وابستگی و دلبستگی اصطلاحات رایجی در حوزه روابط عاطفی هستند که گاه ممکن است به اشتباه به‌جای هم به کار گرفته شوند. دلبستگی یکی از نیازهای بنیادینی است که همه انسان‌ها با آن متولد می‌شوند و برقراری روابط اجتماعی گوناگون به ارضا شدن این نیاز کمک بسیار زیادی میکند. اما گاهی این دلبستگی جای خود را به وابستگی می‌دهد. وابستگی حالت افراطی و بیمارگونه دلبستگی است. افرادی که دچار وابستگی عاطفی هستند در مورد توانایی‌های خود تردید زیادی دارند. آن‌ها معتقد هستند نمی‌توانند بدون مراقبت دیگران زنده بمانند یا اگر همسر یا والدینشان آن‌ها را ترک کند کاملاً دچار فروپاشی خواهند شد.
ویژگی برجسته شخصیت وابسته این است که نیاز شدید به مراقبت شدن دارد. این افراد اعتمادبه‌نفس بسیار پایینی دارند و سخت به دنبال کسب راهنمایی و اطمینان خاطر از سوی دیگران هستند. آن‌ها همواره در تلاش هستند تا اطرافیان را از خود راضی نگه دارند. در حقیقت افراد وابسته را می‌توان به‌عنوان افرادی خوب، مهربان و باگذشت توصیف کرد. باوجوداین، آن‌ها آن‌قدر به‌طرف مقابل رابطه خود می‌چسبند که او را از خود می‌رنجانند ( برای اطلاعات بیشتر در زمینه شخصیت وابسته می‌توانید مقاله اختلال شخصیت وابسته را مطالعه کنید).
هنگامی‌که از افراد وابسته خواسته می‌شود تعریفی از خود ارائه دهند، غالباً آن‌ها برای پیدا کردن کلمه یا جمله‌ای در تعریف خود با مشکل مواجه می‌شوند. هنگامی‌که فردی تائید و پذیرش خود را نه از دیدگاه خود بلکه صرفاً از دیدگاه دیگران می‌داند، نمی‌تواند فردی مستقل قلمداد گردد. به‌عبارت‌دیگر، یک فرد وابسته تعریف خود را از درون روابطش با دیگران به دست می‌آورد.
جلسه مشاوره فردی با با کمک روانشناسی حرفه ای میتواند بسیار کمک کننده باشد. کلینیک افرا خدماتی حرفه ای در این زمینه فراهم میکند.
بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت وابسته
دلایل ایجاد وابستگی عاطفی کدام‌اند؟
برای درک بهتر وابستگی عاطفی بهتر است ابتدا نگاهی به محیط خانوادگی و شرایط رشدی این افراد داشته باشیم. به نظر می‌رسد اکثر این افراد در خانواده‌هایی رشد یافته‌اند که والدینی بسیار کنترل‌گر و سخت‌گیر و یا بسیار حامی داشته‌اند. کنترل‌گری، سخت‌گیری و حمایت افراطی والدین معمولاً مانع از شکل‌گیری استقلال، اعتمادبه‌نفس و هویت در کودک می‌شود. وقتی والدین به کودک خود اجازه استقلال عمل و آزادی نمی‌‌دهند و اصرار دارند تمام نیازهای کودک خود را بدون دخالت دادن خودش برآورده کنند به‌تدریج باور به ناتوانی و بی‌کفایتی در کودک شکل می‌گیرد.
افراد مبتلا به وابستگی عاطفی خودشان را به‌صورت ذاتی بی‌کفایت و درمانده می‌دانند، بنابراین به‌تنهایی قادر به مقابله یا سازگاری با دنیای خودشان نیستند. آن‌ها دنیا را سرد، غریب و حتی مکانی خطرناک می‌دانند که امکان ندارد بتوانند آن را به‌تنهایی اداره کنند. به همین دلیل نتیجه می‌گیرند راه‌حل این وضعیت دشوار پیدا کردن شخصی است که قادر به‌به اداره زندگی آن‌ها باشد و از آن‌ها حمایت و مراقبت کند. بنا بر تصمیم این افراد، نپذیرفتن مسئولیت ارزش آن را دارد که از نیازها و تمایلات خود برای اینکه کسی از آن‌ها مراقبت و پرستاری کند، صرف‌نظر کنند.
انواع وابستگی عاطفی
همان‌طور که اشاره شد هسته کلیدی وابستگی عاطفی نداشتن اعتمادبه‌نفس و طرح‌واره ناتوانی ( برای مطالعه بیشتر به مقاله طرح‌واره درمانی مراجعه کنید)است. بنابراین فرد مبتلا به وابستگی عاطفی همواره در جست‌وجوی جانشینی برای ترمیم احساس بی‌کفایتی خود است. این وابستگی میتواند به‌صورت انواع مختلف خود را نشان دهد.
وابستگی عاطفی به افراد
در این نوع وابستگی فرد به دنبال برقراری روابط عاطفی عمیق با اعضای خانواده، دوستان یا شریک عاطفی خود است. در این نوع وابستگی صرف وجود یک فرد و لذت بردن از مصاحبت و هم‌نشینی برای فرد وابسته مطرح نیست. افراد مبتلا به وابستگی عاطفی افراد را به چشم ابزارهایی برای برطرف کردن نیازهای خود می‌بینند و به همین دلیل ترس بسیار زیادی در مورد از دست دادن افراد مهم زندگی خود دارند. در این نوع وابستگی افراد باور دارند که دیگران می‌توانند به آن‌ها کمک کنند تا مشکلات خود را حل کنند و احساس بهتری داشته باشند. برای فرد وابسته تنهایی بسیار تلخ و خطرناک است. این نوع وابستگی عاطفی در زنان شایع‌تر است ( برای مطالعه بیشتر می‌توانید به مقاله شوهر وابسته به مادر مراجعه کنید).
وابستگی عاطفی به شغل یا محیط‌های اجتماعی
در برخی موارد افراد برای جبران احساس ناتوانی و بی‌کفایتی خود نوعی دلبستگی به شغل یا محیط‌های اجتماعی پیدا می‌کنند. این نوع دلبستگی معمولاً در آقایان بیشتر دیده می‌شود. این افراد به‌جای سرمایه‌گذاری عاطفی با دیگران به شغل و یا محیط‌های اجتماعی وابسته می‌شوند و به‌تدریج عنوان و اعتباری که به دست می‌آورند جایگزین احساس‌های ناتوانی آن‌ها شده و نوعی هویت برایشان ایجاد میکند. در نگاه اول شاید این نوع وابستگی سالم به نظر برسد یا خیلی به چشم نیاید؛ اما باید توجه داشت در این نوع وابستگی، چون شغل و محیط‌های اجتماعی نوع حس مصونیت کاذب برای افراد ایجاد میکند و کاملاً به چیزی، غیر از خود شخص مربوط است به‌ناچار اضطراب زیادی برای فرد فراهم میکند. آن‌ها دائماً نگران از دست دادن جایگاه و اعتبار خود هستند.
چه علائمی نشان‌دهنده وابستگی عاطفی است؟
- افرادی که وابستگی عاطفی دارند دوست دارند طرف مقابلشان همواره در کنار آن‌ها باشد. این حضور فیزیکی برای فرد وابسته بسیار مهم است و عدم حضور فرد موردنظر منجر به تجربه احساس اضطراب، ناامنی و پریشانی می‌شود.
- افراد وابسته احساس می‌کنند بدون وجود افراد موردعلاقه خود زندگی کاملاً بی‌معنا است و حتی ویژگی‌هایی مثل اعتمادبه‌نفس، عزت‌نفس و امنیت فقط در حضور دیگری قابل‌دستیابی است. به‌عبارت‌دیگر هویت فرد وابسته کاملاً به حضور شخص دیگری گره‌خورده است.
- افراد وابسته در شروع پروژه‌ها و انجام کارها به‌تنهایی مشکل دارند و هنگامی‌که تنها هستند چنان احساس ناراحتی می‌کنند که دست به هرکاری می‌زنند تا با دیگران همراه شوند.
- افراد وابسته در روابط عاطفی خود همواره با احساساتی همچون اضطراب، تنش، کنترل، حسادت و مالکیت مواجه هستند. به‌عبارت‌دیگر فرد وابسته در روابط عاطفی خود هیچگاه احساس آرامش ندارد و دائماً ترس از دست دادن محبوب خود را دارد.
- افراد وابسته معتقدند بدون حضور دیگران نمی‌توانند نیازهای خود را برطرف کنند و به توانمندی‌های خود اعتماد کمی دارند به همین دلیل همیشه ترس از دست دادن عزیزان خود را دارند.
بیشتر بخوانید: نشانه های مرد وابسته به مادر
آسیب‌های وابستگی عاطفی در افراد
اضطراب و افسردگی
مطالعات پژوهشی نشان داده است که وابستگی عاطفی با ابتلا به افسردگی و اضطراب رابطه مستقیمی دارد. این افراد همواره ترس از دست دادن افراد مهم زندگی خود را دارند و به همین دلیل همیشه نوعی استرس و تنش را تجربه می‌کنند. از طرف دیگر به دلیل وابستگی بیمارگونه و ناسالم در صورت مواجهه با تنهایی، خیانت، مرگ و ... سایر حوادث ناخوشایند نسبت به سایرین بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی قرار می‌گیرند.
کاهش اعتمادبه‌نفس
احساس نیاز به دیگران در طی یک چرخه معیوب موجب می‌شود روزبه‌روز اعتمادبه‌نفس فرد وابسته بیشتر و بیشتر کاهش یابد. هرچه فرد وابسته نیاز بیشتری به دیگران پیدا میکند، بیشتر اعتمادبه‌نفس خود را از دست می‌دهد و درنتیجه احساس بی‌کفایتی بیشتری میکند.
نقص در مهارت حل مسئله و تصمیم‌گیری
افراد وابسته دائماً به دنبال معیارهای بیرونی هستند و هیچگاه به توانمندی‌های خود اعتماد نمی‌کنند به همین دلیل هیچ‌وقت قدرت حل مسئله و تصمیم‌گیری ندارند. این افراد چون نمی‌توانند منابع و توانمندی‌های درونی خود را باور کنند همواره در جست‌وجوی کسی هستند تا به‌جای آن‌ها تصمیم بگیرد یا به آن‌ها راه‌حل ارائه دهد.
چه راه‌هایی برای درمان وابستگی عاطفی وجود دارد؟
وابستگی عاطفی به‌تدریج و بر اثر یک سری الگوهای تربیتی نادرست ایجاد می‌شود اما خوشبختانه قابل‌بهبود و اصلاح است. اگرچه این تغییر زمان‌بر است و یک‌باره و ناگهانی اتفاق نمی‌افتد. در ادامه مهم‌ترین راهکارهای درمانی برای بهبود وابستگی عاطفی توسط روانشناسان افراکلینیک معرفی شده است.
شناخت الگوی وابستگی
هر تغییر رفتاری در ابتدا نیازمند اصلاح نگرش است. اگر می‌خواهید الگوی وابستگی عاطفی خود را تغییر دهید، ابتدا باید نسبت به آن شناخت صحیح کسب کنید. بررسی کنید ببینید وابستگی شما تا چه حد سالم و چه مقدار بیمارگونه است. این وابستگی چه مزیت‌هایی برای شما داشته است و معایب آن چه بوده است؟ هر چه قدر شناخت بیشتری به دست بیاورید برای تغییر آمادگی بیشتری خواهید داشت.
کسب استقلال
برای اینکه به‌تدریج الگوی وابستگی خود را تغییر دهید سعی کنید به سمت کسب استقلال حرکت کنید. لیستی از موقعیت‌های مختلف که نشان‌دهنده وابستگی شما است و بدون نظر دیگران نمی‌توانید آن‌ها را انجام دهید تهیه کنید. چند موقعیت را انتخاب کرده و توانایی خود را در مستقلانه عمل کردن به چالش بکشید.
کار کردن روی ارزش‌ها
لیستی از ارزش‌ها و اهداف مهم در زندگی تهیه کنید. بررسی کنید ببینید چند درصد از این ارزش‌ها درونی بوده و عمیقاً از بابت داشتن چنین اهداف و ارزشی احساس شادی و رضایت خاطر دارید و چه میزان ناشی از کسب رضایت دیگران است و صرفاً به خاطر جو جامعه به سمت چنین ارزشی رفته‌اید. هر چه قدر ارزش‌های شما درونی‌تر باشد وابستگی عاطفی شما کمتر خواهد بود و کم‌کم می‌آموزید به منابع درونی خود اعتماد کنید.
روان‌درمانی
یکی از راهکارهای بسیار مؤثر برای رها شدن از وابستگی عاطفی کمک گرفتن از مشاور و روان‌درمانی است. اگر فکر می‌کنید وابستگی عاطفی در شما بسیار شدید بوده و تمام ابعاد زندگی شما را تحت تأثیر قرار داده است، می‌توانید به متخصص سلامت روان مراجعه کنید. امروزه رویکردهای مختلف روانشناسی ازجمله روان‌درمانی تحلیلی هیجان مدار و طرح‌واره درمانی روش‌های درمانی بسیار مؤثری برای غلبه بر وابستگی عاطفی به مراجعین ارائه می‌دهند. روانشناسان افراکلینیک با استفاده از انواع رویکردهای تخصصی به افراد مبتلا به وابستگی عاطفی کمک می‌کنند تا این الگوی رفتاری ناسالم را با یک الگوی سالم جایگزین کنند.
