امروزه درمان های جدیدی در حیطه اختلال های روان شناختی و روان پزشکی به وجود آمده است. درمان‌هایی که به نسبت سالیان قبل اثربخشی سریع‌تر و کارآمد‌تری داشته و همچنین با عوارض کمتری هم همراه هستند. یکی از این درمان‌های جدید، تحریک الکتریکی فراجمجمه ای یا همان TDCS است که یک تکنیک توانبخشی شناختی بوده و به عنوان نوعی نوروتراپی هم شناخته می شود.در این مقاله قصد داریم تا جنبه‌های مختلف این شیوه‌ی درمانی را بررسی کرده و کاربردهای آن در اختلال های روانشناختی و روانپزشکی را بررسی کنیم.
برای دریافت مشاوره فردی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل نمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
تحریک الکتریکی مغز TDCS چیست؟
TDCS یکی از روش های غیر تهاجمی تحریک مغز است که با استفاده از جریان الکتریکی ضعیف و پیوسته، اثر خود را به جا می‌گذارد. این جریان الکتریکی پیوسته، تحریک پذیری نورونی را در نواحی خاص مغز، افزایش یا کاهش می‌دهد. این تغییر در تحریک پذیری نورونی به تغییر در عملکرد مغز منجر می‌شود و امروزه کاربرد گسترده‌ای در اختلالات نورولوژیکی و روانپزشکی پیدا کرده است. در این روش درمانی، دو الکترود با توجه به اختلال مورد نظر روی قسمتی از سر قرار می‌گیرند. یکی از الکترودها دارای بار مثبت و دیگری دارای بار منفی است. جریانی که شدت آن بین ۲-۱ میلی آمپر متغیر است بین الکترودها برقرار شده و بخشی از آن از طریق جمجمه وارد مغز می‌شود. جریان الکتریکی وارد شده به مغز قادر است فعالیت سلول‌های مغزی را تحت تاثیر قرار داده و از این طریق، اثرات درمانی به جا بگذارد.تحریک پذیری ایجاد شده در مغز، وابسته به شدت جریان، طول مدت تحریک و جهت جریان الکتریکی، متغیر است. برای اهداف بالینی که نیازمند اثرات طولانی مدت است، افزایش طول مدت تحریک یا قدرت تحریک حائز اهمیت است. از سوی دیگر تکرار جلسات و افزایش تعداد جلسات TDCS باعث انباشتگی اثرات درمانی آن می‌شود.
تاریخچه تحریک الکتریکی مغز
شاید تصور کنید که تحریک الکتریکی مغز یک درمان نوین و کاملاً جدید است. اما واقعیت این است که این تکنیک از هزاران سال پیش شناخته شده است. اولین دستگاه‌های تحریک مغز، ماهی‌های زنده بودند. رومی‌ها و یونانیان باستان از قدرت شوک دهندگی گربه ماهی نیلی و ماهی دیگری با اشعه الکتریکی آگاه بودند. گالن و اسکریبونیوس لارگوس در روم از ماهی الکتریکی برای درمان سردرد و اختلالات مختلفی استفاده می‌کردند. در ایران نیز ابوعلی سینا برای درمان سردرد از این شیوه استفاده می‌کرده است. اشعه‌های الکتریکی احتمالاً اولین دستگاه های تحریک مغزی به شمار می‌آمدند. این ماهی را رومی‌ها و یونانی‌ها برای درمان اختلال های گوناگون مورد استفاده قرار می‌دادند. آنها ماهی را روی پیشانی فرد بیمار قرار می‌دادند یا این که از بیمار می‌خواستند تا بر روی تعداد زیادی از ماهی زنده مذکور بایستد. این ماهی انرژی خاص خود را تخلیه می‌کرد که البته در آن زمان و تا قرن‌ها بعد به عنوان الکتریسیته شناخته شده نبود. متاسفانه این ماهی‌ها به سادگی در دسترس نبودند تا این‌که در قرن هجدهم ماشین‌هایی ساخته شد که می‌توانستند الکتریسیته را بر حسب نیاز تولید کنند.
کاربرد های TDCS
TDCS بر انواعی از حوزه‌های حسی، حرکتی، شناختی و هیجانی اثر دارد. از این روش به خصوص در زمینه اختلال های افسردگی و اضطرابی استفاده می شود و نتایج درمانی مثبتی داشته است.
TDCS در بهبود سرعت پردازش مغزی، ظرفیت حافظه، توجه و کلیه عملکردهای شناختی موثر است.
- میگرن
- درد ناشی از صدمات تروماتیک نخاع و فیبرومیالژیا
- سکته‌های مغزی و اختلالات تکلمی که به دنبال سکته مغزی ایجاد شده است.
- کاهش اشتها
- کاهش ولع (مواد ، سیگار ، غذا و الکل)
- انواع دردهای مختلف که به دارو پاسخ نداده.
- کمر دردهای مزمن
- پارکینسون و وزوز گوش
همچنین شواهد بسیاری اثر بخشی TDCS را بر بهبود توانمندی‌های شناختی مانند حافظه، یادگیری، توجه، برنامه ریزی، حل مسئله و غیره تایید می کنند.
TDCS در مغز چگونه کار می کند؟
به زبان ساده در مورد این روش درمانی می‌توان گفت، زمانی که الکترودها بر روی جمجمه قرار داده می‌شوند، جریان مثبت و منفی یعنی قطبی شدن در مغز اتفاق می‌افتد به این صورت که در قطب منفی الکترون‌ها وارد مغز می‌شوند و در قطب مثبت الکتریسته خارج می‌شود.از آن جایی که مغز یک رسانای ضعیف است و بافت مغز در همه بخش‌های آن یکسان نیست بررسی اثر جریان در بخش‌های مختلف مغز پیچیده است و از طرفی دیگر هر بخشی از مغز کارهای متعددی را انجام می‌دهد بنابراین این مسئله نیز پیش بینی اثر دقیق الکترودها بر روی مغز را سخت‌تر می‌کند. فاکتورهای تاثیر گذار دیگر از جمله محل قرار دادن الکترودها، شدت جریان مثبت و منفی و میزان وسعت محل قرار گرفتن الکترودها را هم می‌بایست به سخت‌تر شدن پیش بینی اثر درمان اضافه کرد. برای مثال در مورد اثر الکترودهای مثبت و منفی در آزمایشی که بر روی بخش بینایی بیماران انجام شده بود، نتایج نشان داد یک میزان یکسان الکترود منفی باعث بازداری‌های بینایی شده و همان میزان جریان با الکترودهای مثبت باعث افزایش تحریک بینایی در بیماران شده است.بنابراین می‌توان پیش بینی کرد متغیرهای مهم در این روش درمانی، محل قرار دادن الکترودها، شدت جریان، شکل و اندازه الکترودها و مدت زمان جریان الکتریسته است.
عوارض TDCS
خوشبختانه این روش در صورت استفاده صحیح و زیر نظر متخصص با عوارض کمی همراه است. از مهم ترین عوارض این روش می‌توان به خواب آلودگی، کمی سوزش و قرمزی در ناحیه تحریک اشاره کرد که همه این عوارض مختصر بوده و بعد از یکی دو جلسه کاملاً رفع خواهند شد.در ضمن همه افراد الزاماً به این عوارض دچار نخواهند شد.
چه کسانی نباید از دستگاه TDCS استفاده کنند؟
کسانی که باطری قلب و یا دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب دارند و کسانی که پوست سر آنها زخم است و یا خراشیدگی دارند. کسانی که سابقه صرع و یا تومور مغزی دارند.
وقتی که دستگاه TDCS کار می کند، فرد چه احساسی دارد؟
در شروع درمان معمولاً شخص احساس سوزش خیلی ضعیفی در ناحیه‌ای که الکترود وصل شده می‌کند و پس از مدتی از بین می‌رود.
چه کسانی می توانند از TDCS استفاده کنند؟
ماهیت TDCS و بی نیازی آن به شرکت فعالانه فرد در امر درمان باعث شده تا در محدوده سنی گسترده و انواعی از اختلالات (حتی زمانی که همکاری فرد در درمان کم است) قابلیت استفاده را داشته باشد.
آیا استفاده از TDCS فرد را از سایر درمان ها هم چون روان درمانی، کاردرمانی و غیره بی نیاز می کند؟
TDCS ابزاری است که توانمندی مغز را در پردازش اطلاعات ورودی افزایش می‌دهد. این ویژگی اثر بخشی سایر درمان‌ها را افزایش می‌دهد ولی فرد را از آنها بی نیاز نمی‌کند. برای مثال، هر چند TDCS در اختلال هایی مانند افسردگی و وسواس اثر بخش است اما افراد را از روان درمانی بی نیاز نمی‌کند.
مقایسه tdcs با ect
- در روش اول تحریک مغز باعث افزایش فعالیت‌های شناختی از جمله افزایش یادگیری و حافظه می‌شود ولی در روش دوم یک روش یادزدودگی است.
- جریان الکتریکی اولی بین 1 تا 2 ولت است و در روش دوم بین 45 تا 70 ولت است.
- در روش اول تعداد جلسات بسته به نوع مسئله بین 8 تا 20 جلسه می‌باشد ولی در روش دوم سه تا پنج بار در هفته است و باعث گمگشتگی می‌شود که به تدریج بهبود در حافظه صورت می گیرد.
- روش اول برای درمان اضطراب، بیش فعالی، سردردهای میگرنی و به طور کلی برای افرادی است که سطح عملکرد عمومی نسبتاً خوبی دارد و واقعیت سنجی بالایی دارند ولی در روش دوم برای درمان اختلالات روانی شدید که سطح عملکرد عمومی فرد به شدت پایین آمده و قطع با واقعیت در مقاطعی اتفاق می افتد از جمله اسکیزوفرنی یا افسردگی شدید استفاده می‌شود.
- روش اول در زمانی استفاده می‌شود که افراد تمایلی به استفاده از دارو ندارند اما روش دوم زمانی استفاده می‌شود که دارو درمانی به تنهایی جواب نداده است.
مقایسه tdcs با ces
- ناحیه‌ای که تحریک می‌شود در اولی جلوی سر یا گوش قرار می‌گیرد ولی در تحریک الکتریکی مغز تحریک در ناحیه رویش مو یا در لوب پیشانی است.
- جریان تحریک در روش تحریک الکتریکی جمجمه به حالت پالس است ولی در روش دوم به شیوه الکترودهای مثبت و منفی است.
- در واقع تفاوت عمده آنها در محل قرار گرفتن الکترودها و نوع جریانی است که مغز را تحریک می‌کند.
برنامه زمانی استفاده از TDCS چگونه است؟
این درمان در عرصه بالینی ابزاری انعطاف پذیر محسوب می‌شود. جلسات درمانی آن از هفته‌ای یک بار تا استفاده روزانه متغیر است. هر چند که نتایج درمانی آن ها متفاوت خواهد بود. جلسات پیوسته و متراکم نتایج بالینی بهتر و سریع‌تری دارند. فشردگی جلسات بر حسب نیاز درمانی فرد و سایر ویژگی‌ها تعیین می‌شود.درمان با TDCS شامل دو مرحله فشرده و درمان نگهدارنده است. در مرحله فشرده، جلسات پی‌در‌پی برای فرد طراحی می‌شود و پس از دستیابی به نتایج بالینی رضایت بخش، درمان نگهدارنده که به شکل جلسات هفتگی یا ماهانه خواهد بود با هدف تثبیت نتایج بالینی اجرا می‌شود.
نکات مراقبتی در هنگام استفاده از TDCS
به دلیل جریان بسیار ضعیف الکتریسته و عدم اثر تخریبی الکترودها بر بافت مغز این روش کاملاً غیر تهاجمی و بدون عوارض جدی است و تنها عارضه گزارش شده خارش یا سوزش محل الکترود پس از جلسات متعدد است. اما آن‌چه که باید در این روش درمانی دقت کرد عدم قرار دادن الکترودها از محل کنترل کننده های ضربان قلب و یا تنفس در ساقه مغز است. در مورد بیماران صرع به دلیل دشارژ شدن مغز در زمان حمله، از این روش برای این بیماران استفاده نمی شود. همچنین در مورد افرادی که شرایط ناپایدار جسمی دارند مثلاً افرادی که نوسان فشار خون دارند یا افرادی که پلاتین یا جسم خارجی در بدن دارند، نیز توصیه نمی‌شود. همچنین باید به این نکته توجه کرد که اگر قرار است از این روش به مدت طولانی برای بیماری استفاده شود، حتماً در مراکز بالینی انجام شود و از چک لیست‌های بالینی قبل از هر جلسه برای بیمار استفاده شود. در صورت نیاز به مشاوره در زمینه انجام تحریک الکتریکی مغز و یا هر گونه سوال می‌توانید با کلینیک روانشناسی افرا در ارتباط باشید.
برای دریافت مشاوره فردی می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل نمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
