آیا کودک شما توانایی دوستیابی در مدرسه را ندارد؟
(ترویج شادی و نشاط در محیط مدرسه)
دوستی، رابطه دو جانبه‌ای است که مصاحبت، مشارکت، درک افکار و احساسات و دلداری دادن به یکدیگر را به هنگام نیاز در بر دارد. داشتن دوست صمیمی می‌تواند از کودک در برابر فشار وقایع استرس‌زا و تنهایی محافظت کند، عزت نفس او را افزایش داده، اضطراب و افسردگی را کاهش دهد. کودکانِ بدون دوست که توانایی دوستیابی را ندارند از تنهایی رنج می‌برند و اغلب از نظر اجتماعی بی‌تجربه و بدون مهارت هستند.
”دکتر پالینی و همکارانش“ معتقدند که دوستی‌ها و کیفیت روابط میان فردی با پیشرفت مهارت‌های اجتماعی و تعدیل هیجانات همبستگی قوی دارند. همچنین آموزش مستقیم مهارت‌های دوستیابی به کودکان، باعث افزایش کیفیت دوستی در آنان می‌شود و آموزش از طریق والدین به اندازه آموزش مستقیم در افزایش کیفیت دوستی در آنان اثربخش نیست.
روانشناسان معتقدند که احساس بی‌ارزشی عمیق یا فقدان عزت نفس ریشه‌ی بسیاری از نابهنجاری‌های روانی است که در میان افراد دیده می‌شود. عزت نفس عبارت است از قضاوت و نگرشی که فرد به طور پیوسته و مداوم از ارزش‌های خود بیان می‌دارد. دانش‌آموزانی که عزت نفس بالاتری دارند، در تکالیف مدرسه و پیشرفت تحصیلی موفق‌تر هستند، در اجتماعات درون مدرسه و جامعه مشارکت بیشتری داشته همچنین روابط میان فردی موفق‌تری دارند. بنابراین برای افزایش پیشرفت تحصیلی باید عزت نفس را بالا برد. دانش‌آموزان دارای عزت نفس پایین، تصویری افسرده و ناامید از خود نشان می‌دهند و در مدرسه تمایل دارند در حاشیه بمانند. در حالی که دانش‌آموزان با عزت نفس بالا، فعالند و ابراز وجود می‌کنند و پیشرفت تحصیلی بیشتری دارند و کمتر دچار اضطراب می‌شوند.
داستانک:
روزهای مهر به پایان رسیده بود و پارسا چندمین ماه از حضور خود در مدرسه را تجربه می‌کرد، روزی بسیار ناراحت از مدرسه به خانه بازگشت و بی‌حوصله روی مبل نشست، مادرش که او را در این حال دید از او سوال کرد که چه شده پسرم؟ پارسا در جواب گفت: منو کسی دوست نداره، هیچ کدوم از بچه‌های مدرسه با من دوست نمیشن.
شما خود را جای این مادر بگذارید، در برخورد با این مشکل فرزندتان چه کار باید بکنید؟
الف- کشف علت مشکل دوستیابی
ب- برنامه‌ریزی برای حل مشکل دوستیابی
ج- نحوه پاسخ به مشکل دوستیابی
الف- کشف علت مشکل دوستیابی کودک
اگر کودکتان در ایجاد و نگهداری دوستی‌ها مشکل دارد، بکوشید علت آن را دریابید.
- آیا آن قدر حساس است که همیشه احساساتش جریحه‌دار می‌شود و دوستانش را از دست می‌دهد؟
- آیا ساکت است و نسبت به ارتباط با دیگران بی‌تفاوت است؟
- آیا تهاجمی و قلدر است و به همین علت کودکان دیگر نمی‌خواهند با او باشند؟
- آیا از مهارت‌های اجتماعی برخوردار نیست؟
- آیا مهارت‌های لازم برای یک دوست با وفا بودن را ندارد؟
سوالاتی که کودک برای تصمیم گیری در دوستیابی در ذهن خود دارد:
اصولاً تمامی کودکان برای تصمیم‌گیری در مورد دوست شدن یا نشدن با کودکی دیگر در ضمیر و ذهن ناخودآگاه خود پاسخی برای پرسش‌های اساسی زیر پیدا می‌کنند.
- آیا بودن با این کودک مایه‌ی خوشحالی و شادی خواهد بود؟ ویژگی‌های مثبت: شوخ طبعی، خوش رویی، داشتن مهارت و توانایی‌های خاص، تمایل و قابلیت مشارکت و همکاری. ویژگی‌های منفی: پرخاشگری و حالت تهاجمی داشتن، رفتار دخالت گرانه، بدجنسی، برتری طلبی، حالت تدافعی و گوشه گیری، خجالت و قدرت ادراک پایین ویژگی‌های منفی برای این سوال به شمار می‌رود.
- آیا او قابل اعتماد هست؟ ویژگی‌های مثبت: اطمینان صداقت، راستگویی، رازداری و وفاداری. ویژگی‌های منفی: حالت تهاجمی و پرخاشگری داشتن، دروغ، فاش کردن راز.
- آیا او در رسیدن به اهدافم کمک خواهد بود یا سد راهم است؟ ویژگی‌های مثبت: مشارکت و کمک کردن. ویژگی‌های منفی: دخالت‌گری و حساس و انفجاری بودن.
- آیا به نحوی که من دوست دارم بر روی هم تاثیرگذار هستیم؟ ویژگی‌های مثبت: قابلیت همکاری و واکنش و پاسخ مثبت دادن. ویژگی‌های منفی: تهاجمی و پرخاشگر بودن (قلدری)، ریاست و برتری طلبی و انعطاف ناپذیری و یک دندگی.
- آیا با او بودن باعث می‌شود تا حس خوبی نسبت به خود پیدا کنم؟ ویژگی‌های مثبت: کمک کردن، مهربانی، ابراز محبت و دوستی کردن و پاسخ و واکنش مناسب دادن. ویژگی‌های منفی: توهین و بدجنسی کردن، عدم پاسخ دهی و واکنش نشان دادن و بی‌مهری کردن.
- آیا او شبیه من است؟ ویژگی‌های مثبت: علایق و ارزش‌های مشابه، احترام به عهد و پیمان‌های درون گروهی، هم‌سن، هم‌جنس و هم‌نژاد بودن و برعکس آن‌ها و نیز معلولیت جزء موارد منفی به حساب خواهند آمد.
ب- برنامه ریزی برای حل مشکل دوستیابی کودک
برداشتن اولین قدم برای پذیرش روابط اجتماعی
برای زمان بازی خردسالان و کودکان پیش از سنین مدرسه برنامه ریزی کنید.
روی اولین تجارب کودکان نظارت کنید و آماده باشید تا با دخالت در کارشان بازی آن‌ها را آسان کنید.
گردش های خانوادگی
اجتماع چند گروه خانواده فرصت خوبی برای ورود کودکان در موقعیت‌های اجتماعی به همراه کودکان سنین متعدد فراهم می‌کند.
این موقعیت‌ها به کودک شما فرصت می‌دهد مهارت‌های اجتماعی را به کار گیرد و در عین حال نظاره‌گر ارتباط شما با مردم دیگر باشد.
همچنین گردش‌های خانوادگی موجب ایجاد پیوندهای عمیق داخل خانواده می‌شود و بعدها که کودکتان باید مقابل فشار گروه همسالان ایستادگی کند؛ چنین گردش‌هایی نتیجه خود را نشان خواهد داد.
ارایه الگوی مناسب
زمانی که شما در حال خوش آمد گویی به مردم، گفتگوی تلفنی، خرید، بازی و یا انجام هر کار دیگری با مردم هستید، الگوی رفتار اجتماعی را به کودک نشان می‌دهید.
اگر خجالتی بودن یکی از مشخصات شماست، کودک ممکن است از خجالتی بودن شما تقلید کند و بنابراین شاید لازم باشد که این مشخصه خودتان را تغییر دهید.
به یاد بسپارید که مهارت‌های اجتماعی دیگری هستند که شما به طور ناخودآگاه در حال آموختن آن‌ها به کودکتان هستید حتی اگر ترجیح می‌دهید که آن‌ها را یاد نگیرد.
سایر نکات
- پافشاری نکنید
- کودک را در مقابل مردم انگشت نما نکنید، از جملاتی مانند «نمی‌تونی به دایی‌ات سلام کنی؟» یا «برای همه از یک تا ده بشمر» بپرهیزید.
- به کودک برچسب نزنید. توصیف کودکتان به عنوان خجالتی، تنها، ساکت و یا سرد، روشی غلط است.
مثال:
”برای نمونه در حال گذشتن از کوچه هستید و به آشنایی برمی‌خورید. کودک شما در سلام کردن یا حتی نگاه به فرد آشنا تردید دارد. رو به فرد آشنا می‌کنید و می‌گویید «محمد خجالتیه» ولی نمی‌دانید که با برچسب زدن به کودکتان رفتار او را تقویت می‌کنید.“
- زمانی که به کودکتان برچسب انزوا طلب و یا دچار مشکل در دوستیابی را می‌زنید، رفتار اجتماعی نامناسب را در او برمی‌انگیزید. درحالی که می‌توانید با گفتن جملاتی او را تشویق کنید تا اجتماعی‌تر باشد.
مثال:
” برای مثال «تازه الان شما را دیده، چند دقیقه طول می‌کشه تا بهتون عادت کنه.» این جمله را به جای اینکه بگویید «همیشه همین طوره» به کار ببرید.“
- درباره رفتارهایی که مشاهده می‌کنید و این که چگونه موجب تاثیرگذاری بر روابط می‌شوند، گفتگو کنید.
- درباره دوستی صحبت کنید.
- اگر کودک به دلیل تمام شدن یک رابطه دوستی از نظر روانی آسیب دیده است، درباره وضعیت دوستی‌ها و اینکه چطور طی سال‌ها دوستان زیادی خواهد داشت که بعضی از آن‌ها به مدت طولانی و بعضی از آن‌ها تنها مدت کوتاهی دوست او خواهند بود، گفتگو کنید.
- از کودک بخواهید نام یکی از همکلاسی‌هایش را که همه او را دوست دارند بگوید و سپس درباره خصوصیات او چنین بپرسید:
“چه طور رفتار می‌کند؟ چه کارهایی انجام می‌دهد؟ ویژگی‌های یک دوست خوب چیست؟”
- با همدیگر در این باره صحبت کنید که دوست دارد چه مهارت‌های اجتماعی و چطور دوستی‌هایی داشته باشد، بیشتر کودکان می‌توانند به آسانی کودکانی را که دوست دارند، با آن‌ها دوست باشند، نام ببرند.
- از او بپرسید که در مدرسه زنگ ناهار را چگونه گذرانده، آیا تنها بوده یا دوستی برای خود یافته است؟ آیا در زنگ تفریح دوستی برای خود پیدا کرده تا با او بازی کند؟ اگر دوستی داشته، چگونه با هم بازی کرده‌اند؟
- باید سعی کنید مهارت‌های لازم دوستیابی را به فرزندتان آموزش دهید. مثلا اگر کودکی را می‌بینید که پرخاشگر و عصبانی است به فرزند خود بیاموزید که این رفتار خوب نیست و ممکن است دوستی شما را به هم بزند. کودک باید در کنار همسال خودش احساس شادی و امنیت کند.
در انتها:
عزت نفس بر الگوهای پیشرفت، عملکرد و سلامت روانی تاثیر می‌گذارد به همین دلیل لازم است که ارزیابی مثبت فرد از خودش تقویت شود. یکی از عوامل اصلی تقویت عزت نفس برقراری تعامل اجتماعی با همسالان است. بخشی از خودپنداره و عزت نفس کودکان را ارزیابی همسالان از آن‌ها تشکیل می‌دهد.
یکی از عوامل موثر در ارزیابی همسالان، نوع و کیفیت روابط کودکان با دیگران است. کودکان و دانش‌آموزان فاقد مهارت‌های اجتماعی، اغلب از طرف دیگر همسالان طرد می‌شوند که این موضوع علاوه بر تاثیر فراوان بر عزت نفس دانش‌آموزان، سبب مشکلات تحصیلی در آنان می‌گردد. مشکلات تحصیلی نیز بر روابط فرد و خود پنداره او تاثیر منفی می‌گذارد. کودکان و نوجوانانِ دارای مهارت‌های ارتباطی ضعیف، با احتمال کم‌تری از سوی همسالانشان مورد پذیرش قرار می‌گیرند. عواملی نظیر برقراری ارتباط مطلوب، ابراز وجود، همکاری، خود افشایی، خاتمه مطلوب به ارتباط، گوش دادن فعال، انعکاس احساسات و توضیح واضح و روشن که از مولفه‌های روابط میان فردی مناسب است، در ارتقاء عزت نفس موثر می‌باشند و آموزش آن‌ها کمک شایانی به پیشگیری مشکلات متعدد کودکان می‌نماید.
ج- نحوه پاسخ به مشکل دوستیابی کودک
در مقاله بعدی (چگونه دوستیابی در مدرسه را به کودکان خود آموزش دهیم؟) به طور جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
