برای زندگی اجتماعی رو به رشد، ما نیاز به اصلاح خود و دیگران داریم؛ تا بتوانیم در کنار هم زندگی مسالمت‌آمیز و سلامتی داشته باشیم. یکی از ابزارهای مهم برای رسیدن به اجتماعی پویا، داشتن مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری است. یکی از سوالات مهم در این زمینه، این است که چطور می‌توانیم مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری را در خود رشد دهیم؟ مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری از نوعی تفکر به نام تفکر انتقادی ناشی می‌شود که راهی برای معنا کردن مشکلات به دور از ذهن‌خوانی، هیجان‌خواهی و القاعات است.
نتیجه مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری، بهره‌گیری از راهکارها و مهارت‌های فکری برای بالا بردن کیفیت روابط در موقعیت‌های زناشویی، شغلی و اجتماعی است. با روانشناسان افرا کلینیک همراه باشید تا با تکنیک‌های لازم، برای بهبود مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری آشنا شوید.
برای تقویت مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری دو فاکتور مهم را بايد در رفتارهای خود ایجاد کنید:
- نگاه تحلیل‌گرانه و بدون تعصب: فردی که مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری دارد، مي‌تواند افکار و روش‌های مرسوم یک جامعه، نقاط ضعف و قوت جامعه، تبلیغات و جهت‌دهی رسانه‌ها را تحلیل کند و دیدگاه‌های متفاوت و حتی متناقض را خوب شنیده تا بتواند تحلیل چند جانبه از موضوعات داشته باشد.
- قدرت تصحیح نگرش‌ها: فردی که مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری دارد، فشار ناشی از باورهای متعصبانه یا خام را کمتر در خود احساس می‌کند. این افراد باور درست و غلط کمتری دارند و به دور از هر تعصبی برای قضاوت، بیشتر تکیه بر اخلاقیات دارند و قدرت تحمل ابهامات، تعارضات و تناقضات در نگاه خود و جهان بیرون از خویش را دارند؛ در نتیجه نیازی به چسبیدن به یک دیدگاه درست مطلق را نداشته و می‌توانند انتقادها را خوب بشنوند و در صورت نیاز به تصحیح نگرش‌های خود بپردازند و در موضع انتقاد سازنده، منصفانه و به دور از خشونت با دیگران صحبت کنند.
انتقادپذیری چیست؟
در مهارت انتقادپذیری، فرد توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب متفاوت از آنچه خود باور دارد را به دست می‌آورد. این مهارت سبب مي‌شود تا آنچه که به فرد ارائه می‌شود، بدون بررسی دقیق رد نکند.
آن چیزی که غالبا مانع از انتقادپذیری می‌شود، نوعی باور خودشیفته است. باور به این که علت مشکلات، بیرون از خود است. مهارت انتقادپذیری فشار ناشی از تعارضات و باورهای تعصب‌آمیز یا خرافاتی را کاهش می‌دهد. تفکر، پخته و رشدیافته می‌گردد و بهداشت روانی شخص کمتر آسیب جدی می‌بیند.
مهارت انتقاد کردن چیست؟
مهارت انتقاد کردن با تحقیر و تخریب دیگری متفاوت است. در انتقاد سازنده، هدف اصلاح موضوع از طریق تصمیم‌گیری برای رفتارهای مفیدتر و سازنده‌تری است که منافع دو طرف یا گروه در اولویت است.
موانع انتقاد کردن
آنچه غالبا مانع انتقاد سازنده می‌شود، نوعی بی‌مهارتی در نوع نگاه به مشکل است. تفکر تک علتی که مشکل را فقط در یک چیز می‌بیند، باعث نوعی نگاه متعصبانه و بی‌انصافانه می‌شود که بزرگترین مانع در دور شدن از انتقاد سازنده است.
آنچه به عنوان بزرگترین مانع انتقادپذیری شناخته می‌شود، نوعی تفکر است که فرد مشکل را در بیرون از خویش می‌بیند و سهمی در ایجاد آن برای خود قائل نیست . تفکری که به آن خودمداری در مقابل مسئله‌مداری می‌گویند. خودمداری یا خودشیفتگی، همواره در حکم یک مانع بزرگ ذهنی، انسان را از حل مشکلات به شکل واقعی دور می‌کند. در مقابل، مسئله‌مداری موجب خارج شدن از خودمحوری و توجه به مشکل است. فردی که مهارت انتقادپذیری دارد می‌تواند از منظر دیگران هم مشکل را ببیند و خود را عاری از نقص نپندارد.
چگونه انتقادپذیر باشیم؟
- انتقادپذیری نیاز به شجاعت دارد: شنیدن افکار یا احساسات متفاوت از خود، نیاز به این دارد که افراد بتوانند شجاعانه دیدگاه‌های متفاوت از خود را بپذیرند و اگر آن را بهتر از خود دیدند، فکر، رفتار یا احساسشان را تغییر دهند.
- انتقادپذیری نیاز به آرامش ذهنی دارد: زمانی که ذهن شما درگیر مسائل زیادی است، زمان مناسبی برای شنیدن انتقاد نیست. لازم است ظرف وجودتان گنجایش پذیرفتن انتقاد را داشته باشد. هرگز شما نمی‌توانید با ذهنی مشوش، انتقاد را به درستی بشنوید یا تحلیل کنید.
- انتقادپذیری نیاز به انعطاف‌پذیری دارد: افرادی که دید تک علتی نسبت به مسائل دارند و تنها یک چیز را مسبب مشکل می‌دانند، نمی‌توانند نگاه عمیقی به اتفاقات داشته باشد. چنین طرز فکری مانع بزرگی برای تفکر انتقادپذیر است.
- انتقادپذیری نیاز به تفکر مسئله مدار دارد: افراد در صورتی می‌توانند انتقادپذیر باشند که سهمی برای خود در مشکلات به وجود آمده، قائل باشند. بنابراین نگاه خودشیفته و خودمحور که علت همه مشکلات را در دنیای بیرون از خود می‌داند، مانع بزرگی برای پذیرش انتقاد است.
چه وقت انتقاد کردن تاثیرگذار است؟
برای انتقاد کردن در گام اول باید خودتان را به جای طرف مقابل بگذارید؛ یعنی به وضعیت خلقی و جسمی او توجه کنید و از خود بپرسید، چرا او این کار را انجام می‌دهد و به دنبال جواب آن باشید. هر رفتاری می‌تواند علتی داشته باشد که شما از آن آگاه نباشید؛ بنابراین اول سعی کنید خود را جای طرف مقابل بگذارید. در گام دوم با توصیف موقعیت، احساس و فکر خود را توضیح دهید. به این نکته توجه داشته باشید که سعی نکنید به طور ضمنی او را متوجه کنید که تو مقصری یا فکر من درست‌تر است. در گام سوم در مورد طرف مقابل، گوش دادن موثر را انجام دهید (که برای مطالعه بیشتر می‌توانید به مقاله گوش دادن موثر مراجعه کنید) بدون تعصب و قضاوت صحبت‌های او را گوش دهید و سعی کنید به واکنش‌های طرف مقابل توجه داشته باشید و نظر او را در مورد صحبت‌هایتان بپرسید. در اغلب مواقع، زمانی که انتقاد با پاداشی مثل توجه بدون قضاوت و تعصب همراه می‌شود، تاثیرگذاری بالایی دارد.
چگونه انتقاد کنیم؟
سه مرحله مهم برای انتقاد وجود دارد.
در مرحله اول لازم است موقعیتی را که شما در مورد آن انتقاد دارید به طور واضح توضیح دهید. برای مثال: شما به همسرتان می‌گویید: «امروز صبح وقتی داشتم در مورد برنامه آخر هفته با تو صحبت می‌کردم»
در مرحله دوم، رفتار طرف مقابل را توضیح می‌دهید. تو به من گفتی: «حالا و بدون هیچ کلامی شروع به چک کردن ایمیل‌هایت کردی»
در مرحله سوم، احساسی که در آن موقعیت داشتید را توضیح می‌دهید. «من احساس بی‌ارزشی کردم و فکر کردم من هرچی تلاش می‌کنم بازم نمی‌تونم یه برنامه‌ریزی دوتایی جذاب داشته باشم».
با این سه مرحله شما می‌توانید بدون قضاوت طرف مقابل، تنها موقعیت را توصیف کرده و احساس و فکری که تجربه کردید را بازگو کنید. به این ترتیب طرف مقابل شما، احتمال بیشتری دارد که به حرف‌های شما گوش داده و نسبت به پذیرش و درک آن مقاومت نکند.
فواید انتقاد سازنده
بهبود شرایط
برای بهبود روابط و یا شرایط کاری، افراد نیاز دارند نقطه نظر خود را بدون نادیده گرفتن طرف مقابل و رنجیدن او بیان کنند. مهارت انتقاد سازنده به افراد کمک می‌کند تا بتوانند بدون حمله کردن به شخصیت دیگران ، موقعیت نامطلوب را توضیح داده و سعی در تغییر شرایط و رفتن به سمت بهبود آن باشند.
صمیمت
یکی از راه‌های صمیمت، پذیرش تفاوت‌ها است. انتقاد کردن در روابط زناشویی یا دوستانه یکی از فاکتورهای مهم برای ایجاد صمیمت است که می‌تواند به افراد کمک کند تا تفاوت‌های همدیگر را بپذیرند و به آن احترام بگذارند.
رشد تفکر
تکنیک بارش فکری تنها زمانی امکان پذیر است که افراد بتوانند بدون ترس از قضاوت، راهکارهایی را که به ذهنشان می‌آید، برای گروه بازگو کنند. در انتقاد سازنده افراد می‌توانند به تولید فکر و ایجاد نگاه‌های نو و ارزنده برسند.
روابط اجتماعی گسترده
یکی از راه‌های داشتن روابط اجتماعی گسترده و به دنبال آن پیشنهادهای کاری، ارتباطی و رشد فردی بیشتر، مهارت انتقاد کردن است. انتقاد کردن سازنده از انجماد و تعصب‌های فکری جلوگیری می‌کند تا با این مهارت، تفاوت‌ها باعث جذاب شدن و نه تضعیف روابط شوند.
تکنیک‌های انتقاد سازنده
مهارت انتقاد کردن برای زمانی است که شما از چیزی یا رفتاری ناراضی هستید و تصور دارید برای بهتر شدن آن باید نقطه نظر خود را اعلام کنید. برای تقویت انتقاد سازنده می‌توانید از چند تکنیک مهم زیر استفاده کنید.
- جرأت‌مندی: آنچه بیش از همه در انتقاد کردن مشکل‌ساز می‌شود. عدم جرأت‌مندی، در ابراز شفاف آنچه می‌خواهید است که باعث سوتفاهم و پنهان شدن هدف شما از گفتگو می‌شود.
- موضع شفاف و روشن: سعی کنید در مورد آنچه می‌خواهید بیان کنید، موضع شفاف و روشنی داشته باشید.
- موقعیت‌سنجی: در زمان انتقاد کردن حتما شرایط طرف مقابل را در نظر بگیرید؛ در صورتی که او خسته است و یا خلق پایینی دارد زمان مناسب برای بیان موضوع انتقاد نیست.
- بی‌تعصب بودن: در دنیا به تعداد انسان‌ها نظر و عقیده در مورد یک موضوع می‌تواند وجود داشته باشد، نگاه سیاه و سفید داشتن به موضوعات، باعث رفتار یا تفکر تعصب‌آمیز می‌شود؛ بنابراین با حفظ احترام به عقیده یا رفتار طرف مقابل، نظر خود را بیان کنید.
- تک موضوعی: از کلی‌گویی و کلی‌بافی در انتقاد کردن بپرهیزید.سعی کنید در موقع انتقاد کردن تنها یک مسئله را مطرح کنید و از بیان مشکلات متعدد که باعث کمرنگ شدن هدف شما از انتقاد می‌شود، جلوگیری کنید.
- فرایند مدار بودن: گاهی افراد تصور می‌کنند، اگر در مورد موضوعی حرف می‌زنند، حتما باید در همان جلسه به نتیجه برسند؛ در حالی که اغلب موضوعات مهم نیاز به گفتگو در چند نوبتدارد. از تمام کردن جلسه بدون نتیجه‌گیری از گفتگو نترسید، گاهی لازم است هر دو به صحبت‌های هم فکر کنید و دفعه بعد با خلاصه کردن صحبت‌های قبلی، دوباره گفتگو را شروع کنید.
- گوش به زنگ علائم هیجانی: گفتگو را تا جایی ادامه دهید که احساس می‌کنید، طرف مقابل شما تحمل شنیدن صحبت‌های شما را دارد. در صورتی که علائمی از خستگی، بی‌حوصلگی و یا پایین آمدن خلق را در مخاطب می‌بینید، انتقاد را متوقف کنید و ادامه آن را به زمان دیگری موکول کنید.
- انتقاد بر پایه انصاف: گاهی علت مقاومت افراد در پذیرش انتقاد، به نگاه منتقدانه مرتبط است. انتقادهایی که در آن همه مشکل را بر فرد مقابل متمرکز کند و بر پایه انصاف نباشد، در فرد مورد انتقاد مقاوت ایجاد می‌کند.
تکنیک‌های موثر برای پذیرش انتقاد و افزایش انتقادپذیری
مهارت انتقادپذیری زمانی است که شما در معرض روشی متفاوت از باور، رفتار یا احساس خود هستید و طرف مقابل شما می‌خواهد شما از منظر دیگری موضوع را ببینید. شما می‌توانید برای تقویت مهارت انتقادپذیری از چند تکنیک مهم زیر استفاده کنید.
- گوش دادن فعالانه
در این شرایط لازم است شما بتوانید موضع طرف مقابل را خوب گوش دهید تا بتوانید کاملا به آنچه منظور طرف مقابل شماست، پی ببرید.
- آزادی عمل
اعتقاد به آزادی عمل باعث می‌شود، شما ترس از توجه کردن به افکار متفاوت از خود را پیدا نکنید، شما می‌توانید خوب گوش کنید و به این نکته توجه کنید که خوب گوش کردن و فهمیدن طرف مقابل به معنی بی‌ارزش بودن باور یا نگاه شما نیست و شما آزاد هستید بعد از شنیدن حرف‌های او، همچنان کل موضع خود و یا بخشی از آن را داشته باشید.
- بدون قضاوت و ارزیابی
برای داشتن روحیه انتقادپذیر بهتر است از شیوه‌های تفکر نقادانه کمک بگیرید. سعی کنید موقع شنیدن صحبت‌های طرف مقابل بدون قضاوت و تعصب باشید و ارزیابی را برای بعد از اتمام صحبت‌های طرف مقابلتان بگذارید.
- بارش فکری
گاهی افراد تصور می‌کنند با شنیدن حرف‌های فرد مقابلشان و پذیرش انتقادهای او، باید همانطور که از او انتظار می‌رود، رفتار کنند؛ در حالی که شما می‌توانید در صورت اختلاف دیدگاه، از بارش فکری برای حل کردن مشکل استفاده کنید.
مشاوره تقویت مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری در افراکلینیک
امروزه به دلیل نبودن برخی مهارت‌ها در روابط زناشویی یا کاری، افراد با مشکلات پیچیده‌ای مواجه هستند. بسیاری از افراد در این شرایط راهکار دوری‌گزینی را برای رفع این مشکلات به کار می‌برند؛ در حالی که این راهکار اگرچه باعث کاهش آزار درونی و تنش‌های ارتباطی می‌شود؛ اما کیفیت روابط را بسیار پایین می‌آورد و در محیط کاری با کاهش شبکه‌های ارتباطی و دور شدن از محیط‌های رشد دهنده، افت و پسرفت کاری اتفاق می‌افتد. مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری در این شرایط می‌تواند باعث انعطاف پذیری و بالا رفتن کیفیت روابط گردد. روانشناسان و مشاوران افرا کلینیک با آموزش مهارت‌های انتقاد کردن و انتقادپذیری می‌توانند شما را در بهبود روابط صمیمانه و سازنده در محیط خانوادگی، اجتماعی و کاری کمک کنند.
