیر یا توهینی به آن‌ها بوده است. وقتی از کسی تقاضایی می‌کنند و جواب رد می‌شنوند از دیگران کناره گرفته و احساس آزردگی به آن‌ها دست می‌دهد. در محیط کار این گونه افراد اغلب به مشاغل حاشیه‌ای روی می‌آورند. فرد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین پیشرفت چندانی در کار خود ندارد و به دنبال اقتدار بیشتر هم نیست. بیشتر شبیه افراد خجالتی هستند که دلشان می‌خواهد همه از دستشان راضی باشند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی عموما تمایلی به ایجاد رابطه با دیگران ندارند مگر آنکه تضمین بسیار مطمئنی به آن‌ها داده شده باشد که بدون هیچ انتقادی پذیرفته می‌شوند به همین دلیل هیچ دوست صمیمی یا قابل اعتمادی ندارند.
بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت نمایشی
علل اصلی بروز اختلال شخصیت دوری‌گزین
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی باورهای منفی نسبت به خود و دیگران دارند. فرد مبتلا به اختلال شخصیت دور‌گزین یا اجتنابی خود را بی‌کفایت و بی‌ارزش و دیگران را انتقادگر و طردکننده می‌دانند. این باورها ریشه در تعامل‌های دوران کودکی آن‌ها با افراد مهم زندگی‌شان دارد که اغلب طردکننده و انتقادگر بوده‌اند. افراد اجتنابی غالبا شخصیت زود رنج و حساسی دارند همچنین دارای والدینی با تاریخچه اضطراب و ترس هستند. این امکان نیز وجود دارد که والدین آن‌ها بر اساس احساس ترسی که داشته‌اند، در حمایت و مراقبت از آن‌ها افراط کرده باشند.
نحوه رفتار با افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی وقتی در یک رابطه قرار می‌گیرند، همواره خواهان تائید عشقی غیرمشروط از جانب طرف مقابل خود هستند؛ بدون آنکه خودشان چنین مسئولیتی را در قبال طرف مقابل بپذیرند. هر مقدار از اطمینان‌‌دهی، ابراز عشق و علاقه این افراد را راضی نمی‌کند. این افراد حتی در روابط صمیمانه نیز از بیان دنیای شخصی خود اکراه دارند؛ بنابراین اگر تصمیم دارید با یک فرد دوری‌گزین یا اجتنابی وارد رابطه شوید، از ابتدا سعی کنید توقعات واقع‌بینانه‌ای داشته باشید. ایجاد هرگونه تغییری در فرد مبتلا به شخصیت دوری‌گزین به سادگی امکان‌پذیر نیست. به یاد داشته باشید، اضطراب و نگرانی در مورد طرد شدن همواره بخشی از زندگی این فرد بوده و همیشه همراهش است؛ بنابراین نمی‌توانید از این افراد انتظار حضور در موقعیت‌های اجتماعی گسترده یا تجربه روابط جدید را داشته باشید و باید توقعات خیلی کمی و متناسب با سطح تحمل او داشته باشید.
وقتی قصد دارید از فرد اجتنابی یا دوری‌گزین انتقاد کنید باید به شدت مراقب لحن خود باشید. هرگونه لحن تند یا احساس خشم برای این افراد، معادل طردشدن و غیرقابل تحمل بودن است. بنابراین ضمن بیان خواسته خود بر نکات مثبت این افراد نیز تاکید کنید.
تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با فوبی اجتماعی
فوبی اجتماعی یا اضطراب اجتماعی، اختلال روانشناختی شایعی است که در بسیاری از مواقع با اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین همپوشانی زیادی دارد. در هر دو اختلال نوعی ترس از طردشدگی وجود دارد و همین موضوع منجر به اجتناب‌های زیادی می‌شود. اما در اختلال شخصیت اجتنابی با الگوی فراگیر و وسیعی رو به رو هستیم. فرد اجتنابی در تمام موقعیت‌ها احساس ترس و اضطراب دارد؛ اما افراد مبتلا به فوبی اجتماعی صرفا در موقعیت‌های محدودی دچار اضطراب می‌شوند. مثلا ممکن است فقط در محیط کار یا در مواجهه با مافوق خود یا ارائه کنفرانس اضطراب زیادی را تجربه کنند.
تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت وابسته
بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وابسته و اختلال شخصیت اجتنابی هر دو اعتقاد دارند بی‌کفایت هستند اما دیدگاه آن‌ها راجع به دیگران از هم متمایز است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، دیگران را افرادی قوی می‌دانند که می‌توانند از آن‌ها مراقبت کنند. اما افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی دیگران را انتقادگر و طردکننده می‌دانند؛ بنابراین افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته در جست‌وجوی روابط صمیمانه هستند و نسبت به این روابط احساس راحتی می‌کنند؛ در حالی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی اغلب از برقراری روابط نزدیک ترس دارند و در این روابط احساس آسیب‌پذیری می‌کنند.
تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی و اسکیزوئید
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی اغلب از نظر اجتماعی منزوی هستند و از این نظر بسیار شبیه افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید به نظر می‌رسند. تفاوت اصلی این دو اختلال شخصیت این است که افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی تمایل به مورد پذیرش قرار گرفتن و برقراری روابط نزدیک دارند؛ اما افراد دارای اختلال شخصیت اسکیزوئید انزوای اجتماعی را ترجیح می‌دهند. افراد دارای اختلال شخصیت اسکیزوئید نسبت به انتقاد یا طرد از سوی دیگران بی‌تفاوت هستند. اما همان‌طور که توضیح داده شد حساسیت نسبت به طرد یکی از ویژگی‌های اساسی افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی است.
بیشتر بخوانید: درمان قطعی خجالتی بودن
تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی
تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی معمولا با استفاده از مصاحبه و اجرای پرسشنامه‌های شخصیت‌شناسی توسط روانشناسان و روانپزشکان صورت می‌گیرد. این نوع مصاحبه تشخیصی نیازمند صلاحیت و مهارت بسیاری زیادی است. چرا که بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی ابتدا به دلیل افسردگی، اختلال‌های اضطرابی یا شکایت‌های مرتبط با استرس مراجعه می‌کنند و بینش زیادی نسبت شخصیت خود ندارند. روانشناس بالینی معمولا طی چند جلسه به بررسی الگوهای روابط در این افراد پرداخته و همه ابعاد این اختلال را مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین برای اطمینان بیشتر از افراد خواسته می‌شود تا به برخی از پرسشنامه‌های تشخیصی نیز پاسخ دهند. در نهایت روانشناس با استفاده از مشاهدات رفتاری در طول جلسه، بررسی باورهای مراجع نسبت به خود و الگوهای ارتباطی و همچنین نتایج پرسشنامه به تشخیص نهایی دست می‌یابد.
راهکارهای درمان اختلال شخصیت اجتنابی
درمان اختلال شخصیت اجتنابی معمولا بهتر است ترکیبی از دارو درمانی و روان درمانی باشد.
دارو درمانی اختلال شخصیت اجتنابی
همان‌طور که قبلا توضیح داده شد این افراد مستعد ابتلا به افسردگی و انواع اختلالات اضطرابی هستند و حتی ممکن است ابتدا به دلیل همین مشکلات برای درمان مراجعه کنند. دارو درمانی به کاهش علائم افسردگی و اضطرابی در این افراد کمک بسیار زیادی می‌کند. برخی از داروهای سروتونرژیک (تنظیم کننده سروتونین) می‌تواند حساسیت این افراد را نسبت به طرد کاهش دهد و آن‌ها را آماده کند تا در جست‌وجوی روابط و تجربیات جدید باشند.
روان درمانی اختلال شخصیت اجتنابی
رویکردهای مختلف روان درمانی همچون درمان شناختی رفتاری، طرحواره درمانی و روان تحلیلی برای درمان اختلال شخصیت اجتنابی موثر و مفید خواهد بود. در همه انواع روان‌درمانی ابتدا سعی بر این است که درمانگر رابطه درمانی قابل اعتمادی را با مراجع برقرار کند.
رفتار درمانی اختلال شخصیت اجتنابی
در ادامه بسته به نوع رویکرد درمانی باورهای فرد نسبت به خود (همچون بی‌ارزشی، بی‌کفایت بودن و ... ) مورد بررسی قرار گرفته و ریشه‌های آن واکاوی می‌شود. فرد اجتنابی در طول درمان به تدریج نسبت به الگوهای رفتاری خود بینش پیدا کرده و به کمک درمانگر به ترس‌ها و تعارضات رابطه آگاه می‌شود. همچنین درمانگر به فرد اجتنابی کمک می‌کند تا عزت نفس و اعتماد به نفس خود را افزایش دهد و به تدریج روابط جدیدی را تجربه کند.
درمان اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین در افرا کلینیک
روانشناسان کلینیک افرا با تخصص‌های متعدد همچون شناخت درمانی، طرحواره و درمان تحلیلی به کار تشخیص و درمان مراجعان دارای اختلال شخصیت اجتنابی می‌پردازند. در این کلینیک ابتدا مصاحبه تشخیصی انجام شده و پس از تائید اختلال شخصیت اجتنابی متناسب با ویژگی‌های فرد، به درمانگر مربوطه ارجاع داده می‌شود. جلسات به طور هفتگی و متناسب با درخواست مراجع حضوری، تلفنی یا آنلاین برگزار می‌شود.
برای دریافت مشاوره فردی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
