انسان موجودی اجتماعی است و برقراری ارتباط با دیگران یکی از مهم‌ترین ابعاد زندگی او است. مهارت‌های روابط اجتماعی، در طول رشد و زندگی آموخته می‌شوند. کودکی که یاد می‌گیرد چگونه به حل تعارض با دیگری بپردازد و دوست پیدا کند یا جایگاه خود را در گروه‌های مختلف بیابد، به مرور این مهارت‌ها را یاد می‌گیرد. اما همه افراد به یک شکل و به یک میزان این مهارت‌ها را کسب نمی‌کنند. یادگیریِ نحوه برقراری ارتباط اجتماعی می‌تواند به دلایل مختلفی به درستی آموخته نشود، مثلاً در صورتی که فرد به خوبی با گروه‌های دوستی مواجه نشده باشد، یا به دلایلی مانند بیماری‌های فیزیکی یا اختلالات روانی و حتی فقدان یک الگوی مناسب.
اگر به دلایل مختلفی شما نیز در برقراری روابط اجتماعی دچار مشکل هستید، نگران نباشید. مهارت‌های اجتماعی می‌توانند در طول زندگی و در بسترهای ارتباطی مختلف فراگرفته و اصلاح شوند؛ اما آنچه در این میان حائز اهمیت است این است که چون این یادگیری بعد از آزمون و خطاها، خسارت‌های مالی و ارتباطی زیاد آموخته می‌شوند، پیشنهاد ما به شما، راه کم هزینه‌تر یعنی مراجعه به افرادی هست که در این زمینه آموزش دیده‌اند. مشاورین افرا کلینیک می‌توانند شما را در این زمینه راهنمایی کنند.
مهارت روابط اجتماعی
مفهوم مهارت روابط اجتماعی، برقراری تعامل و ارتباط مثبت با دیگران است که شامل مجموعه‌ای از رفتارها، توانمندی‌های کلامی و غیر کلامی می‌شوند. برخی از این توانمندی‌ها عبارتند از همدلی، برقراری ارتباط چشمی، توانایی شروع کردن مکالمه، شنونده فعال بودن، توانایی نه گفتن، حل تعارض و بسیاری دیگر. در این نوشتار در نظر داریم تا شما را با فواید و اهمیت برقراری روابط اجتماعی، تأثیرات منفی روابط اجتماعی ضعیف آشنا کرده و به شما در راستای افزایش این مهارت‌ها کمک کنیم.
فواید و اهمیت روابط اجتماعی در چیست؟
یکی از مهارت‌های ضروری در زندگی هر فرد، توانایی برقراری ارتباط اجتماعی است. این سؤاال پیش می‌آید که چرا انسان در طول زندگی خود به ایجاد روابط اجتماعی مناسب و تعامل با دیگران نیازمند است. کسب مهارت‌های روابط اجتماعی فواید و اهمیت‌های بسیار زیادی به دنبال دارد که در ادامه به برخی از آنها می‌پردازیم:
-
ایجاد روابط صمیمی و نزدیک؛ هر فرد در زندگی خود نیازمند حضور افراد نزدیک و صمیمی است که بتواند به آنها تکیه کند، اوقات فراغت خود را در کنارشان سپری کند یا در صورت نیاز از حمایت آنها بهره ببرد. حضور چنین افرادی می‌تواند به عنوان منبعی برای حمایت، سلامت روان و رضایت فرد از زندگی باشد که فواید بسیار زیادی به دنبال دارد.
-
سلامت جسمی؛ پژوهش‌های مختلفی به بررسی ارتباط بین وجود روابط صمیمی و نزدیک و سلامت جسمانی افراد پرداختند و شواهد نشان می‌دهد که هرچه افراد روابط سالم و صمیمی‌تری داشته باشند، احتمال بیماری‌هایی مانند سکته و سرطان کاهش می‌یابد.
-
سلامت روان؛ انزوا و تنهایی می‌تواند منجر به افسردگی و اضطراب شود. یکی از فواید برقراری روابط اجتماعی سالم، کاهش احتمال ابتلا به افسردگی و اضطراب است. روابط اجتماعی همچنین می‌توانند به عنوان منبع انگیزه، تحرک و شادی برای فرد باشند.
-
کاهش احتمال قربانی شدن؛ بسیاری از افراد به ویژه کودکان، در طول زندگی قربانی زورگویی‌ها و آزار و اذیت دیگران می‌شوند. کودکانی که روابط دوستی ایمن و فعالی داشته باشند، می‌توانند با دیگران درباره مشکلات پیش آمده صحبت کرده و از آنها کمک بگیرند. همچنین حضور در گروه‌های دوستی و عدم انزوا نیز، احتمال مورد زورگویی واقع شدن را کمتر می‌کند.
-
بهبود عملکرد تحصیلی و شغلی؛ ارتباط اجتماعی قوی در دوره تحصیل می‌تواند به اشکال مختلف منجر به ارتقا عملکرد تحصیلی شود. وجود دایره دوستان، فرصت مطالعه گروهی، ایجاد انگیزه و انرژی برای درس خواندن را فراهم می‌کند. در محیط کار نیز داشتن مهارت‌های اجتماعی مناسب می‌تواند به فرد برای برقراری ارتباط با همکاران، عملکرد بهتر شغلی و رضایتمندی بیشتر از کار، کمک کند.
-
افزایش رضایتمندی و شادی؛ داشتن اعتماد به نفس برای ایجاد روابط، بهره‌مندی از حضور دیگران در راستای بهبود عملکرد شغلی و تحصیلی، داشتن گروه‌های دوستی و گذراندن اوقات خوش با آنها و همچنین وجود منابع حمایت‌کننده می‌تواند رضایتمندی و خوشحالی فرد را به صورت کلی از زندگی به دنبال داشته باشد.
روابط اجتماعی از چه سنی باید شروع شود؟
اولین ارتباط، ارتباط نوزاد با مادر یا مراقب اولیه خود است، برقراری رابطه ایمن با مراقب اولیه، بستر اولیه برای برقراری روابط آینده را فراهم می‌کند. پس از آن، رابطه به سایر اعضای خانواده به ویژه با خواهر و برادرها، زمینه‌ساز کسب بسیاری از مهارت‌ها است. کودکی که وارد مهدکودک یا مدرسه می‌شود وارد محیطی اجتماعی شده که نیازمند برقراری ارتباط با همسالان و ورود به گروه‌های مختلف دوستی است.
بیشتر بخوانید: آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان در زمان رشد
کودکی که در این سن بتواند مکالمات را شروع کند، دوست پیدا کرده و وارد گروه شود، بتواند توانایی ابتدایی حل مسئله را بیاموزد، در آینده نیز در برقراری ارتباط با همسالان خود از مهارت بیشتری برخوردار است.
در نوجوانی کسب سه مهارت اصلیِ صمیمیت (نزدیکی عاطفی با دیگران)، اعتماد اجتماعی (قرار دادن خود در موقعیت‌های اجتماعی مختلف)، مدیریت و حل تعارض (توانایی برطرف کردن اختلاف و درگیری به شکل مناسب) از اهمیت بیشتری برخوردار است. پس در پاسخ به این سؤال که روابط اجتماعی از چه سنی باید شروع شود، می‌توان گفت هر چه فرد از سنین پایین‌تری در محیط‌های اجتماعی مختلف قرار گرفته و مهارت‌های ارتباط اجتماعی را کسب کند، از فواید این مهارت‌ها بیشتر بهره‌مند شود.
روابط اجتماعی ضعیف چه تاثیراتی در فرد دارد؟
از آنجایی که انسان ذاتاً اجتماعی است، عدم توانایی برای برقراری ارتباط با دیگری، پیدا کردن دوست، درخواست کمک در صورت نیاز و موارد مشابه دیگر، تأثیرات بسیار زیادی بر زندگی هر فرد می‌گذارد. فقدان روابط اجتماعی می‌تواند بر سلامت فیزیکی فرد آثار منفی بگذرد؛ همچنین سلامت روان او را تحت تأثیر قرار داده و زمینه‌های افسردگی، اضطراب، انزوا و عدم رضایت از زندگی را فراهم کند. نداشتن منبع حمایت مطمئن، ممکن است فرد را در اضطرابی مزمن قرار دهد؛ چرا که در صورت نیاز و بروز مشکل، پایگاه امنی ندارد. فردی که در برقراری روابط اجتماعی در محیط کار خود دچار مشکل است، نمی‌تواند به خوبی با همکاران خود ارتباط برقرار کند، محیط کار برای او تبدیل به محیطی ناخوشایند می‌شود و این امر می‌تواند عملکرد شغلی او را به شکلی منفی تحت تأثیر قرار دهد.
افت تحصیلی نیز یکی دیگر از تأثیرات روابط اجتماعی ضعیف است. فردی که در محیط مدرسه یا دانشگاه نمی‌تواند با دیگران به راحتی ارتباط برقرار کند، امکان مطالعه گروهی و کمک گرفتن از دیگران، گذراندن اوقات فراغت با همسالان خود و لذت بردن از دوره تحصیل را به اندازه فردی که روابط اجتماعی خوبی دارد، نخواهد داشت. همچنین افرادی که به دلیل نداشتن مهارت‌های ارتباط اجتماعی، توانایی صحبت کردن و رجوع به دیگران هنگام آسیب و خطر را ندارند، بیشتر احتمال دارد مورد زورگویی، سوءاستفاده یا تعرض قرار گیرند و در چنین شرایطی باقی بمانند. چنین افرادی ممکن است از صحبت درباره آسیب پیش آمده با دیگران واهمه داشته باشند و به همین دلیل آن را بازگو نکنند. این امر خود می‌تواند نتایجی مانند ادامه پیدا کردن آسیب و سوءاستفاده، افسردگی، اضطراب و ترس مفرط، ناتوانی در حل مشکل، آسیب‌های فیزیکی و حتی خطر مرگ و خودکشی را به دنبال داشته باشد.
بیشتر بخوانید: اختلال اضطراب اجتماعی: درمان جمع هراسی یا فوبیای اجتماعی
راهکارهایی برای بهبود و تقویت مهارت‌های ارتباط اجتماعی
اگر شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که مهارت‌های ارتباط اجتماعی ضعیفی دارید یا مایل به بهبود و افزایش مهارت‌های خود هستید، تقویت مهارت‌هایی که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت می‌تواند برای شما بسیار کمک‌کننده باشد.
-
همدلی: همدلی نقش مهمی در شناخت دیگران و شناسایی علائق مشترک دارد. این مهارت به ما کمک می‌کند تا احساسات دیگران را درک و به بهبود حال آنها کمک کنیم. فهم بهتر افکار و احساسات دیگران و تلاش برای رسیدن به این درک، نقش بسیار پررنگی در شکل‌گیری ارتباطات اجتماعی قوی دارد.
-
آگاهی اجتماعی: آگاهی اجتماعی به این معنی است که فرد بتواند نشانه‌های اجتماعی را در موقعیت‌های مختلف بفهمد و شناسایی کند. مثلاً تشخیص دهد که چه موقع در یک مکالمه صحبت کند.
-
برقراری ارتباط چشمی هنگام ارتباط با دیگران
-
توانایی همکاری: پایبندی به قوانین و انجام فعالیت بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران
-
کمک گرفتن: در صورتی که به کمک دیگران نیاز دارد، آنها را از نیاز خود باخبر کند.
-
مسئولیت‌پذیری: به این معنا است که فرد حتی در غیاب یک فرد ناظر، رفتار و عملکرد مناسب داشته باشد.
-
درگیر شدن: ایجاد روابط دوستی جدید و مشارکت فعال در فعالیت‌ها
-
کنترل خود: تنظیم هیجان‌ها در شرایط سخت و ناراحت‌کننده اجتماعی
-
شنونده فعال بودن
-
حالات هیجانی چهره و زبان بدن، در برقراری ارتباط مناسب با دیگران بسیار اهمیت دارد.
-
توانایی نه گفتن
-
توانایی حل مسئله و تعارض
-
راه‌هایی برای گفتگوهای بیشتر با دوستان، خانواده و همکاران نزدیک بیابید؛ مثلاً با پرسیدن سؤالات باز-پاسخ، می‌توانید مهارت‌های مکالمه خود را تمرین کنید. چنین سؤالاتی، به شکل موثری منجر به شکل‌گیری یا ادامه پیدا کردن مکالمات می‌شوند. سؤالاتی مانند: «درباره .... چه احساسی داری؟» «می‌تونی درباره ... بیشتر بهم بگی؟» «نظرت درباره .... چیست؟»
-
با قدم‌های کوچک شروع کنید. با برقراری ارتباط با افرادی که روزانه با آنها در ارتباط هستید، مهارت‌های اجتماعی خود را ارتقا دهید. برای مثال، اگر فردی حال شما را می‌پرسد، می‌توانید به جای پاسخ کوتاه همیشگی، پاسخ جدیدتری پیدا کنید که به طولانی‌تر شدن مکالمه کمک کند.
-
مشاهده نحوه تعامل دیگران با یکدیگر. به نحوه مکالمه، استفاده از کلمات، حالات هیجانی چهره و زبان بدن دیگران هنگام برقراری ارتباط با یکدیگر دقت کنید.
-
مهارت شنیدن و حفظ ارتباط چشمی را تمرین کنید.
-
بازگو کردن ویژگی‌های خوب دیگران می‌تواند به شما در برقراری ارتباط و ایجاد مکالمه کمک کند.
-
از کتاب‌ها، پادکست‌ها و کلاس‌های مهارت اجتماعی استفاده کنید.
-
گرفتن مشاوره نیز یکی از راهکارهای بسیار موثر در بهبود روابط اجتماعی و کسب مهارت‌های اجتماعی مختلف است. مشاوران افراکلینیک می‌توانند به شما در این مسیر کمک کنند.
