طرحواره به معنای مجموعه‌ای از باورهای عمیق و بنیادین درباره خود، دنیا و ارتباط با دیگران هستند. طرح‌واره‌ها در اکثر مواقع به دلیل اینکه تحریف‌شده هستند منجر به اختلال در نحوه پردازش ذهن می‌شوند. طرح‌واره‌ها همچون عینکی هستند که به چشم می‌زنیم و دنیا را از دریچه آن می‌بینیم. به همین دلیل برخی طرحواره منجر به شکل‌گیری برداشت‌های نادرست از اتفاقات می‌شوند.
طرحواره یا تله باورهای ناسازگای است که به دلیل ویژگی های غیر مشروط بودن (یعنی در هر حالتی این باورها نگه داشته می شوند) و خود دوام بخشی (این باورها طوری در ذهن فرد نشسته‌اند که هر اتفاقی تنها در جهت تائید این باورها در ذهن پردازش می شوند) که دارند، باعث یکسری مشکلات در زندگی فرد می شوند.
یکی از این باورهای دردسرساز تله رهاشدگی است که معمولاً مشکلات زیادی را برای افراد به‌خصوص در روابط عاطفی ایجاد می‌کند. روانشناسان افرا کلینیک در این مقاله به علل و درمان تله طرحواره رهاشدگی می‌پردازد.
بیشتر بخوانید: راهکارهایی که قدرت نه گفتن را در شما تقویت می کند
تله رهاشدگی چیست؟
طرحواره یا تله رهاشدگی باوری است که باعث می‌شود فرد انتظارش برای برآورده شدن امنیت، ثبات، محبت، همدلی، احساس مشترک، پذیرش و احترام به شیوه قابل پیش‌بینی انجام نشود. تله رهاشدگی بیشتر در خانواده‌هایی به وجود می‌آید که دارای ویژگی هایی از جمله طرد کننده، سرد، مضایقه کننده، تندخو و غیرقابل‌پیش‌بینی هستند. اگرچه همه افراد گاهی باورها و احساسات ناسازگار با واقعیت دارند ولی شدت این آن اهمیتاین باورها و احساسات و میزان افراطی بودن آنها اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل ما توصیه می‌کنیم شما بدون قضاوت و خیلی سریع به سوالات زیر را 6 مقیاس درجه بندی زیر پاسخ دهید تا در انتها با بررسی نتایج به داشتن یا نداشتن تله رهاشدگی در خود پی ببرید.
لطفاً به سؤالات زیر از 1 تا 6 پاسخ دهید.
- کاملاً غلط
- تقریباً غلط
- بیشتر درست است تا غلط
- اندکی درست
- تقریباً درست
- کاملاً درست
سؤالات زیر را پاسخ دهید
- احساس می‌کنم مردم از من سودجویی می‌کنند.
- اغلب احساس می‌کنم که باید از خودم در برابر مردم محافظت کنم.
- احساس می‌کنم که باید در حضور دیگران از خودم محافظت کنم، چون فکر می‌کنم در غیر این صورت به من آسیب می‌رسانند.
- اگر فردی کار خیلی خوبی برایم انجام دهد، فرض می‌کنم که حتماً قصد و انگیزه خاصی داشته است.
- خیانت به من فقط زمانش مطرح است و این اتفاق رخ خواهد داد.
- اغلب مردم تنها به فکر خودشان هستند.
- در اعتماد کردن به دیگران مشکل دارم.
- نسبت به انگیزه‌های دیگران سوءظن شدید دارم.
- مردم به‌ندرت درستکار هستند. آنها معمولاً آن چیزی نیستند که نشان می‌دهند.
- معمولاً به‌طورجدی به انگیزه‌های نهانی مردم فکر می‌کنم.
- اگر فکر کنم فردی می‌خواهد به من ضربه بزند، پیش‌دستی می‌کنم و اول من به او ضربه می‌زنم.
- مردم معمولاً مجبورند خودشان را برای من اثبات کنند، چون به آنها اعتماد ندارم.
- برای اینکه ببینم مردم به من راست می‌گویند یا نیت خوبی دارند آنها را آزمایش می‌کنم.
- با این باور موافقم "کنترل کردن یا کنترل شدن"
- وقتی فکر می‌کنم که دیگران چگونه در طول زندگی‌ام با من خشونت رفتار کرده‌اند، عصبانی می‌شوم.
- در طول زندگی‌ام مردم به من نزدیک شده‌اند تا از من سودجویی کنند یا برای رسیدن به اهدافشان از من سوءاستفاده نمایند.
- افراد مهم زندگی‌ام، ازنظر عاطفی، جسمانی یا جنسی با من بدرفتاری کرده‌اند.
نتایج تست: درصورتی‌که نمره شما بین 85 تا 102 قرار دارد احتمالاً شما تله رهاشدگی دارید. شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر با نشانه‌ها، علل و درمان تله رهاشدگی با ما همراه باشید.
نشانه‌های تله رهاشدگی چگونه بروز پیدا می‌کند؟
تله رهاشدگی 5 ویژگی مهم دارد. درصورتی‌که شما این 5 نشانه را در خود می‌بینید حتماً با یک مشاور درباره آن صحبت کنید.
- باور رها شدن: تله رهاشدگی منجر به کم شدن اعتماد به نزدیکان خود برای دریافت حمایت و ارتباط صمیمانه می‌شود، این افراد باور دارند که افراد مهم زندگی‌شان نمی‌توانند حمایت عاطفی، تشویق یا محافظت از او را ادامه دهند. به این دلیل که آنها ازلحاظ هیجانی همیشه در دسترس نیستند و ممکن است فوت کنند، او را رها کنند و یا به کس دیگری علاقه‌مند شوند.
- باور به قربانی بودن: تصور می‌کنند که همه انسان‌ها به او ضربه می‌زنند، بدرفتارند، او را سرافکنده می‌کنند، دروغ می‌گویند، فریبکارند و به دنبال منافع خود هستند. افرادی که تله رهاشدگی دارند تصور دارند اطرافیانش آسیبی که به او زند زده‌اند عمدی بوده و یا درنتیجه بی‌مبالاتی و غفلت مفرط به وجود آمده است. آنها و باور دارند در زندگیش دیگران همیشه موجودی او را دذدیه اند و حق او را می خورند.دیگران همیشه حق آنها را پایمال می‌کنند.
- باور به محرومیت عاطفی: این افراد تصور می‌کنند نیازها و عواطف آنها به‌اندازه کافی از طرف دیگران موردتوجه قرار نگرفته است و باور دارند آنها در زندگی‌شان از محبت محروم بوده‌اند، کسی به آنها توجهی که نیاز داشته اند را نکرده است، این افراد باور دارند در کودکی محرومیت از همدلی را تجربه کرده اند مورد همدلی قرار نگرفته‌اند، کسی به آنها گوش نکرده و درک نشده‌اند و نتوانسته‌اند برای کسی خود افشایی کنند. همچنین آنها به میزان زیادی از این مسئله شاکی هستند که فرد دلسوز و راهنمای درستی در زندگی‌شان نداشته‌اند.
- باور به داشتن نقص: افرادی که تله رهاشدگی دارند باور دارند که در مهم‌ترین بخش‌های شخصیت خود ناقص، غیر جذاب، حقیر و بی‌اعتبارند و یا نزدیکان و دوستانشان آنها را فرد منفور و دوست‌نداشتنی می‌دانند. این افراد نسبت به انتقاد بسیار حساس‌اند، احساس طردشدگی، سرزنش، کم‌روئی، مقایسه‌های نا به‌جا، احساس ناامنی از حضور دیگران، حس شرمندگی در ارتباط به دلیل احساس عیب و نقص، در این افراد زیاد است. احساس نقصی که دارند ممکن است مربوط به بخش‌های درونی مثل تکانه‌های خشم و تمایلات جنسی غیرقابل‌پذیرش باشد و یا مربوط به بخش‌های بیرونی مثل ظاهر فرد و مشکلات اقتصادی باشد.
- باور به بیگانه بودن: باور این که او با دیگران متفاوت استبه اینکه با دیگران متفاوت هستند و به جامعه یا گروهی که در آن حضور دارند است احساس تعلق‌خاطر ندارند. این افراد احساس تعلق‌خاطر یا پیوند نسبت به دیگران ندارند و فکرشان مدام درگیر احساس عدم پذیرفته شدن از سوی دیگران هست.
بیشتر بخوانید: افسردگی و انواع آن : دلایل ایجاد افسردگی و علائم آن
عوامل شکل‌گیری تله رهاشدگی در فرد کدم‌اند؟
فقدان دو حس تعلق و پذیرش در تله رهاشدگی، نقش اساسی در شکل‌گیری تله رهاشدگی دارند که در ادامه به آن می‌پردازیم:
حس پیوند و تعلق یعنی فرد به شیوه‌ای پایدار، مداوم و توأم با اعتماد، با دیگران ارتباط داشته باشد. یکی از انواع پیوندها صمیمیت یا رابطه عاطفی نزدیک با شخص دیگر است. نوع دیگر احساس پیوند، حس تعلق‌خاطر یا حس یکپارچگی اجتماعی است که مربوط به حس تعلق و جور شدن با یک گروه مانند دوستان، خانواده یا جامعه است. این احساس تعلق به گروه، زمانی شکل می‌گیرد که فرد احساس کند گروه ازلحاظ اجتماعی دلخواه و محبوب اوست و اعضای گروه نظر مشابه با او در مورد سایر مردم داشته باشند.
پذیرش یعنی اینکه فرد دوست‌داشتنی، قابل‌قبول و موردعلاقه دیگران است و ارزشش را دارد که با توجه، عشق و احترام دیگران روبه‌رو شود، کودکانی که موردپذیرش قرار نمی‌گیرند احساس طرد شدن می‌کنند.
کودکان نیاز دارند تا از سوی والدین عشق و محبت قابل‌اعتماد دریافت کنند. کودک به یک محیط خانوادگی ایمن بدون درگیری زیاد نیاز دارد. او نیازمند عشق و توجه از سوی برادرها و خواهرهایش است. والدین باید کودکان را به داشتن روابط اجتماعی با دیگران تشویق کنند و در آخر اینکه برای ایجاد حس پیوند، کودک از سنین کودکی تا نوجوانی به تجارب موفقیت‌آمیز اجتماعی با افراد هم سن و سال در گروه‌ها نیازمند است.
هنگامی‌که کودکان چنین محیط امنی همراه با عشق، همدلی، توجه، احترام، پذیرش و تجارب مثبت اجتماعی نداشته باشند، تله رهاشدگی در آنها شکل می‌گیرد. درواقع کودکان زمانی مستعد تله رهاشدگی می‌شوند که از سوی والدین عشق، محبت، احترام و پذیرش را به‌قدر کافی دریافت نکنند. این شرایط گاهی با فوت والدین یا ترک همیشگی آنها از منزل اتفاق می‌افتد همچنین تله رهاشدگی زمانی در کودک به وجود می‌آید که کودک از سوی والدین با انتقادهای زیادی مواجه شود یا احساس کند که ناخواسته است و یا از سوی همسالانش طرد شده باشد.
البته نمی‌توان فاکتور موقعیت اجتماعی را نادیده گرفت. کودکانی که فاقد ویژگی‌هایی هستند که ازنظر اجتماعی جذاب بوده و یا قابل‌پذیرش یا مطلوب از سوی همسالان نیستند و یا نسبت به هویت جنسی خود احساس شرم دارند عوامل تاثیرگذار در بوجود آمدن تله ها شدگی هستند.در معرض ابتلا به تله رهاشدگی قرار دارند.
روش‌های درمان تله رهاشدگی
اگر شما 5 نشانه اصلی تله رهاشدگی را دارند می‌توانید از پروتکل درمان طرحواره رهاشدگی که در ادامه آمده است استفاده کنید:
شناسایی موقعیت‌های برانگیزاننده تله رهاشدگی
در مرحله اول شما می بایست زمانهاییباید موقعیت‌هایی که این تله فعال می‌شود را شناسایی کنید و موقعیت های محیطی و درونی خود را برای فعال شدن این تله را مورد توجه قرار دهید؛ بنابراین سعی کنید در این مرحله حوصله کنید به خرج دهید و با دقت زمان‌هایی که این باور در شما فعال می‌شود و به دنبال آن احساس رهاشدگی می‌کنید را یادداشت کنید.
شناسایی رفتارهای تداوم‌بخش تله رهاشدگی از نوع رفتارهای افراطی
تله رهاشدگی باوجود یکسری رفتارهای جبرانی و افراطی می‌تواند به تداوم خود ادامه دهد. این رفتارها نگه‌دارنده‌های مهم تله رهاشدگی هستند. برای مثال انتخاب دوستان سرد و طرد کننده، اعتماد بی‌مورد و غیرمعمول به افراد ازجمله رفتارهایی است که باعث تدام پیدا کردن تله رهاشدگی می‌شود و شناسایی این رفتارها در کاهش این باور رهاشدگی اهمیت به سزایی دارد.
شناسایی رفتارهای تداوم‌بخش تله رهاشدگی از نوع رفتارهای اجتنابی
افراد دارای تله رهاشدگی با اجتناب از یکسری از موقعیت‌ها و رفتارها باعث تداوم تله رهاشدگی می‌شوند. برای مثال آقای 45 ساله‌ای که به‌شدت از تله رهاشدگی رنج می‌برد در پیگیرهای خود برای رهایی از این تله به این نتیجه رسید که او از رفتارهای خود مراقبتی در رابطه‌های نزدیک خود اجتناب می‌کند تا شواهدی برای اثبات باور قربانی بودن خود فراهم کند.
جایگزین کردن رفتارهای سازگارانه به‌جای رفتارهای افراطی یا اجتنابی
در این مرحله افراد به دنبال تغییر در الگوهای رفتارهای برانگیزاننده تله رهاشدگی هستند. برای مثال خانم 33 ساله‌ای که تله رهاشدگی او در موقعیت‌های صمیمی فعال می‌شود سعی کرد این دفعه به‌جای رفتارهای افراطی یا اجتنابی برای مثال بدبین شدن به‌طرف مقابل یا مراقبت نکردن از خود سعی کند ارتباط متناسب با زمان حال را با او ادامه دهد تا بتواند به‌مرور بر احساساتی ازجمله طرد شدن، آسیب دیدن، ناقص بودن، نادیده گرفته شدن و متفاوت بودن که باعث تداوم احساس رها شدن می‌شوند، غلبه کنند.
