اعتیاد یکی از مهمترین چالش‌های امروز جامعه است که سلامت روان و جسم افراد را در معرض خطر قرار می‌دهد. حتی افراد بهبود یافته از اعتیاد، در معرض خطر بازگشت و عود علائم هستند. در این مقاله علل و عوارض بازگشت به اعتیاد به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
برای دریافت مشاوره ترک اعتیاد می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767
دلایل لغزش و برگشت به اعتیاد و عوارض آن
فرد بهبود یافته هرچقدر بیشتر قادر به حفظ هوشیاری خود باشد، شانس بیشتری در بهبودی طولانی مدت دارد. تحقیقات نشان داده است، 85٪ از افراد در اولین سال ترک خود بازگشت به اعتیاد داشته‌اند. آنچه در مورد لغزش و برگشت به اعتیاد بسیار مهم است، آگاهی از علت‌های زیر بنایی شروع اعتیاد است؛ به همین دلیل در زمان ترک نه تنها مشکلات وابستگی جسمی پا برجاست؛ بلکه عوامل زمینه‌ای گذشته نیز همچنان به قوت خود باقیست؛ بنابراین در صورت بر طرف نشدن دلایل زیر بنایی، بازگشت به اعتیاد و عوارض عود آن اجتناب‌ناپذیر است.
پیشگیری از لغزش اعتیاد
فردی که مواد مخدر را ترک کرده است برای دور نگهداشتن خود از مواد می‌بایست مدتی یک مبارزه مداوم و پیوسته را داشته باشد و آگاهی از علائم هشداردهندهِ شروع مصرف، می‌تواند از بازگشت به اعتیاد تا حدود زیاد جلوگیری کند.
-
از مهمترین نشانه‌های هشداردهنده این است که فرد در دوران نقاهت به روند بهبود خود شک کند و نارضایتی خود را کلامی و علناً بیان کند (به عنوان مثال با احساس ناامیدی و ضعف در مورد روند آن صحبت کند) و برنامه بهبود شخصی خود را از یک زاویه منفی نگاه کند.
-
خیالبافی در مورد تجربه لذت‌بخش مواد مخدر و به یاد آوردن اثرات اولیه مصرف که با یک لذت زیاد همراه بوده او را به سرعت به عود جسمانی می‌رساند.
-
داشتن باورهای اشتباه از جمله: "آگاهی از مشکلات مصرف، مانع بازگشت به اعتیاد می‌شود" و یا "مصرف مواد راهی برای نجات از اضطراب و افسردگی است"، از علائم هشداردهنده مهم است.
-
اگر تغییرات ناگهانی در برنامه‌های بعد از ترک فرد اتفاق بیافتد برای مثال یک مرتبه نسبت به علائق و سرگرمی‌هایی که در دوره نقاهت شروع کرده بی‌انگیزه شده و آنها را ترک کند.
-
نسبت به مسئولیت‌های خود بی‌تفاوت باشد. علامت هشداردهنده عود بیماری، دقیقاً مانند زمانی که فرد برای اولین بار به اعتیاد مبتلا شده است، هنگامی است که از مسئولیت‌های خود در قبال کار، خانواده و دوستان خود غافل می‌شود و ممکن است خیلی هم تلاش کند تا با دروغ گفتن و پوشاندن جزئیات، ذهن اطرافیانش را از کاستی‌های خود منحرف کند.
-
بروز مشکلات مالی در زندگی فرد بهبود یافته. هنگامی که لغزش‌ها شروع می‌شود دوباره یک هزینه مالی اضافی اتفاق می‌افتد. زیرا آنها قادر به کنترل هزینه‌های خود نخواهند بود؛ اما از آنجا که سعی در پوشاندن عود بیماری خود دارند از بیرون به نظر می‌رسد که مشکلات مالیشان دلیلی غیر از اعتیاد دارد.
-
نادیده گرفتن بهداشت فردی یکی از ساده‌ترین راه‌های هشداردهنده است. چرا که فرد بیش از حد در خیال مصرف هست و این درگیری ذهنی باعث می‌شود انگیزه‌ای برای گذاشتن وقت برای مسائل دیگر نداشته باشد.
-
حالت تدافعی حین سوال کردن از علائم هشداردهنده است. عود مجدد، یک تجربه شرم آور برای فرد در حال بهبودی است، به ویژه هنگامی که آنها از بخش مشترک روند بهبودی آگاهی نداشته باشند. به همین دلیل، بیماری که اعتیادش در شرف عود کردن است و فاقد سیستم حمایتی است که بتواند جلوی غرق شدن در اعتیاد را بگیرد، احتمالاً تلاش می‌کند عقب نشینی خود را پنهان کند.
-
بی‌توجهی به علائم هشداردهنده منجر به این می‌شود که فرد بهبود یافته در صورت عدم یافتن سریع حمایت خارجی، دوباره به اعتیاد روی بیاورد. البته نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که این افراد خودشان نقش مهمی در از دست دادن این حمایت‌ها دارند. در واقع در بسیاری از موارد، شبکه‌های حمایتی فرد در دوره نقاهت به دلیل عدم شرکت در جلسات پشتیبانی یا عدم کمک خواستن از دوستان و خانواده از بین می‌رود؛ در حقیقت، خیلی اوقات شبکه‌های پشتیبانی در دسترس هستند، اما در ذهن افراد در معرض عود طوری جلوه می‌کند که آنها در این دنیا تنها هستند و تنها دلخوشی آنها می‌تواند بازگشت به اعتیاد باشد.
علائم بازگشت به اعتیاد
بسیاری از افراد بعد از ترک اعتیاد، علائم بازگشت را تجربه می‌کنند که ممکن است این میل شدید به بازگشت 6 تا 18 ماه ادامه داشته باشد. معمولاً این علائم در هفته اول قطع مصرف مواد آشکار می‌شوند. افرادی که اعتیاد به الکل یا مواد مخدر دارند، با قطع مصرف مواد، درجات مختلفی از علائم بازگشت را تجربه می‌کنند. بسته به نوع ماده مورد استفاده، مقدار مصرف، دفعات مصرف، مدت زمان مصرف و سایر عوامل، علائم بازگشت متفاوت خواهد بود. اما به طور کلی بازگشت به اعتیاد به سه مرحله تقسیم می‌شود:
- حسی
- روانی
- جسمی
اولین علائم بازگشت به اعتیاد مربوط به هیجانات است که به شکل عصبانیت و پرخاشگری خود را نشان می‌دهد. این موضوع حتی می‌تواند منجر به اختلالاتی در تغدیه و خواب فرد شود و نشان دهد که فرد در روند عود است.
به هنگام عود روانی، فرد در یک مبارزه درونی با خود قرار می‌گیرد که در آن بخشی از او می‌خواهد هوشیاری کامل داشته باشد و بخشی از او می‌خواهد با مرور خیالپردازی در مورد مصرف، لذت ببرد. عود روانی مرحله جدی و خطرناکی برای بازگشت است و اغلب جای خود را به عود جسمانی می‌دهد.
عود جسمانی زمانی است که فرد مواد را مصرف می‌کند و هوشیاری او از بین می‌رود. فقط یکبار مصرف باعث می‌شود، میل شدید به مصرف دوباره در فرد شروع شود و احتمال بازگشت به مصرف مواد بسیار زیاد است.
عوامل لغزش در اعتیاد
مشکلات شخصیتی فرد، عدم حمایت خانواده، نبود سرگرمی بعد از ترک، عدم توانایی نه گفتن، عدم مراجعه به کمپ، نداشتن شغل، غرور، زیاده خواهی و مشکلات جنسی از جمله دلایل مهم بازگشت به اعتیاد است. اصطلاح اور دوز که مربوط به مصرف بیش از حد مواد است نیز از جمله خطرات جدی بازگشت به اعتیاد است. نکته مهم در بازگشت به اعتیاد، سخت‌تر شدن ترک پس از چند بار بازگشت به اعتیاد است. بنابراین درمان کامل جسمی و روانشناختی در اسرع وقت برای سلامتی و بهبود طولانی مدت افراد بهبود یافته بسیار مهم است. ما در این مقاله به دلایل بازگشت به اعتیاد و عوارض آن می‌پردازیم تا با آگاهی نسبت به آن بتوانیم مسیر بازگشت به اعتیاد را مسدود کنیم.
- دلایل روانی و فکری اعتیاد و لغزش یک معتاد
تفکرات خود بزرگ بینی و یا برعکس وابستگی شدید به دیگران و ناتوان دیدن خود در برطرف کردن مشکلات زندگی یکی از علل مهم بازگشت به اعتیاد است. تحقیقات نشان داده از علل اصلی اعتیاد به مواد مخدر یا الکل، مشکلات روانشناختی است. به همین دلیل اگرچه فرد مواد مخدر یا الکل را ترک می‌کند، اما مشکلات روانشناختی او همچنان پابرجاست. بنابراین فرد بسته به میزان آسیب شخصیتی به سمت اعتیاد برمی‌گردد.
- افراد نزدیک به بیمار
افرادی که اعتیاد به الکل یا مواد مخدر دارند غالباً دور خود را با افراد مشابهی که از نوشیدن یا مواد مخدر لذت می‌برند، پر می‌کنند. بودن در کنار همان افرادی که در دوران نقاهت، درگیر مصرف مواد هستند می‌تواند از عوامل مهم لغزش در اعتیاد باشند.
- اماکن
محل‌هایی که در آن مواد مصرف می‌شده، مکان‌هایی هستند که افراد در حال بهبود از اعتیاد می‌بایست از آنها اجتناب کنند. هر مکانی که ممکن است با مصرف الکل یا مواد مخدر مرتبط باشد مکانی است که خطر لغزش اعتیاد را بالا می‌برد. اگر فرد معتاد مرتباً در خانه یا محل کارش از الكل یا مواد مخدر استفاده كرده است، خودش به خودی خود ممكن است باعث ایجاد این مشكلات شود. در چنین مواردی تهیه مبلمان جدید یا تنظیم مجدد مبلمان برای ایجاد فضای جدید مفید است.
- وسایل
اعتیاد نقش گسترده‌ای در عملکرد مغز ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، لیوان‌های گیلاسی شکل ممكن است افرادی که الکل مصرف می‌کنند را به فکر الكل سوق دهد و یا یک معتاد به مواد مخدر را به فکر داروی مورد نظر خود مانند قرص یا سرنگ بیاندازد. هر چیزی که با نوشیدن یا استفاده از مواد ارتباط داشته باشد، موضوعی است که باید به آن توجه کرد. بدیهی است که ما در جهانی زندگی می‌کنیم که اجتناب از این موارد تقریباً غیر ممکن است. بنابراین با آگاهی و هوشیاری، می‌توانید دلیل اشتیاق خود را درک کنید که چرا احساس نیاز دارید و سپس بدون استفاده از الکل یا مواد مخدر به درستی با آن کنار بیایید.
- خود مراقبتی ضعیف
خود مراقبتی ضعیف به افراد این پیام را می‌دهد که شما قادر به مراقبت از خود نیستید و این مساله می‌تواند باعث عود مجدد شود. به عنوان مثال، رژیم غذایی ناسالم، مواد مغذی کم و یا قند زیاد ممکن است منجر به ضعف در سلامت فیزیولوژیکی و مغز و اعصاب شده و کمبود روحیه باعث مصرف مواد مخدر یا الکل شود. افزایش وزن می‌تواند منجر به افسردگی شده و شخص را به سمت استفاده از مواد برای کاهش وزن سوق دهد. بهداشت نامناسب خواب می‌تواند باعث تحریک پذیری، استرس، اضطراب و احساس ناخوشایند و در نهایت بازگشت به اعتیاد شود. برای افراد در دوران نقاهت مهم است که خوب بخوابند، ورزش کنند، مراقبه کنند، بهداشت کافی داشته باشند و سایر رفتارهای خود مراقبتی را که از سلامت روانی و بهبود از اعتیاد آنها پشتیبانی می‌کند، انجام دهند.
- غرور و اعتماد به نفس بیش از حد
وقتی افراد به بهبودی خود اطمینان دارند احساس بسیار خوبی پیدا می‌کنند. اما باید به خاطر داشته باشید که همه افراد واجد شرایط عود هستند. تنها یک ثانیه، قرار گرفتن در مکان نامناسب و یا در زمان نامناسب یا فقط یک فکر بد می‌تواند منجر به یک تصمیم اشتباه شود. بهتر است افراد آنقدر در بهبودی خود اطمینان نداشته باشند که خود را در موقعیت‌های خطرناک قرار دهند یا به دنبال این باشند که به خود ثابت کنند که مثلاً می‌توانند در یک مهمانی در عین مصرف دیگران به دور از مواد یا الکل باشند. افراد نباید به خود مغرور شوند و این باور را داشته باشند که برای همیشه "بهبود یافته‌اند". توصیه می‌شود افراد دوره‌های روان درمانی خود را دنبال کرده و رفتارها و فعالیت‌های مربوط به بهبودی را انجام دهند و از افراد، مکان‌ها و چیزهایی که با مسیر جدیدشان مطابقت ندارد دوری کنند.
- کسالت و انزوا
یک معتاد اگر در مواجهه با ترک مواد تنها باشد خسته و منزوی می‌شود. او صرفاً با افکار و احساسات خود روبرو است که اغلب او را ناخودآگاه به مصرف دوباره سوق می‌دهد. این شخص باید وقت خود را صرف انجام رفتارهای مربوط به ریکاوری مانند ورزش (عضویت در باشگاه بدنسازی یا دویدن) ، پختن وعده‌های غذایی مغذی با دوستان متفاوت از گذشته، رفتن به دوره‌های مرتبط با بهبودی یا گروه‌های پشتیبانی، یا انجام فعالیت‌های جدید و انتخاب سرگرمی‌های جدید کند.
- احساسات ناراحت کننده
افراد مبتلا به اعتیاد، در زمان بروز احساسات ناخوشایند، از مواد مخدر و الکل برای کنترل و سرکوب احساسات ناخوشایند خود استفاده می‌کنند. این طبیعی است که هیچ کس نمی‌خواهد احساسات ناراحت کننده‌ای را تجربه کند. اما آنها بخشی از تجربه زندگی کردن هستند. آنچه سالم نیست جلوگیری از چنین احساساتی یا حتی بدتر از آن، استفاده از الکل یا مواد مخدر برای پوشاندن آنها و پنهان کردن آنها است. هرچه احساسات ناراحت کننده را بپذیریم و تصدیق کنیم که آنها سعی می‌کنند چیز مهمی در مورد وضعیت فعلی ما به ما بیاموزند، توانایی بهتری در کنترل آنها و کنار آمدن با آنها داریم. بخش مهمی از روند بهبود از اعتیاد، یادگیری آگاهی از احساسات، پذیرش احساسات و کنار آمدن با احساسات است.
بیشتر بخوانید: روش های درمان افسردگی شدید
بعد از ترک اعتیاد چه باید کرد
-
تأثیرات اعتیاد بر مغز انسان بسیار گسترده است، به طوری که موارد کوچک، ممکن است باعث عود مجدد اعتیاد شود؛ به همین دلیل مهم است که افراد در دوره بهبودی از این نشانه‌ها آگاه باشند و اگر احساس کردند در یک موقعیت "تصادفی" دچار وسوسه استفاده شده‌اند، باید از موارد تحریک کننده اطراف خود فهرست برداری کنند و از خود بپرسند که چه چیزی باعث شروع این میل شده است تا با آگاهی از این موارد از بازگشت به اعتیاد اجتناب کنند .
-
مراقبت از خود فاکتور مهمی در بهبود از اعتیاد است. مراقبت مناسب از خود باعث می‌شود که فرد نسبت به خود احساس بهتری داشته باشد و به مغز خود این پیام را بدهد که به سلامتی خود می‌بایست اهمیت بدهد.
-
راهکارهای جدید مقابله با مشکلات را یاد بگیرد. افراد مبتلا به اعتیاد در مواجهه با مسائل روانشناختی مانند افسردگی یا اضطراب به الکل یا مواد مخدر پناه می‌برند. بنابراین افراد در زمان بهبودی بایست راهکارهای جایگزین برای مقابله با مشکلات را یاد بگیرند .
-
افراد می‌بایست مهارت نه گفتن را بیاموزند، بخشی از روند بهبودی تعیین مرزهای سالم با دوستان، خانواده یا همکارانی است که به تصمیمات ما احترام نمی‌گذارند. اگر افراد به هیچ وجه قادر به ترک روابط آسیب رسان نباشند، داشتن مهارت نه گفتن در هنگام ایجاد ارتباط با افرادی که از الکل یا مواد مخدر استفاده می‌کنند، می‌تواند بسیار مفید باشد.
-
افزایش مهارت‌های مقابله‌ای. اگر برنامه توانبخشی فرد بهبود یافته نتواند مکانیزم‌های موثر و سالم برای مقابله با آنها را فراهم کند، در زمان مواجه با استرس و نداشتن راهکارهای جایگزین، این یک موقعیت خطرناک برای بازگشت به اعتیاد می‌شود؛ علاوه بر این، فردی که قبلاً دوره‌های بازگشت به اعتیاد داشته است، به دلیل مقابله با ناامیدی از عود، به طور حتم استرس بیشتری را تجربه خواهد کرد. با داشتن مهارت‌های مقابله‌ای، این امر می‌تواند به راحتی باعث شود که مشکل از کنترل خارج نشده و فرد را یک بار دیگر درگیر اعتیاد نکند.
-
افراد خود را در شبکه‌های ارتباطی قرار دهند، صرف نظر از اینکه افراد اعتیاد را از سر شرم، ترس از عواقب یا هر دلیل دیگری ترک کرده باشند. زمانیکه علائم عود می‌کند بیمار احتمالاً از نظر اجتماعی از افرادی که در طول بهبودی با آنها وقت می‌گذرانده فاصله می‌گیرد؛ دقیقاً مانند زمان اعتیاد، زمانی که افراد دوباره بازگشت به اعتیاد دارند، به دنبال دور ماندن از رویدادها و شبکه‌های اجتماعی هستند، بنابراین داشتن شبکه‌های ارتباطی راه مطمئنی برای جلوگیری از بازگشت به اعتیاد است.
-
داشتن ساختار منسجم عامل بسیار موثری برای جلوگیری از بازگشت به اعتیاد است. بهبود از اعتیاد تنها در صورتی ماندگار است که فرد برنامه مشخصی را برای خودش ایجاد کند و صادقانه به آن متعهد بماند. زیرا فرد بهبود یافته را درگیر فعالیت‌های سالم کرده و وسوسه عود را با مشغول نگه داشتن ذهن و بدن کاهش می‌دهد. با راهنمایی‌های مناسب از طرف متخصصین مرکز مشاوره افرا، و در برخی موارد با کمک داروهای مربوطه، افراد بهبود یافته می‌توانند با انگیزه بیشتر و لغزش کمتر، دوره نقاهت خود را گذرانده و مانع بازگشت به اعتیاد شوند.
برای دریافت مشاوره ترک اعتیاد می توانید با مشاوران افرا کلینیک تماس حاصل فرمایید.
021-44273757 ، 021-44273767